Þjóðviljinn - 22.06.1944, Blaðsíða 2

ÞJÓÐVILJINN
Fimmtudagur 22. júní 1944»
Landnám ,DagsbrúnarÉ
á Stóra-Fljöti
Þsr á fyrsta erlofsheimili ísleozkra vprkaminBa ðð standaF
Eg hygg, að ekki sé ofmælt,
þótt sagt sé að landkaup Dags-
brúnar á Stóra-Fljóti í Biskups-
tungum séu meðal þeirra mála
félagsins, sem mesta athyglj
hafa vakið og beztar undirtekt-
ir hafa fengið meðal verka-
manna. Er það líka að vonum.
Með orlofslögunum hefur verka
mönnum og öllum launþegum
verið tryggður réttur til orlofs
árlega. En þessum rétti fylgja
í raun og veru nokkrar skyldur
aðrar en þær, sem felast í sjálf-
um orlofslögunum. Þessar skyld
ur eru m. a. þær, að séð verði
um, að alþýðan, sem orlofa nýt-
ur samkvæmt lögum í fyrsta
sinni í sögu landsins, gefist færi
til þess að hagnýta sér þau á
hollan og hagnýtan hátt. Al-
menn orlof verkafólks er nýtt
fyrirbæri í íslenzku þjóðlífi.
Alt frá landnámstíð hefur vinn-
andi fólk á íslandi verið bundið
við störf sín, án þess að mega
frá þeim víkja nokkurn dag.
Af slíku ástandi leiðir það, að
oss skortir í rauninni allt eða
uðum yfirgangi í hlé við lífs-
stríð framleiðslustéttanna.
í vitundinni um þetta festi
verkamannafélagið Dagsbriin í
vetur kaup á 30 ha. landsvæði
á Stóra-Fljóti í Biskupstungum.
Með þessum landkaupum er
stigið fyrsta sporið af hálfu
1 verklýðssamtakanna til þess að
greiða fyrir því, að verkamanna
fjölskyldurnar í Reykjavík geti
notið orlofa sinna að sumrinu
í fögru umhverfi fjarri önnum
hversdagslífsins heima fyrir.
Þessi tilraun Dagsbrúnar til
þess að fullnægja ríkri þörf
verkamanna hefur mætt mikl-
um velvilja Dagsbrúnarmanna
og áhugi margra þeirra er vak-
inn fyrir því, að á landi félags-
ins megi hið fyrsta rísa upp
myndarlegt sumardvalarheim-
ili. En til þess að úr slíkum
framkvæmdum geti orðið verða
Dagsbrúnarmenn að leggja
nokkuð að sér, þó ekki meira
en svo að þeim ætti að vera
það auðvelt, ef þeir legðust allir
á eitt um það, eins og þeir hafa
oft áður gert í öðrum málum,
a. m. k. flest það, sem þarf til | ÞeSar sameiginlegir hagsmunir
þess að hin f jölmenna laúnþega-
stétt geti auðveldlega með þægi
legum hætti notið orlofs síns að
sumrinu. Við höfum litla æf- ;
þeirra hafa legið við.
. Stuðningur Dagsbrúnarmanna
við þetta fyrirtæki þeirra
sjálfra er hugsaður m. a. og
aðallega á tvennan hátt: f fyrra
lagi með sjálfboðavinnu við'vega
markaðan útbúnað til langferða I /?erð að landinu, girðingu um
ingu í nútíma ferðalögum, eng-
in sumarheimili og mjög tak
eða langdvalar á fjarlægum
stöðum. Okkur skortir kerfis-
bundin vel skipulögð sumar-
ferðalög, sem verkafólki gæfist
landið, framræzlu og síðan fegr-
un þess. í öðru lagi með fjár-
framlögum í sérstakan land-
námssjóð félagsins. Þennan tví-
færi á að notfæra sér á sem | þætta stuðning eru Dagsbrúnar-
ódýrastan hátt. Nú kunna ýms-
ir að segja, að ríki og bæjarfé-
lögum beri nokkur skylda til
þess að bæta úr öllu þessu og
sjá svo fyrir þessum málum,
að orlofslögin njóti sín að fullu
í framkvæmd. Og vissulega ber
menn byrjaðir strax að veita.
Tvær ferðir hafa þegar verið
farnar austur með sjálfboðalið
til þess að vinna að undirbún-
ingi hins raunverulega land-
náms. í hvorri ferð hafa um 20
félagsmenn tekið þátt. Hafa
þessum opinberu aðilum rík | þegar verið unniri um 50 dags
skylda til þess að greiða fyrir
fólki í þessum efnum, m. a. með
því að styrkja verkalýðsfélögin
í viðleitni þeirra til þess að
nema sér sumardvalarlönd í
sveit og skipuleggja sumarferða
lög samkvæmt fyrirfram gerðri
áætlun, er svari sem bezt þörf-
um og ástæðum launastéttanna.
