Dagur - 23.04.1996, Page 10

10 - DAGUR - Þriðjudagur 23. apríl 1996
Hef aldrei litið
á mig sem rithöfiind
- segir barnabókarithöfundurinn Magnea frá Kleifum
Magnea frá Kleifum.
„Ég er kölluð píslin á prikinu“ af
því það næstskemmtilegasta sem
ég geri er að þeysa um túnið á
brotnu hrífuskafti sem ég nota
fyrir hest. Ég valhoppa, brokka,
tölti eða stekk niður með bæjar-
læknum þar sem fætur okkar
systkinanna og margra annarra
krakka á undan okkur hafa mark-
að djúpan krókóttan götuslóða
alla leið niður að Dverg.“
Svona hefst sagan um Sossu litlu
skessu eftir Magneu frá Kleifum.
Magnea fæddist á Kleifum á
Ströndum 18. apríl 1930. Hún bjó á
Rauðhólum í Eyjafirði á sjötta ára-
tugnum, en flutti þaðan til Akureyr-
ar þar sem hún stundaði ýmiss kon-
ar atvinnu. Ritferill hennar hófst í
tímaritinu Heima er best. Þar birtust
sögur hennar sem síðar voru gefnar
út af Bókaforlagi Odds Björnssonar.
Arið 1992 hlaut hún verðlaun fyrir
bókina um Sossu sólskinsbarn. Á
morgun, síðasta vetrardag, mun hún
taka á móti Barnabókaverðlaunum
Skólamálaráðs Reykjavíkur fyrir
nýjustu bók sína Sossu litlu skessu.
í dag er alþjóðlegur dagur bókarinn-
ar og af því tilefni verður dagskrá í
Deiglunni á Akureyri, þar sem með-
al annars verður lesið úr bók Magn-
eu.
- Eru Sossubœkwnar saga um
Þ'g?
„Það sem. maður les í Sossu er
ekki líkt aðstæðum mínum, nei,
engan veginn. Ég átti bara fimm
systkini, en ytra umhverfið og
landslagið er eins og þar sem afi og
amma áttu heima. Það heitir Birgis-
vík, stutl frá Kleifum, en ég veit
ekki hvers vegna Sossa er þar. Þeg-
ar ég var að alast upp var tvíbýli á
Kleifum þar sem bjuggu pabbi og
bróðir hans og þeir réru haust og
vor. Þeir voru með skepnur líka en
það var ekki hægt að lifa bara af
landinu. Þegar ég er níu ára er byggt
steinhús, meira að segja með bað-
herbergi, og þegar ég flutti hingað
norður í Eyjafjörð um tvítugt, þá
gekk alveg fram af mér að sjá húsa-
kynnin héma, því heima hafði ég
aldrei séð torfbæ með göngum. Það
voru auðvitað torfveggir í gamla
bænum og eins heima hjá afa en þar
voru þiljaðar bæjardyr. Þetta kemur
til af því að það var nógur rekavið-
ur.“
- En var þá ekki svolítið merki-
legt að það skyldi vera byggður
steinbœr á þessu mikla rekasvœði?
„Ég veit ekki, ætli þetta hafi ekki
verið í tísku. Hann var að mörgu
leyti miklu verri en gamli bærinn en
hann var samt hlýr. Það var miðstöð
og nógar spýtur og nógur mór. Það
var aldrei eldiviðarlaust. Það
skemmtilegasta sem maður gerði
sem krakki var að fara á rekann
bæði til að tína spýtur í poka og vita
hvað maður fyndi. Ég man eftir að
einu sinni fundum við ljósaperu,
svona rafmagnsperu, og áttum hana
í mörg ár. Hana hafði rekið heila og
við gátum aldrei skilið hvernig gat
komið ljós á þetta."
