Dagur - 29.12.1994, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 29. desember 1994
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 60, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. M. VSK. 1400 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ M. VSK. KR. 125
RITSTJÓRAR: JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, (ÁBM.),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
AÐRIR BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON,
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585, fax 96-42285),
KRISTÍN LINDA JÓNSDÓTTIR, SÆVAR HREIÐARSSON (íþróttir).
LJÓSMYNDARI: ROBYN REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDIS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
LEIÐARI
Um árabil hefur þung umræða verið uppi hér á landi
um flótta fólks af landsbyggðinni til höfuðborgar-
svæðisins. Að sönnu hefur verið ástæða til. Sér í lagi
var þessi þróun áberandi á meðan þensla ríkti í at-
vinnu- og efnahagslífinu í Reykjavík en það er ekki
einasta fólksflótti sem er áhyggjuefni heldur ekki síð-
ur hitt að þeir sem flytja vilja frá höfuðborgarsvæðinu
út á land hafa ekki úr mörgum sviðum í atvinnulífinu
að velja. Allt sem hægt er að gera til fjölgunar at-
vinnutækifæra, annað hvort með nýjum atvinnutæki-
færum eða flutningi starfandi fyrirtækja frá höfuð-
borgarsvæðinu út á land, á að skoða af fullrí alvöru.
Sú hugmynd skaut upp kollinum fyrir nokkru að
höfuðstöðvar íslenskra sjávarafurða hf. flyttust til
Akureyrar. Hér er sannarlega ekki ráðist á gaiðinn
þar sem hann er lægstur því um er að ræða eitt af
stórfyrirtækjunum í landinu, fyrirtæki með fimmtíu
hátekjustörf. Þó fátt hafi verið látið uppi opinberlega
síðustu vilurr um þetta mál þá á það að vekja lands-
byggðarfólk til umhugsunar um að fyrirtækjaflutning-
ur út á land gerist ekki af sjálfu sór og gerist ekki
nema fyrirtækjunum séu búin þau skilyrði að flutn-
ingur og starfsemi úti á landi freisti þeirra.
í Degi í gær birtist grein eftir Hólmar Svansson,
rekstrarverkfræðing á Akureyri, þar sem hann fjallar
um hugmyndina að flutningi íslenskra sjávarafurða
til Akureyrar, áhrifin fyrir bæjarfélagið og hvað Akur-
eyri hafi fyrirtæki á borð við Í.S. að bjóða. Þar er rétti-
lega bent á að áhrifin má ekki aðeins mæla í þeim
störfum sem flyttust til Akureyrar heldur og líka í
þeim margfeldisáhrifum sem fylgja í kjölfarið. Þá seg-
ir Hólmar einnig: „Síðast en ekki síst myndi bærinn
losna úr ákveðinni kreppuímynd, sem hefur heltekið
ibúa bæjarins og dregið þannig allan mátt úr pólit-
ískri getu til endurvakningar Akureyrar. Slikt tækifæri
gætí verið sameiningartáknið sem okkur hefur vantað
síðustu 5-6 ár til að hrista af okkur slenið og móta
stefnu og markmið fyrir þetta bæjarfélag sem hafin er
yfir alla hentistefnu."
Þetta atriði skiptir ekki svo htlu og heldur ekki hitt
sem fram kemur í grein Hólmars um íslenskar sjávar-
afurðir að málið verður að ræða á grunni sem hafinn
er yfir póhtík og flokkadrætti. Þá skoðun hans er vert
að taka undir að málið er alltof mikilvægt til að ein-
hver stjórnmálaflokkur megi eigna sér það því málið
varðar heildarhagsmuni landsbyggðarinnar og þá
verður að setja í fyrirrúm.
Sveitirnar þurfa að eflast innan firá
„Gróðurmoldin er þjóöarinnar dýr-
mætasta eign,“ sagói bóndi einn er
hann var að slétta tún sitt meö
frumstæðum verkfærum í byrjun
aldarinnar og orð hans eru enn og
verða lengi í gildi.