En þótt svo sé mega verklýðs-
samtökin ekki sitja auðum
höndum. Þau verða að treysta
sjálfum sér fyrst og fremst til
þess að koma viðeigandi skipan
á þessi mál. Orlofslögin sjálf
eins og öll önnur velferðarmál
almennings hafa náðst fyrir
langa og markvissa baráttu
verkalýðssamtakanna. Vana-
bundnu réttleysi verður ekki
hrundið án baráttu né sigrar
unnir án starfs og nokkurra
fórna af hálfu þeirra, sem við
órétt búa og skarðan hlut móts
við þá, er borist hafa annað-
hvort í skjóli auðs og erfða eða
með meira og minna lögvernd-
verk og er nær því lokið vega-
gerð, sem nauðsynleg er-til þess
að koma flutningum með bif-
reiðum að og frá landinu. Nær
30 Dagsbrúnarmenn hafa lagt
fram tillag til Landnámssjóðs-
ins, kr. 100,00 hver og nemur
því fjárhæð sjóðsins nú þegar
á þriðja þúsund krónur. Þetta
er í raun og veru góð byrjun
en betur má ef duga skal. Fram
kvæmdir allar eru dýrar nú og
mikið fé þarf til þess, sem gera
þarf. I Dagsbrún eru nú um
3000 félagsmenn. Ef hver ein-
stakur félagsmaður legði kr.
Þegar um sameiginlegt nauð-
synja- og menningarmál Dags
brúnar er að ræða, eins og land-
námsmálið er, þá verða allir
Dagsbrúnarmenn að leggja sitt
af mörkum, hver eftir getu
sinni og ástæðum. Hver ein-
stakur Dagsbrúnarmaður verð-
ur jafnan að finha sjálfan sig
ábyrgan fyrir öllu því, sem fé-
lagsheildin sjálf af frjálsum
og fúsum vilja tekur sér fyrir
hendur. Við megum engir liggja
á liði okkar, né hugsa sem svo,
að aðrir geti verið þar á verði,
sem við eigum sjáifir að standa
í félagslífinu. Hin stærstu við-
fangsefni geta orðið auðveld, ef
samstillt og einhuga sveit stend
ur að lausn þeirra. Hver getur
t. d. sagt nú, að það sé ofvaxið
nokkrum vinnufærum félags-
manni í Dagsbrún að leggja
fram kr. 100.00 til landnáms á
Stóra-Fljóti og byggingar orlofs
{ heimilis fyrir hann sjálfan og
} aðra Dar^brúnarmenn. Og þó
gæti það nægt, ef hver einstak-
ur félagsmaður léti þetta til-
tölulega litla framlag af hendi
rakna. Þannig getur félagsskap-
ur eins og Dagsbrún unnið stór-
virki í þágu meðlima sinna og
vandafólks þeirra, án þess að
um tilfinnanlegar fórnir sé að
ræða. Svo er það í hverju máli,
að áhugi og einhugur félags-
manna ræður jafnan góðum úr-
r.litum, en sundrung og sér-
hlífni þeirra teflir hinsvegar oft
góðum málum í tvísýnu og verð
ur öllum hlutaðeigendum dýr-
ast að lokum. í þeirri trú, að
Dagsbrúnarmenn skilji, að þetta
er rétt ályktun,, dregin af marg
endurtekinni reynzlu úr starfs-
sögu Dagsbrúnar, þykist eg
mega vænta þess, að hver og
einn einasti Dagsbrúnarmaður,
sem er fullhraustur og vinn-
andi, leggi sitt af mörkum,
svo að hann og við allir getum
fljótlega séð rísa af grunni veg-
legt sumardvalarheimili fyrir
verkamenn á landi félagsins á
Stóra Fljóti.
Við vittim allir, að „Dags-
brún" er fjölmennasta verka-
lýðsfélag landsins vegna að-
stöðu sinnar í höfuðstaðnum,
þar sem f jÖlmenni er mest sam-
ankomið á einum. stað á íslandi.
líka að Dagsbrún eigi þeirri
sveit manndóms, samhugs og at
orku jafnan á að skipa í hverju
því máli, er hún helgar sér, að
önnur félög fái ekki betur gert,
Notkun íánans
Það hefur jafnan þótt bera nokk-
urn vott um menningarástand hverr
ar þjóðar, hvernig hún meðhöndlar
fána sinn. Við íslendingar höfum
nokkrum sinnum saett ávítum fyrir
skeytingarleysi um notkun þjóðfána
vors. Þar með er ekki sagt að vér
misnotum hann að yfirlögðu ráði,
heldur mun þar um að kenna kæru-
leysi og skorti á nákvæmni og hirðu
semi.
