Þjóðviljinn - 06.11.1946, Blaðsíða 5

Miðvikudagur -6. totv. 1946.
6
UÓÐVILJINN
Samband Bandaríkja-
auðvaldsins og
spánska fasismans
AFSTAÐA Bandanilijanna til fas
ismans á Spáni þarf engan að
undra, sem fylgzt hetfur með
því hvernig Bandarikjaauð-
valdið reynir að styrkja aftur
haktsstjórnir víðsvegar um
heim, og gera róttaekum iýð-
ræðisstjórnum erfitt um vik.
SEINNI ár heimsstyrjaldarinnar
var bandarískur sendiherra á
Spáni, Hayes að nafni. Eins
og aðrir heimkomnir sendi-
herrar, hefur mr. Hayes nú
þurff að gefa út bók til að
sýna hve vel hann þjónaði
landi sínu, hinu votduga iýð-
ræðisstórveldi, sem einmitt þá
átti í styrjöld við fasismann.
ÞAÐ ER skjallega sannað, r.ð
Franeo lét Hitler í té hráefni
og vörur, þar á meðal benzín
sem flutt var til Spánar frá
Bandartkjunum. F.n þegar er
útséð var um ' sigur nazism-
ans, breytti Franco um að-
ferð og bauð sig Bandaríkjun-
um.
HAYES staðfestir þennan snún.-
ing og lofar Franco fyrir það
hve snöggt hann skipti um. -—
Með því móti fékk banda-
ríska auðvaldið það sem
hvorki hefði fengizt hjá kon-
ungssinnastjórn eða lýðveldis-
stjórn á Spáni, einkaleyfi á
spánska talsámakerfinu. —
Spánskir flugvellir voru léðir
Bandaríkjunum til afnota.
Bandaríkjasendiherrann getur
ekki stillt sig um að gefa Bret
um olnbogaskot, en þeir voru
að baxa með fyrirætlanir um
konungsstjórn á Spáni í stríðs
lok.
LOKS skrifar mr. Hayes hiklaust
að Spánn yrði „þægiáeg stöð
fyrir heri vora í Evrópu, ef til
þyrfti að taka í framtíðinni."
Sú yfirlýsing er ef til vill 1
bezta skýringin á því, hvernig
Bandarí’kin styðja fasista-
stjórn Francos, og hafa til
þessa, ásamt Bretlandi, hindr
að aðgerðir af hálfu samein-
uðu þjóðanna gegn spánska
fasismanum.
Heriiámsrík-
in ræHa etn-
iiagiB Þýzka-
laitds
Clay hersihöfðingi. vara-
landsstjóri á hernámssvæð’
Bandaríkjamanna í Þýzka-
landi, skýrði frá því í Berliti
í fyrradag að óformlegar
umræður milli hernámsveld-
anna fjögurra um efnahags-
og stjórnmólalega einingu
Þýzkalands væru hafnar fyr-
ir nokkru. Clay kvað það
vera Frakkland en ekki
Sovétríkin, sem andvígast
væri sameiningu Þýzkalands
áð svo sfcöddu.
• •
0 I
Öræfin biða, hlusta. anda
köldum fjallablæ, syngja
svanagargi og himbrima-
hlátri, hvísla lækjarrísli
eða goluþyt, öskra storm-
hvin, bylgjum, regni og láta
veðrin geisa yfir tinda og
inn dali_, dansa hringdans
milli fjallaróta, hrökka upp
á hnúkana og tryllast þar.
lægja svo fyrir bldðviðri,
greiða skýin frá sólu og
syngja að nýju álftákvaki.
himibriimaihlátri og rjúpu-
kurri. Öndin flýgur lágt vf-
ir rnýrar og kvislar með
klunnalegu vængjataiki og
teygir fram háls. Álftirnar
virðast tröllaúknar, hvítar í
gróðurlausum grámanum. —
Mýrar og holt sötra vætu.
en mosi og víðir hverfa. —
Þey, þey^ þey, það er þeyst
yfirklungur og grjót. Göt-
ur öræfanna duna af hófa-
taki, fuglar hröbklast upp,
grjót kvarnast, sól skín lágt
á hesta og svartstakka. —
Lestin þýtur, gengur í öld-
urn upp og niður, svartir
sjóihattar koma og hverfa.
uppúr dæld, niður í dæld,
trússið hringlar, jódynur
vekur nóttina-
Njóla er frostköld og him
inninn rauður af glóð nætur
sólarinnar, dumbrauðan
skugga fjallanna ber við
kvöldhimininn. Sandur ng
hraun litast fölbleikt og það
tindrar á hvítblei’ka geldinga-
hnappa og holurt í bleikri
víðáttunni. Upp úr henni rís
grænt sátulagað flauelisfjall,
imosavaxið og hrímþakið um
bunguna, með birtu kvöldset
ursins einsog gullvaf um sig.