Islenskur landbúnaður hefur lagt
gildi sitt af mörkum til verðmæta-
sköpunar og er lykill að umtals-
verðum tekjum þjóðarbúsins, auk
þess sem hann stendur vörð um ís-
lenska náttúru og menningu til
sveita.
Arið sem nú er að kveðja okkur
er að mörgu leyti eftirminnilegt og
ekki hvað síst fyrir einstakt tíðarfar
á liðnu sumri.
Allt ó\ og dafnaði. Menn og
skepnur nutu þess að lifa þá
skemmtilegu daga sem margir urðu
og voru þeir kvaddir meö eftirsjá.
Ljós í haustmyrkrinu var aö hafa
séð hve möguleikamir aukast í
landinu þegar vel viðrar og ekki
útilokað að nú sé þjóðin að sjá bet-
ur og betur hversu mikilvægur
landbúnaðurinn er þjóðinni og
kemur margt til.
Neytendasamtök á villi-
götum - Bændur í sókn
Hreinleiki landsins skapar landbún-
aðinum dýrmæta möguleika á sviði
vistvænna búskaparhátta betur en í
þéttbýlli löndum. Athygli beinist að
vaxandi magni eiturefna í matvæl-
um víða um heim og algengt er að
leifar finnist af lytjum.
Neytendasamtökin á Islandi
hafa verið órög við að berja á land-
búnaðinum en lítið gert í því að
benda fólki á heilbrigði afurðanna
hér. Þannig hafa samtökin veikt þá
trú sem hægt er að hafa á þeim, en
betur og betur er að koma í Ijós
gæði innlendra búvara og þegar er
hafin vakning um þessi mál.
Herför Alþýðuflokksins gegn
bændum hefur beðið skipbrot enda
ótrúlegt að allir flokksmenn hafi
verið sáttir við þá stefnu sem höfð
var uppi ef marka má ummæli Öss-
urar Skarphéðinssonar á Alþingi í
tjarveru Jóns Baldvins.
I landinu býr ein samstillt þjóð
þó enn séu til þeir þröngsýnu sem
tala um sveitalubba og borgarpakk.
Bændur buðu heim
Opinn dagur hjá bændum sýndi og
sannaði að áhugi þéttbýlisbúa er
mikill á tilvist íslenskra sveitabýla
og var það gleðiefni fyrir bænda-
fólk hversu margir komu og sýndu
ábúendum velvild og vinarhug. Til
framtíðar þýðir það að samskipti
framleiðenda og neytenda þarf að
auka á marga vegu og má búast við
að framhald verði á því framtaki
sem hér um ræðir og reyndist vel-
heppnað tilraunaverkefni. Þá gaf
mikill áhugi fólks á landbúnaðar-
sýningu í Eyjafirði til kynna að bú-
greinin á sterk ítök í hugum þess.
Ef til vill er þetta allt byrjun á
veglegri endurreisn bændadagsins.
Viðurkenning á möguleikum
bænda á sviði landgræðslu.
Bændur hafa lengi ætlað sér for-
ystuhlutverk í ræktunarstarfi og
sjálfbærri nýtingu gróóurs á kom-
andi árum og má segja að auðir
sandar og melar séu ónotaðar auð-
lindir sem skapað geta möguleika
þegar til lengri tíma er litið. Það að
einn bóndi hafi bæði fengið land-
græðsluverðlaun og riddarakross
hinnar íslensku fálkaorðu fyrir störf
sín að landgræðslu á eigin jörð sýn-
ir og sannar að þjóóin er að viður-
kenna þekkingu og framtak bænda
til þessara mála. Höfuðatriðið er
auðvitað að haldið verði áfram af
meiri styrk en verið hefur og bestur
árangur í landgræðslu næst með
samstilltu átaki allrar þjóðarinnar,
bæði þéttbýlisbúa og bænda.
Landbúnaður eða sjálfs-
þurftarbúskapur?
Því miður standa margar búgreinar
höllum fæti vegna lækkunar á af-
urðaverði og standa framleiðendur
frammi fyrir fjöldagjaldþrotum eins
og t.d. í kartöflurækt. Bændur
standa meira eða minna berskjald-
aðir gagnvart verðsveiflum á mark-
aðnum með framleiðslu sína sem
þýðir að þeir fái ekki upp í fram-
leiðslukostnað nema fyrir hluta,
stundum aðeins lítið brot.