Finnst ég stela tímanum
þegar ég skrifa
„Það má kannski segja að það sé
eins og í Sossu-bókunum að mig
langaði til að læra; eina sem mig
langaði til í lífinu - en það varð
ekki. Ég var í farskóla sem var til
skiptis á bæjunum. Líklega hef ég
verið sjö mánuði í allt, frá níu til
tólf ára aldurs. Þá var ég látin taka
fullnaðarpróf. Við lærðum allt
mögulegt. Það var alltaf verið að
skrifa str'la um ýmis efni og frá eigin
brjósti, en það var aldrei kennd mál-
fræði. Reikning og skrift lærðum
við og svo náttúrulega Islandssögu
og landafræði. Mig langaði að læra
meira, en maður talaði aldrei um
það. Það var ekki vani að krakkar
segðu hug sinn. Það urðu allir að
vinna. Ég var mjög löt, ég vann bara
af skyldurækni, en mig langaði ekki
til að vinna. Enn þann dag í dag hef
ég samviskubit þegar ég er að
skrifa, mér finnst alltaf ég sé að
stela tímanum. Ég las aldrei öðru-
vísi en prjónandi. Tvinnaði saman
lesturinn og vinnuna. Þess vegna er
Sossa svona löt. Það er kannski eitt-
hvað af mér í Sossu. Þó sagði ég
aldrei það sem mig langaði til að
segja. Ég var víst opin þegar ég var
lítil sagði mamma. Þá voru móður-
bræður mínir heima. Þeir réru. Þeir
höfðu mig alltaf frammi hjá sér þeg-
ar þeir voru að beita og stokka og
létu mig kjafta og segja sögur og
syngja. Ég man ekkert eftir þessu.
En svo lokaðist ég alveg. Ég var lát-
in í burtu þegar ég var 7 ára, til að
gæta barna, inn að Drangsnesi. Það
hefur verið rosalegt áfall, ég veit
það eftir að ég varð fullorðin, því þá
lokaðist ég alveg. Eftir það talaði ég
ekki um það sem ég var að hugsa“.
- Ekki afþví að þú hafir sœtt illri
meðferð?
„Nei, en ég var reið við mömmu
og ætlaði aldrei heim aftur. Konan
sem ég var hjá var alveg óskaplega
góð kona. En ég grenjaði alltaf á
kvöldin. Ég var eins og Sossa, mér
fannst ég svo forfrömuð þegar ég
kom heim aftur, því ég hafði farið í
búð og verslað og gert ýmislegt sem
þau vissu ekki hvað var. Jú, líklega
er eitthvað r' Sossu úr mér. Það er
óhjákvæmilegt, þó maður hugsi
ekkert um það meðan maður er að
skrifa. Það hlýtur að vera eitthvað
frá manni sjálfum."
Er ekki manneskja eins og
Súsanna
- Er ekki ómögulegt að skrifa þvert
um geð sér?
„Ég get það ekki. Það spurði mig
einu sinni maður af hverju ég skrif-
aði ekki svona klámsögur, eitthvað
tvírætt. Ég sagði honum að það gæti
ég bara ekki ég er ekki þannig
manneskja, svona eins og Súsanna
Svavarsdóttir til dæmis. Þó ég fengi
milljarða fyrir gæti ég ekki komið
því á blað.
Lífið var vinna, en mér finnst ég
hafa verið hamingjusöm samt, nema
þetta eina að fá ekki að læra. Þegar
ég er 15 ára flytja pabbi og mamma
inn að Drangsnesi. Þá fór ég að fara
í burtu. Fyrst vann ég í frystihúsinu,
svo fór ég á Kvennaskólann að
Staðarfelli í Dölum þegar ég var 17
ára og síðan á Tóvinnuskólann hjá
Halldóru Bjamadóttur á Svalbarðs-
eyri. Kaupið var þannig þá að stelpa
gat ekki kostað sig í skóla, svo ég
vann með skólanum að hálfu um
veturinn. Strákur hefði getað borgað
þetta, þeir höfðu svo miklu hærra
kaup. Én það var yndislegur tími í
Tóvinnuskólanum."