Aldrei hefur íslenzki fáninn blakt
að á jafnalmennan og viðhafnarmik-
inn hátt yfir höfuðborg vorri og á
hinni nýafstöðnu lýðveldishátíð. fs-
lenzki fáninn er vort helgasta tákn
um sjálfstæði þjóðarinnar og hverj-
um góðum íslendingi ber skylda til
að sýna honum fullkomna virðingu,
sem og fánum annarra þjóða. Al-
þingi hefur nú sett lög um notkun
og gerð þjóðfánans og ættu allir að
kynna sér þau itarlega. Eg veitti því
eftirtekt, að nokkrir þeirra góðu
rnanna, sem hafa flaggstengur á
húsum sínum eða við þau, drógu
ekki niður fánann nóttina milli 17.—
18. júní. Hvort þeir hafa gert þetta
at ásettu ráði og viljað þannig
tengja saman þessa tvo hátíðisdaga,
eða að hér er um gáleysi að ræða,
er mér ekki kunnugt. En slíkt og
þvílíkt má aldrei sjást, að fáninn
blakti yfir borginni að næturlagi.
Það er jafnóviðeigandi og að þeir,
sem hafa fánastengur í umsjá sinni,
láti þær standa naktar þegar al-
mennt tilefni er til að draga fána.
að hún. Við íslendingar erum svo
hamingjusamir, að við þurfum eigi
að berast á banaspjót og heyja
blóðugí st.ríð við aðrar þjóðir. Lát-
um því í .lenzka fánann ,vera veg-
legt merki þess sem hann er, sjálf-
stæðismerki friC-lskandi smáþjóðar.
Og verum þakk;át fyrir að mega
draga hann á stöng yfir fósturjörð-
inni fagurri og ósnortinni, á meðan
aðrar þjóðir fylkja sér nauðugar,
viljugar undir fánum sínum, fram
til þátttöku í hinum grimmasta hild
arleik. ' Ó. Þ.
100,00 til Landnámssjóðsins yrði { heldur geti þau sótt til hennar
fjárhæð sjóðsins kr. 300.000.00
— þrjú hundruð þúsund krónur
—. Þeir, sem þegar hafa lagt
fram fé til sjóðsins hafa ekki
einungis gefið hinum, sem eftir
eru eftirbreytnisvert fordæmi,
þeir hafa einnig í raun og veru
skapað þeim skyldur, sem góðir
félagar í Dagsbrún munu ekki
I víkja sér uhdan að fullnægja.
uppörfun, styrk og fordæmi, er
þeim ljggur mest á. Þetta er
ekki sagt af yfirlæti. Dagsbrún
er þannig í sveit sett, að hún
á að geta verið öðrum verkal^ðs
félögum til nokkurs fordæmis
um félagslegt framtak, er bezt
og auðveldast fær rutt nýjar
leiðir að bættum lífsskilyrðum
og lífskjörum vinnustéttanna.
Fáninn sem verzlunarvara
Fáir eða engir munu horfa í þann
skilding, sem þeir eyddu til kaupa
á fánum og fánastöngum fyrir lýð-
veldishátíðina. Þó hafa margir eytt
talsverðu fé í slíkt. En svo er mál
með vexti, þótt ljótt sé frá að segja,
að bæði fánastengur til notkunar
innan og utanhúss og efni í fána
og tilbúnir fánar, var selt með ok-
urverði, nær undantekningarlaust.
Það er leiðinlegt og mjög óviðeig-
andi. þar sem fáninn er alþjóðar-
eign, að fáeinir menn skuli geta
gert sér að féþúfu að verzla með
hann. Eg vildi því eindregið beina
þeirri ósk til þhitaðeigandi manna
að hvorki efni í fána né tilbúnir
fánar væru seldir í verzlunum held-
ur tæki ríkið að sér útvegun á þeim
til þeirra, sem með þyrftu, og seldu
þá með kostnaðarverði. Sömuleiðis
þyrfti að tryggja það að einstakl-
ingar, sem ætla að fá sér flaggsteng-
ur og ekki smíða þær sjálfir, eigi
greiðan aðgang að þeim með sann-
gjörnu verði og verði sú sala einnig
á vegum ríkisins.