I nágrannalöndum okkar hafa
menn komið upp svonefndu lág-
marksverði sem tryggir lágmarks-
stöóugleika innan vissra marka.
Uggvænleg þróun á kindakjöts-
markaönum bendir til að þar geti
skapast kartöfluástand, en þar er
heimaslátrun og sala fyrir utan
markaðinn ein af orsökunum. Ólík-
legt má telja að ríkisvaldið sé vilj-
ugt að gera nýjan búvörusamning
þegar samningsaðilar fara svo á
bak við kerfið sem raun ber vitni.
Sauðfjárbændur þurfa að beita
sér í málinu og velja um hvort þeir
vilja stunda landbúnað með reisn
eða vera með frumstæðar kjöt-
vinnslur hver í sínu homi.
Milliliðir hafa
matað krókinn
Tæplega verður rætt um landbúnað
nema að ræða milliliðakostnaö sem
í sumum tilfellum er gífurlegur. Oft
hefur verið rætt um nautakjötið
sem nú hefur verið í lágu verði, of
háan sláturkostnað og háan
vinnslukostnað við úrbeiningu.
Atli Vigfússon.
Þar hefur komið í Ijós að bónd-
inn hefur á tuttugu mánuðum haft
minna fyrir að ala og hugsa um
skepnuna heldur en kjötvinnslan á
þeim stutta tíma sem úrvinnsluferl-
ið tekur.
Annað dæmi er súrmjólkurlítri
sem kostar 81 krónu út úr búð.
Þar eru hlutföllin svona:
Greiðsla samlags til framleióanda 27,40 kr.
Smásölukostnaður 8,63 kr.
Vinnsla, pökkun, heildsölukostn 35,15 kr.
Virðisaukaskattur 9,82 kr.
Þess skal geta að auk greiðslu
samlags fær bóndinn beinar
greiðslur frá ríki, misháar eftir árs-
tíma og nýtingu greiðslumarks en
að meðaltali 24,40 kr./líter, sem
kemur fram sem bein verðlækkun
til neytenda.
Af þessu má ráða að kostnaður
við vinnslu og pökkun er hærri en
upphæð þeirrar greiðslu sem bónd-
inn fær fyrir hráefnið frá samlagi,
en þess skal geta að við framleiðslu
á hreinni jógúrt er dæmið mun
meira sláandi þar sem greiðsla
samlags til bónda er kr. 4,93
per/180 cl, en vinnsla, pökkun og
heildarsölukostnaður er kr. 24,31
per/180 cl eða 5 sinnum hærri.
Eflaust mætti nefna mörg dæmi
og það ekki einungis í landbúnað-
argeiranum. Verðmyndun í landinu
er orðin í meira lagi undarleg og
enginn er ábyrgur.
Hvar verða „Gatt-
vörurnar“ til sölu?
Sú staðreynd að brátt verði fluttar
inn búvörur í framhaldi af Gatt-
samkomulaginu er alvarlegt mál
fyrir hinum almenna bónda en tím-
inn er allt að því kominn.
Hvort þessar vörur verða seldar
í einni búð í Reykjavík eða úr einni
hillu í hverju kaupfélagi skal ósagt
látið, en eitt er víst að stjómvöld
hafa ekkert gert til þess að kynna
Herför Alþýðu-
flokksins gegn
bændum hefur beð-
ið skipbrot enda
ótrúlegt að allir
flokksmenn hafi
verið sáttir við þá
stefnu sem höfð var
uppi ef marka má
ummæli Össurar
Skarphéðinssonar á
Alþingi í fjarveru
Jóns Baldvins.
framleiðendum það sem koma skal.
Vonandi verður það ekki eins og
þegar fullviróisréttur var settur á í
mjólk og bændur þurftu að farga
kúnum nýbomum eða jafnvel
komnum að burði.
Nei, landbúnaður verður ekki
skipulagður sem atvinnuvegur með
hentistefnu því það að framleiða
búvörur er langt ferli þar sem þarf
að sá og bíða uppskeru.