Hinn margvíslegi litur hest-
anna leikur um hraunið,
sem tekur á sig ótal myndir.
Það er einsog allir litir sól-
kerfisins brotni á þessum grá
svörtu þursum, einsog öll
veður etji kapp þessa nótt,
einsog nöfn gefi öræfunum
■kórónuna. Hekla. Krakatind-
ur, Valafell, Hrafnabjörg,
Sáta, Loðmundur, einsog til-
breytingin í þessari aldeyðu
sé óendanleg. Þar seim ekk
ert býr, búa litirnir. Þeir
bafa hópazt sarnan þaima
inni á afrétti og leika þar,
breiða sig út fyrir augum
ferðamannsins. ljóma,
dökkna, hverfa. Rautt hraun-
ið fer um í ’skugga f jallahnúk
anna, tekur á sig hrafnbláan
blæ og sofnar í þessum
dimma náttserki.
En þeir, sem drekka í sig
kyrrð og liti öræfanna fyllast
einfhverri tilfinningu, sem
þeir geta pkki gert sér grein
fyrir, það gæti verið lotning
eða löngun til þess að
hverfa að 'fulhi og samlag-
ast auðninni eða ótt.i við það>
tlr ferðabók:
sem ekki er. Hún gæti venð
lík því, sem menn myndu
finna. ef þeir saeju rícöpun
veraldar. Og svo fara menn
hjá sér, þeir einsog skamm-
ast sín fyrir svona hugsanir
og lestin þýtur, gengur í
bylgjum, öldum. rykkj-rrn,
útá hlið, vagar, mjakast, kjag
ar, stanzar. Það er áð og klár
unum klappað, þeir stroknir
og kjassaðir. Þeir kroppa lít-
ið eitt, rása, hvíslast jafnvel
á og leggjast, til að velta sér
imeð hnökkum og trússi- Hug
urinn, sem var svo nálægt
fegurðinni og samruna við
hið óendanlega, beinir nú
allri sinni orku að hestunum.
Til þess að bæta fyrir
draumórana segir einn svart
stakkanna:
„Ef ég væri hestur, þá
myndi ég gera uppreisn.“
,,Eg myndi vera gæðing-
ur,“ segir annar.
„Og ég bæði slægur og
hrekkjatól,“ segir hinn þriðji.
„Ekki vildi ég vera trússa-
klár,“ segir fjórði.
,,Eg myndi fremja sjálfs-
morð/1 segir sá fimmti.
En fylgdarmaðurinn;
„Það þarf enginn að vor-
kenna hestunum, þeir hafa
mörg mannsöfl og ganga auk
þess á fjórum fótum-“
Fylgdarmanninum finnst
s'vartstakikarnir augsýnile.ga
vera mestu asnar. Það finnst
öræfabúum alltaf um bæjar-
búa.
Og til þess að ritningin
skuli rætast, láta bæjarþú-
ar sér um munn fara alla bá
vitleysu sem þeim er tamt.
en gjóta sarnt hornauga til
fylgdarmannsins, svo sem til
þess að mýkja skap hans, þar
eð hann er að þeirra áliti eig
andi öræfanna, íbúi þeirra.
sem þeikkir þau . í öllum
veðrum allra árstíða.
,,En sú fegurð, lítið á,“ eg
ir einn. Og allir líta þeir allt
af á, en segja sösmu vizkuna
hver eftir öðrum: ,,Ó, lítið á.
lítið á“, og alltaf er litið á.
Lengra nær mannlegt hugar
flug ekki.
,,Hér er aldrei eins,“ segir
fylgdarmaðurinn- „I bvert
skipti, sem ég fer hér um, sé
ég eittihvað nýtt. Þegar v\ð
förum til baka, Skuluð þið
sjá, hvort fiöllin eru ekki
öðruvísi en í nótt.“
Því að öræfin eru full með
fjölkyngi og galdra. Þey.
þey, og jörðin dunar.af hófa-
taki.
Við áfangastað mætist
(kvöldroði og morgunroði. —
„Látið á, sjáið“, segja svart-
stakkarnir og sjá margt, þeg
ar þeir lita.
Það er . lagst til svefns í
ujlríWiijj^r
7 1
rv&rc>6iN$
sæluhúsinu og svartstakkarn-
ir hverfa í djúpan svefn, en
fylgdarmaðurinn, sem hefur
hesta að gæta, verður að
hafa andvara á sér- — Hann
hefur ekkert að rúmfatnaði
annað en jakkann sinn, vefur
honum um höfuð sér að sið
fjallamanna og sofnar augna
blik, meðan svartstakkarnir
funhitna í dúnpokum sín-
uim.
Þeir sikríða á fætur um
miðjan morgun, auðvitað
syfjaðir og botnkaldir þrátt
fyrir dúnvelgjuna og hita sér
'kaffi. Þeir tala um það sín
á milli, hversu mjög þeira
hafi hrakað að ytra atgjörfi
frá því forfeðurnir lágu á
heiðum úti og í sikútum og
þoldu frost, snjó og kulda,
með treyjuna vafða um höf-
uðið fyrir sæng og kodda.
