Þjóðviljinn - 23.07.1950, Blaðsíða 3

Sunnudagur ' 23. . júlí 1950.
Þ7ÖÐVILJ1NN
DAUÐAR SALIR
J vor kom hér út eitt af hin-
um frægu ritum heimsbók-
menntanna, skáldsagan Dauð-
ar sálir, eftir rússneska skáld-
ið N. V. Gógól. Svo. undarlega
vill til að þessara tíðinda hef-
ur að litlu eða engu verið get-
ið enn sem komið er. Meira
að segja útgefandinn, bókaút-
gáfan Helgafell, sem að jafn-
aði auglýsir vöru sína með
engu minni gífuryrðum en
hvert annað heiðariegt sölu-
fyrirtæki, hefur að mestu þag-
að um þessa bók. Einhvers
staðar hef ég þó séð eina litla
auglýsingu um hana, og má
þó raunar vera að fleiri séu.
Það var ætlun mín, að skrifa
dálitla grein um þessa úrvals-
sögu, en sökum þess að ég hef
enn ekki komizt yfir tvær bæk-
ur sem ég þykist þurfa að líta
í áður, þá kemur sú grein ekki
að sinni. I staðinn tók ég-þann
kost að snúa lauslega grein úr
„LAND OG FOLK,“ sem ein-
mitt fjallar um þessa sögu.
Höfundurinn heitir Harald Bue
og er kunnur listfræðingur,
og greinin birtist í nóvember
í haust, og er lítið eitt stytt í
þýðingu. • . B. B.
□
UM miðja síðustu öld gaf
franski teiknarinn Gustaf Doré
út skemmtilega og frumlega
sögubók. Það var „Saga hins
heilaga Rússlands'1 frá fyrstu
tíð fram á svartasta skeið ein-
veldisins, túlkuð í um það bil
500 ádeilublöndnum (satírísk-
um) teikningum, með stuttum
skýringartextum. |
Á einni myndinni gefur að
líta nokkra gósseigendur að
spilum. Umhverfis standa aðrir
stéttarbræður þeirra og fylgj-
ast með. Spilið er sýnilega
spennandi, enda liggja heilir
herragarðar undir, ásamt ánauð
arbændunum. Á borðinu liggja
bændur í knippum, og digrum
kaðli brugðið utan um. Textinn
hermir að spilamenn þessir hafi
haft það fyrir sið að láta „sál-
irnar“ fylgja jörðunum, en „sál
ir“ voru ánauðarbændur nefnd-
ir.
Teikning Dorés leiðir huga
okkar að ennþá voldugrj ádeilu
frá dögum gamla Rússlands,
sögu Gógóls, Dauðum sálum.
Gósseigendurnir gátu gert
fleira með - þessar ,,sálir“ en
leggja þær undir í spilum. Þeir^
gátu einnig veðsett þær og feng^
ið bankalán út á þær. En með-
an þeir áttu þær urðu þeir að
greiða skatt af þeim, einnig
af þeim er létust á því tíma-
bili sem leið milli endurskoðana
stjórnarfulltrúanna, en endur-
skoðunin fór fram á tíu ára
fresti. Hugmyndaríkur braskari
kvað eitt sinn hafa dottið nið-
ur á það snjallræði að veðsetja
nokkrar dauðar sálir er ennþá
voru skráðar á lista þá sem í
gildi voru. (Frá þessu segir ís-
lenzkuþýðandi Dauðra sálna,
Magnús Magnússon, í formála
sínum að bókinni. B.B.).
Þetta gaf Gógól hugmyndina
að sögu sinni, a.m.k. var hér
fundið það kefli sem vinda
mátti á þær lýsingar sem hann
vildi gefa af rússnesku lífi. Að-
alpersónan Tjitikoff ferðast
Eg skynja bara skuggablómið írjótt
mitt skiptist líí ei meir í dag og nótt;
ókunnir menn með eiturvopnagnótt
eyddu mitt hús og slökktu daginn minn.
Síðan, ó bróðir, blind.á allt sem skín
býr mér und hvörmum nótt sem ekki dvín
, Líður án.þess að líða nóttin mín.
. Um miðjan dag ég myrkraskaflinn veð
á meðan nóttin streymir um mitt geð,
um ljósra morgna lík og grafarbeð.
Og síðan hverfist hljóð um hjarta mitt
án himins jörð mín, nýjum gróðri kvitt-----
Tveir rayrkrákveikir mér undir - hvörmum.
drjúpa
í minning, bróðir, dags sem enn er þinn.