Stofnum ungliðahreyfingar
innan bændasamtakanna
Á nýliðnum haustfundi búnaðar-
sambandanna ræddu forráðamenn
bændastéttarinnar um mörg athygl-
isverð mál landbúnaðarins. Eitt
þeirra var öldrun í stéttinni og jafn-
vel atgervisflótti.
Rétt er það að ungu fólki gefst
lítið svigrúm á tímum samdráttar
en það þarf að gera því grein fyrir
að landsbyggðin getur verið eitt-
hvað til þess að lifa á og lifa fyrir.
Það er nauðsynlegt aö efla þekk-
ingu til öflugs atvinnulífs í dreif-
býlinu og leggja þannig gmnninn
að nýjum möguleikum.
Stofnun ungliðahreyfinga innan
búnaðarsambandanna í hverju hér-
aði ætti að geta orðið til þess að
efla trú fólks á þær sveitir þar sem
Þau ráöuneyti sem svöruðu um
fjölda kvenna og karla á vegum
þeirra sögðu að sem aðalmenn í
opinberum nefndum og ráðum
væri fjöldi kvenna og karla 2482.
Frá árinu 1990 hefur orðið hreyf-
ing uppá við þó hægt miói hvaó
varðar jafna stöðu kynjanna því
konur eru 592 eða 20,8%. Sam-
kvæmt framkvæmdaáætlun ríkis-
stjórnarinnar frá maí 1993 var
það býr, efla trú þess á sjálft sig og
eigin möguleika.
Það er enginn sem kemur og
leysir málin með „patent“-Iausnum,
heldur þarf þróunin að koma frá
fólkinu sjálfu og hvert samfélag og
hverja sveit þarf að byggja upp inn-
an frá.
„Ræktun lýðs og lands“ -
orð í fullu gildi
En trúin á landið og byggðimar
verður aldrei fengin nema meó því
að vinna markvisst að því að skapa
hana og rækta frumkvæði og vilja
fólks til framfara.
Fjölmiðlar gera oft heldur mikið
af því að tilkynna það sem miður
fer og nærtækt dæmi er svæðisút-
varpið sem búið er að tala um at-
vinnuleysi í flestum fréttum svo ár-
um skiptir. Áhrif þess em þau að
ungt fólk hættir að trúa því að til sé
atvinna norðan heiða rétt eins og
veikur maður verður veikari ef
aldrei er talað við hann um annað
en hans eigin veikindi.
Því miður em mörg búnaðar- og
ungmennafélög við það að gefa
upp öndina eða þá að starfsemi
þeirra hefur einangrast við einn
þátt. Hugmyndin um ræktun lýðs
og lands var góð og hana þarf að
hefja til vegs og virðingar á ný.
Betri framtíð
Áramótin eru jafnan sá tími sem
margir nota til þess að horfa til
baka og líka fram á veginn. Það er
riauðsynlegt að ganga ætíð með
drauminn um enn betri framtíð og
fyllast löngun til þess að skapa ný
verðmæti.
Það er líklegt að landbúnaður
eigi framundan góða daga ef að því
er unnið, en hafa skal í huga að það
gerir enginn fyrir okkur - við þurf-
um sjálf að beita áhrifum okkar.
Gléðilegt nýár.
Atli Vigfússon.
Höfundur er bóndi á Laxamýri í Suóur-Þing-
eyjarsýslu og formaður Búnaóan.ambands Suó-
ur-Þingeyinga.
stefnt að 30% markmiði fyrir 31.
desember 1996 en ekki er sýnt að
þaó náist fyrr en árið 2002 með
sama áframhaldi, eða eftir 8 ár. Þó
hefur hlutur kvenna aukist tölu-
vert í þremur ráðuneytanna, fé-
lagsmálaráðuneytinu úr 22,2% í
39,9%, dómsmálaráðuneytinu úr
6,5% í 16,5% og forsætisráðu-
neytinu úr 6% upp í 23,4%.
MH
Jafnrétti kynjanna í opinberum
nefndum, ráðum og stjórnum 1994:
Hlutur kvenna að aukast