...brjálæði að trúlofuð
stúlkan ætlaði að fara
til útlanda
- En hafðir þú ekki miklu meiri
áhuga á bóknámi?
„Jú, en þetta var það eina sem ég
hafði efni á að gera. Það var svo
vont um vinnu á þessum tíma. Árið
1949 fékk ég ekki vinnu á Skaga-
strönd í frystihúsinu. Þá skrifaði
Halldóra mér og sagðist vera búin
að ráða mig fram í Eyjafjörð til að
setja upp vefi fyrir kvenfélagskon-
urnar þar. Hún var ekkert að spyrja
mig að því. Og ég tók þessu. Það
var gott kaup, 800 krónur á mánuði,
þá var vinnukonukaup 500 krónur.
Ég hafði aldrei áður sett upp vef ein,
en hafði bókina hennar Halldóru hjá
mér. Ég setti upp vef á mörgum
bæjum í Hrafnagils- og Saurbæjar-
hreppi. Og svo trúlofaði ég mig. Ég
hitti mannsefnið hérna framfrá,
frammi í firði. Ef ég hefði leyft
Halldóru að ráða þá... Hún vildi
senda mig á lýðháskóla. Þetta var í
kalda stríðinu þegar allir voru að
tala um að maður sæti á sprengj-
unni. Ég átti að fara til Finnlands -
en allir drógu úr mér kjark, að fara
alein til Finnlands og Rússamir á
næsta leyti. En sú gamla gafst nú
ekki upp. Veturinn eftir skrifar hún
mér aftur að hún sé búin að sækja
um húsmæðraskóla í Danmörku, en
þá var ég trúlofuð. Það þótti brjál-
æði að trúlofuð stúlkan ætlaði að
fara til útlanda. En ég fór að búa
frammi í Eyjafirði, í Rauðhúsum.
Það er í eyði núna. Fyrir ofan gamla
flugvöllinn, þar uppi í hólunum. Bjó
þar í sjö ár. Með hefðbundinn bú-
skap, kýr og kindur."
- Basl?
„Já, ekkert nema þrælkun. Samt
gat maður verið rosalega hamingju-
samur þrátt fyrir mikið erfiði. Svo
fluttum við því jörðin var seld og ég
vildi ekki kaupa hana. Við fluttum í
bæinn og ég fór að vinna kvöldvakt.
Svo var það frystihúsið, síðan verk-
smiðjumar og heimilisþjónustan
síðast, þangað til að ég hætti. Já og
saumastofan, bæði hjá Burkna og
Heklu. Það var alltaf vinna og
vinna."
...þetta var draumurinn
- Varstu virk í verkalýðsfélögum?
„Nei, guð minn almáttugur! Ég
rífst heima í eldhúsi, en ekki á
mannamótum. Ég held það sé lfka
fyrir uppeldið; maður átti ekkert að
tjá sig, ekkert að segja. Ég var einu
sinni að nöldra yfir lífinu við vina-
hjón okkar, að ég fengi aldrei að
gera það sem mig langaði til. Mann-
inum fannst að ég ætti að vera af-
skaplega hamingjusöm; því ég átti
mann og böm og heimili. Þá stundi
ég því upp í fyrsta skipti á ævinni
að mig langaði til að skrifa. Hann
hló sig máttlausan. Sko, þetta var
draumurinn og ég var sífellt skrif-
andi sem barn. En ég var nú ekki
alltaf að skrifa um það sem gerðist
og mömmu fannst þetta einhver vit-
leysa bara.“
- Þú hefur verið að Ijúga eins og
Sossa?