,.En við þolum sólskin,“
■segir sá fyrsti.
>,Og svefn,“ segir annar.
„Góðan mat,“ segir þriðji.
,Þægindi, sælgæti, síga-
rettu,“ segir f jórði-
„Og sumir vín,“ segir
fimmti.
En fylgdarmaðurinn: ,,Vín-
ið hefur verið vel þekkt og
þolað hjá öræfabúuim frá því
fyrsta. Það tengir nútíð og
fortíð eins og kvöldroði og
morgunroði.“
Á það er sætzt.
Hott, hott, hott, fótvissir,
stigháir, gljáandi, þjóta fákar
yfir Helliskvísl, yfir bleytur,
aura, mýrar og sanda.
Mógrænt Lifrarfjallið er
lagt að baki. Dómadalur- - —
Frostastaðavatn sker upp
himbrimahljóð, hraun þruma,
vatnið gárast ekki himinblátt
eða grængolandi. En öll veð-
ur eru í eltingaleik. Ský
þjóta yfir, þeyta regni eða
hagli og sól skín að nýju.
Logn.
„Þá gaus upp eldur í af-
rétti og lagði Frostastaði í
eyði,“ segir eitthvað í huga
manns. Og nú byggir him-
briminn og litirnir dalinn-
Málverk, sem skoðast og
rennur í táma, bleikt, grænt,
blátt, svart. Fjöllin senda él.
Allt í einu er kornið að
volgum laugurn í élinu og sól
in fer að skína. Grasið er
hátt og safamikið og gufurn-
ar leggur upp úr læknum,
en kaffið er soðið í heitvi
uppsprettu.
Eins og vin á eyðimörkinni
eru þessar Laugar. Til
þeirra er barist um apal
hraun og urningamóa, vötn
og bleytur. Ef til vill mættu
þær sín einskis ef tilveran
væri ,ekki öreyði allt um-
hverfis-
Til þess að losna við alla
Fraanhald á 6. síðu.
Hin sérkennilega ritstjórn
Stefáns Péturssonar og skrif-
hans um Ráðstfómarríkin
vekja heldur litla hrifningu.
Nú er svo komið að jafnvel
starfsbrœðwr hans og samherj
ar fá ekki lengur orða bund-
izt. Benedikt Gröndal blaða-
maður við Alþýðublaðið sknf
ar í tStvarpstiðindi um starf
yfirboðara síns og lœnmeist-
ara á þessa leið: ,,Blöðin birta
að vísu greinar um heimsmál-
in, en þær eru alltof oft vald
ar til að hnekkja áliti ein-
hverrar einnar þjóðar, sem
það og það blað er andvígt■
Fer þá svo innan skamms, að
lesendur hœtta að taka al-
varlega slík skrif og þreytast
á þeim.“
Það er skiljanlegt að Bene-
dikti Gröndali þyki miður að
blað hans skuli ekki vera
,,tekið alvarlega“ og vilji fá
úr því bætt. Hann hefur ef-
laust ámálgað það við yfirboð
ara sinn, en varla hefur það
fengið góðar undirtektir fyrst
hann er farinn að veita Stef-
áni Péturssyni opinberar á-
kúrur. En vel má Stefán Pét-
ursson taka sér í munn hið
fornkveðna: Og þú líka, barn
ið mitt Brútus!
ALÞJÓÐA kvikmyndaíhátíð er
nýlega lokið í Cannes í Frakk-
landi. Sovétkvikmyndir fengu
flest verðlaun á hátíðinni eða 8
alls. Næsfar komu franskar
myndir með 5 verðlaun. Sovét-
kvikmyndin „Steiniblómið" var
kosin bezta litkvi’kmyndin, sem
sýnd var á hátíðinni og Sovét-
myndin „Beriin“ bezta frétta-
myndin.
í RÁÐI ER að afnema dauða-
refsingu í Brcllandi. Mun innan-
ríkisráðherrann leggja frumvarp
fyrir þingið um að banna dauða-
dóma í fimm ór til reynslu og ef
glæpum fjölgar ekki á þeim
tíma skuli dauðarefsing afnum-
in með öllu.
í RIO DE JANEIRO hittust
tvær ekkjur nýlega við jarðar-
för. Þær tóku tal saman, en féil-
ust brátt grátandi í faðma. —
Ástæðan var, að þiær syrgðu báð-
ar sama eiginmanninn.
OPINBERAR skýrsiur Banda-
ríkjastjómar sýna, að sparifé
Bandarikjamanna er alhniaskipt
Af sparifénu eru 60 prósent >
eigu tíunda hluta þjóðarmnar en
sjö tiundu hlular hennar eiga
nær ekkert eða alls ekkert spari
fé. —