Ó. Þ.
Umgengnin um grasvellina
Á undanförnum árum hefur bæj-
arstjórn Reykjavíkur legið undir á-
Bygging orlofsheimjlis verka-
manna á Stóra-Fljóti er eðlileg
og sjálfsögð afleiðing af þeim
réttindum, er verkamenn öðl-
Framhald á 5. síðu.
mæli fyrir tómlæti sitt um fegruiB
bæjarins — og ekki að ástæðulausu,
Nokkuð hefur áunnizt í þessu efni
— en eftir er hlutur almennings að>
meta og vernda það, sem vel er gert.
Umbætur á Arnarhóli og Austur-
velli, og fjölgun og fegrun barna-
leikvalla, sýnir vaxandi skilning
bæjarstjórnarinnar á því, að höfuð-
borgin má ekki líta út eins og fá-
tækt og menningarsnautt fiskiþorp..
Umgengnin um Arnarhól og Aust-
urvöll er ekki með endemum — ena
mætti þó vera miklu betri. Þrátt
fyrir gangstíga, sem hafa verið lagð-
ir um Arnarhól, hafa menn þó ekki.
hlífst við að ganga grasið og gera
götur og troðninga í grænan gras-
svörðinn. Tugir þúsunda króna hafa.
verið lagðir í grasgeirana í Hring-
braut. Settu þeir vinalegan svip á,
þessa breiðu götu. En 'hvernig er.
þar nú umhorfs? Segja má, að þar
blasi hvarvetna við viðurstyggð eyði
leggihgarinnar. Meginið af grænai
grassverðinum er orðið að útspörk-
uðu svörtu flagi.
f Austurbænum bar fljótt á
skemmdum á grasgeirum Hring-
brautarinnar, og var þá sá háttur
upp tekinn að gera þá að bílastæði..
Vesturbæingar gengu í fyrstunni
betur um blettina og fengu þeir aS
gróa í friði. Mátti því vona, að þeir
væru komnir yfir byrjunarörðug-
leikana. En gangir þú lesari góður
meðfram Hingbrautinni milli Ljós-
vallagötu og Bræðraborgarstígs,.
sérð þú hryllilega sjón, það, semn
ég nefndi áður viðurstyggð eyði-
leggingarinnar. Bílar hafa farið yfir
grasgeirana, ýmist þvert yfir eða«
í sömu áttu og gatan, og valdið->
djúpum skorningum. Ekki verður-
séð hver nauðsyn bar til þessa, því
nóg er gatan. Almenningur hefur-
svo fullkomnað eyðileggingarstarfiffi
með því að traðka á grasinu og gera>
að flagi þar sem áður var gróinu
jörð.
Það sem gera þarí
Miklu fé þarf að verja til þess'.
að bæta um þessar skemmdir, e».
hjá því verður ekki komizt. Hugs-
anlegt væri að duga mundi að valta-
þá og setja lága girðingu úr slétt-
um vír meðan þeir væru að gróa>
upp. Annars þekja þá á ný, en það>
kostar mikið fé.
En svo um vörzlu blettanna, svo
allt færi ekki í sömu níðsluna.
Reynandi væri að vekja áhuga-
þeirra mörgu heimila, sem liggja a.ð>
Hringbraut fyrir verndun þessarar-
götu, sem er hvað breidd og skipu-
lag snertir glæsilegasta gata bæjar-
ins. Þetta er fyrst og fremst þeirra
gata og gott viðhald hennar yrðl
þeirra stolt og gleði.
Einnig mætti fela lögregluþjónip.
sem hefði eftirlit í Suðurbænum,,
vörzlu blettanna, þyrfti hann áif
hafa mótorhjól til umráða. Milli
hans og heimilanna við Hringbraut,.
þyrfti að vera góð samvinna. Beita-
þyrfti sektum við hyern þann, sem
skemmdi blettina. Eg held að þetta.
bæri nokkurn árangur.
Kennarar við skólana hér í bæn-
um myndu orka mikið á fegurðar
skynjun nemenda sinna, ef þeir
færu með þá á skemmtigöngur að
vorinu, sýndu þeim muninn á góðri
umgengni og vel hirtum blettum og
hinum, sem illa eru hirtir og niður-
níddir af hirðulausum almenningi.
Það mundi vissulega vekja hjá þeim
virðingu fyrir lífi og gróðri.
Landgræðslan er fögur hugsjón og:
mannbætar.di. En hvað verður um
framkvæmd hennar, ef rifið er nið-
ur og eyðilagt það, sem aðrir byggja
upp?
10. júní 1944.
B. M.