„Já, ég var að ljúga! Það líkaði
ekki mömmu. Ég átti að skrifa stað-
reyndir. Hún skrifaði alltaf mömmu
sinni. Þá skrifaði ég afa í orðastað
litla bróður míns. Þetta vom löng
bréf og ég fékk heilmikla útrás í
þessu. Þegar aðrir fóru að sofa fór
ég að skrifa. Þegar ég var krakki var
ég að segja sjálfri mér framhalds-
sögur og ég hlakkaði svo til þess að
breiða upp fyrir haus á kvöldin og
halda áfram með söguna. Þetta er
bara einhver þörf. Eitthvað sem hin-
ir krakkarnir skildu ekki. Þau höfðu
ekki gaman af svona vitleysis sög-
um.“
- Þú liefur ekki átt neinn sálufé-
laga þarna?
„Nei ég átti sko engan sálufélaga
og á engan ennþá."
Karlmannsímyndin
- ,Svo fóru að birtast eftir þig sögur
í Heima er best?
„Já, ég las sögurnar mínar fyrir
eina frænku mína. Þorði nú samt
ekki annað en að snúa í hana bakinu
á meðan. Hún sagði mér að fara
með söguna til Sigurðar O. Björns-
sonar í POB sem tók mér vel. Þegar
ég skrifaði fyrir Heima er best,
gerði ég bara einn kafla í einu og
stundum varð ég að fá blaðið hjá
honum til að sjá hvar ég hefði end-
að. Helgi Valtýsson vélritaði sög-
urnar mínar. Ég sá hann aldrei, en
hann skrifaði mér oft. Karlsen stýri-
maður var fysta bókin mín. Ég fer
nú alveg hjá mér þegar ég les hana.
Það er bókin sem gamlar konur tala
um. Hana skrifaði ég þegar ég kom
frá Borgarfirði eystra, frá Desjar-
mýri. En það var ekki þess vegna,
því það var svo yndislegt heimili,
prestsetrið. Það er Borgarfjörður
sem aðalpersónan er að fara úr, en
allt annað er auðvitað gjöróltkt.
Samt fékk ég bréf frá prestsfrúnni,
Ingunni, þar sem hún þakkaði mér
fyrir nöfnu sína. Hún fann hvað ég
lók mikið úr henni í persónuna
mömmu hans Karlsens. Hún var svo
yndisleg kona hún Ingunn. Seinna
uppgötvaði ég að ég var alltaf að
skrifa um sömu karlmannsímynd-
ina, þennan sterka góða mann sem
hægt var að treysta."
- Pabba þinn?
„Já, pabba minn. Þá fór ég að
skrifa barnabækur. Komst ekki út úr
þessari karlmannsímynd, þessari
sterku hendi sem ég var alltaf að
leita að. Ég á uppkast að mörgum
sögum, en það er í þeim öllum þessi
sama ímynd. Góður gæi.“
- En þú hefur getað leyft þessum
góða gœa að vera pabba í barna-
sögunum?
„Já, en það eru samt margs konar
pabbar þama. Ekkert líkir. Móður-
systir mín segir að pabbi Sossu sé
hann pabbi sinn, en ég þekkti afa
minn lítið. Þó eru atvik úr veruleik-
anum sem ég tek með; ég kom þar
svona tvisvar á ári og þá horfði ég
alltaf á brókarrassinn á honum þeg-
ar hann lá á bæn við rúmið. Ég fór
hjá mér. Ég breiddi upp fyrir höfuð.
Maður las bænimar sínar en ekki
svona eins og afi gerði. Hann tuldr-
aði upphátt. Svo var það kýrin sem
kaupmaðurinn tók, en í raun og veru
kom hún ekki til baka. I þriðja heft-
inu læt ég vera hvítabjöm. Þetta
kom fyrir hjá móðursystur minni
sem átti heima þama langt norður-
frá. Þar kom bjarndýr heim að bæ
og var drepið í útihúsi, en frænka
mín lagðist á sæng og fæddi bam
fyrir tímann af tómri geðshræringu.
Þetta má segja að ég taki út úr dag-
lega lífinu."
i
I