Þjóðviljinn - 24.12.1936, Blaðsíða 4

4
•ÞJöÐVIIiJIN N
íslenskar sögulieí|iii»,
sem þjóð vor a.lta.f gleymip
Siðabótatímarnir um miðja 16. öld
voru einhver stórfeldustu tímamót í
sögu landsins. Það voru að vísu ekki trú-
arskiftin, sem skiftu svo miklu máli,
heldur breytingin á hinni pólitísku af-
stöðu þjóðarinnar gagnvart erlendum
valdhöfum. Eftir siðaskiftin tókst
Danakonungi að hrifsa í sínar hendur
síðustu leifarnar af sjálfstæði þjóðar-
innar og hneppa hana í þá þrældóms-
fjötra, sem nærri drápu allan þrótt
hennar og strikuðu hana út úr tölu þjóð-
anna. Með siðaskiftunum hefst hin
mikla svartamessa erlendrar kúgunar.
á íslandi, sem stóð óslitið í fullar þrjár^
aldir, þrátt fyrir viðleitni margra af
bestu sonum þjóðarinnar. i
Þó að íslendingar verðust hinum er-|
lenda yfirgangi eftir megni, gátu þeir;
þó ekki rönd við reist. 7. nóvember 1550^
var íslenskt sjálfstæði leitt á höggstokk-'
inn í Skálholti af sendimönnum Krist-|
jáns III. Danakonungs og hinum ís-
lensku leppum hans. Með aftöku Jóns
Arasonar var vörn íslensku þjóðarinn-
ar brotin á bak aftur. Dómsorðin frægu
„öxin og jörðin geyma þá best“, urðu
að dómsorði yfir íslensku sjálfstæði og
íslenskri menningu í margar aldir.
Hinni skipulögðu vöm þjóðarinnar
var hrundið, og eftir var aðeins sárs-
aukinn og gremjan yfir falli foringj-
ans. Enginn treysti sér til þess að halda
í nokkru við gegn kúgunarvaldinu
danska. Allir lutu höfði í auðmýkt, þeg-
ar „hans föðurlega náð“ Kristján III.
sendi herskipaflota sinn til Islands árið
eftir til þess að kenna íslendingum lífs-
reglumar með fallbyssukúlum, ef ekki
væri hægt að kenna þeim að kyssa á
vöndinn á annan hátt.
En á meðan „hans hátign“ er að búa
herskip sín til íslandsfarar vorið 1551,
dregur til tíðinda á Islandi. 30 umkomu-
lausir fiskimenn taka upp hanskann fyr-
ir dómsmorðið á Jóni biskupi Arasyni.
Þeir gera umboðsmanni konungs og
ráðbana Jóns biskups aðför og drepa
hann ásamt 14 fylgdarmönnum hans.
Eins og kunnugt er þá er það vani
norðlenskra fátæklinga að leita til Suð-
urlands á vetrum til fiskiróðra. Svo var
íslenska þjóðin man 3ón biskup Árason, en hún hefir
gleymt peim 30 fótæku, norðlenzku vermönnum, sem hefndu
hans og hlutu útlegð og ofsóknir fyrir. Þjóðviljinn vill nú rifja
upp hetjudóð og örlög pessara ógætu drengja, sem Dana-
konungur ofsótti eftir að peir höfðu flúið til Englands.
það einnig á siðabótatímunum, veturinn
1551 eins og endranær.
Fátækir voru þeir allir og umkomu-
lausir þessir norðlensku vermenn, sem
héldu suður yfir fjöll veturinn 1551.
Um veturinn sækja þeir sjóróðra í ýms-
um veiðistöðvum á Suðurnesjum. En
þegar ekki gefur á sjó og landlegur
eru, ráða þeir ráðum sínum um, hvernig
þeir megi koma fram hefndum á morð-
ingjum Jóns biskups Arasonar. Það var
mikið færst í fang forustulausum sjó-
mönnum, að ætla sér að bjóða hinu
danska ofbeldi birginn og hefna fyrir
réttindarán Dana á íslandi.
Um vorið búast norðlensku sjómenn-
irnir til heimferðar og enginn rennir
grun í að þeir hafi stórvirki í huga.
Jafnvel Kristján skrifara grunar ekk-
ert. Honum hafa ekki þótt vermennirn-
ir líklegir til stórræða.
Kvöld eitt í maí er Kristján skrifari
staddur á Kirkjubóli á Miðnesi og ugg-
ir ekki að sér. Þá koma þar 30 norð-
lenskir vermenn og krefjast þess af
bóndanum, að hann hleypi þeim inn til
fundar við Kristján skrifara og menn
hans. Bóndi neitar því og vermennirn-
ir neyddust þá til þess að rjúfa húsin.
Slær þegar í bardaga milli þeirra og
Kristjáns skrifara og fylgdarmanna
hans. Gátu Danirnir engum verulegum
vömum við komið og voru drepnir, 14
saman.
Þannig hefndi norðlensk alþýða Jóns
biskups Arasonar, síðasta fulltrúa ís-
lenskrar frelsisbaráttu á miðöldunum.
En vermannanna hugrökku biðu
kjör útlagans. Ofsóttir og hundeltir af
dönsku konungsvaldi flæktust þeir um
landið. Konungur skorar á alþýðu
manna, að vera sendimönnum sínum
hjálplegir við að handtaka þá. En ís-
lensk alþýða varð fálega við þeirri skip-
un. Hvar, sem hún kom því við, skaut
hún skjólshúsi yfir vegendurnar, uns
mörgum þeirra heppnaðist að komást í
ensk kaupför. Danska konungsvaldinu
tókst ekki að hefna Kristjáns skrifara
á vermönnunum, en til þess að hans
skyldi ekki vera með öllu óhefnt lét hún
taka bóndann á Kirkjubóli af lífi ásamt
einum af landsetum hans.
En reiði Danakonungs fylgdi norð-
lensku vermönnunum út yfir polinn.
Danakonungur fór fram á það við Eng-
landskonung, að hann seldi þá undir
öxi sína, því að í Englandi höfðu marg-
ir þeirra leitað hælis. Konungur Eng-
lands neitaði að verða við þessari ósk,
þar sem vermennirnir höfðu flúið á
náðir hans.
Þannig lauk hefndinni fyrir morð
Jóns biskups Arasonar.
Vorið 1551 var Jón biskup og synir
hans dæmdir landráðamenn á Oddeyri
við Eyjafjörð. Á meðan dómurinn var
kveðinn upp biðu herskip Danakonungs
skamt frá, albúin að bæla niður hverja
mótstöðu. Islendingar létu bugast fyrir
ofbeldi útlends vopnavalds og íslenskur
dómstóll dæmir landráðadóminn fyrir
framan danska fallbyssukjafta. En ís-
lensk þjóðarsál hefir kveðið upp sinn
dóm í þessu máli. Hún hefir dæmt Jón
biskup og v'rmennina sýkna saka, en
Daða í Snóksdal og Kristján skrifara
varga í véum sínum. Af nafni Jóns
Arasonar stafar birta á sögu þjóðar-
innar, og hún mun æ minnast hans, sem
eins af sínum tryggustu sonum og hins
djarfasta bardagamanns fyrir rétti sín-
um gegn órétti framandi ofbeldisvalds.