G. H. E.
um landið og kaupir dauðar
sálir af gósseigendunum, fyrir
afarlágt verð, því hann tekst
samtímis á hendur skattgreiðs!
una af þeim. Tjitikoff er son-
ur fátæks landeiganda, hann er
duglegur, auðmjúkur óg viðfelldi
inn allsstaðar þar sem hann á
undir högg að sækja, en draum
ur hans er sá, að verða ríkur
og lifa í iðjuléysi. ’Því marki
getur hann aðeins náð með
svindilbraski; hann getur feng-
ið lán gegn veði í hinum ný-
keyptu sálum, og fyrir það
hyggst hann kaupa stórar jarð-
eignir í fjarlægum landshluta...
Gósseigendurnir sem Tjitikoff
héimsækir eru annaðhvort svo
nízkir að þeir tíma ekki að
leggja peninga sína í búskap-
inn, þótt allt sé á fallanda fæti,
eða þeir sóa peningum sínum
þar til þeir standa uppi gjald-
þrota. En hvort sem þeir eru
svíðingar eða eyðsluseggir, klók
ir eða heimskir, áflogahundar,
brennivínsberserkir eða pen-
ingakúgarar, aðgætnar ekkjur
eða barnaleg hjón — við kynn-
umst öllum þessum manngerð-
um — þó er þeim eitt sameigin-
legt: sjálfsögð og skilyrðislaus
fyrirlitning á fólkinu, bændun-
um. Aldrei hefur þeim komið
til hugar að nokkurt vald á
himni né jörðu gæti bannað
þeim að svelta sálir sínar til
bana, píska þær í hel, spila
þeim brott, eða selja þær, eins
og hver önnur húsdýr.
Bókin er ádeila af sinni eigin
tegund, og stór í sniðum. Hún
byggist ekki á smávægjlegum,
haglega fyrirkomnum fólsku-
verkum, sem reyfarar byrja á.
Ádeila Gógólg er breið, epísk
lýsing, gcgnsýrð stoltri hæðni.
í dramatískum atburðum af-
hjúpa persónurnar lökustu eig-
indir sínar, án þess þær eða
aðrir uppgötvi það, sem sagt
án þess höfimdurinn treysti
þeim til að bæta ráð sitt, en
líka án þess skáldið sjálft hefji
siðferðisprédikanir, nema á ör-
fáum stöðum, innan einskohar
sviga. Ádeilustíll Dickens ' er
vingjarnlegur, jafnvel væmnis-
legur, hjá stíl Gógóls.
En lesendurnir veita þessum
afhjúpunum athygli, og það
var í ljósi þessarar ádeilu, þessa
raunsæis sem þeir í fyrsta sinn
sáu Rússlahdi gósseigandanna
lýst í bók, það var forsögn um
reikningsskil í veruleikanum.
Á þeim tímá var gagnrýni
{ skáldskap ennþá leyfð en opin
ská gagnrýni á vettvangi stjórn
málanna var ekki þoluð, en úm
þetta leyti hafði orðið nokkurt
uppsteit hjá bændum. Frjáls-
huga fólk tók bókinni með hrifn
Hugsjónir og hindurvitni

T
Nefnd mannfræðinga og líf-
fræðinga, sem unnið hefur um
skeið að mannfræðilegum og lif-
fræðilegum rannsóknum á kyn
þáttum, hefur nýlega skilað á-
liti og birt niðurstöður. Þar
segir svo, samkvæmt Ríkisút-
varpinu á þnðjudagskvöldið
var, að enginr. líffræðilegur
mismunur sé á kynþáttum, og
því enginn vísindalegur grund-
völlur til fyrir greiningu þeirra
í æðri og lægri kynþætti. Sú
fregn var ekki lengri, og fáum
íslendingum mun hún hafa
komið spánskt fyrir eyru.
Bandaríski prófessorinn BARR-
OWS DUNHAM hefur áður
komizt að sömu niðurstöðu í
bók sinni HUGSJÓNIR OG
HINDURVITNI sem Mál og
menning gaf út í vor snemma,
og hér skal aðeins drepið á
þótt seint sé. Bak við röksemd-
ir Dunhams og rannsókn vís-
indamannanna fólst brýn nauð-
syn, og í niðurstöðum þeirra er
fólginn mikill varnaður, því
fasisminn, bæði sá dauði og
uppvakti, grundvallar starf sitt
og stefnu að nokkru leyti á
skiptingu manna i æðri og lægri
kynþætti.
Skyld þeirri skiptingu er
kenningin um hæfni hinna ríku
og voldugu fram yfir þá snauðu
og umkomulausu. Eg hef ekki
athugað hvort Morgunblaðið
hefur birt fregn af niðurstöðum
mannfræðinganna, en það er
fremur ólíklegt. Hitt veit ég al
veg með vissu aí Morgunblaðið
mundi aldrei bivta vísindalegt
álit er fæli í sér sannanir gegn
kenningunni um aukahæfni hins
rika umfram hina fátæku.
Barrows Dunham sýnir sem sé
glögglega fram á það í bók
sinni að þetta er ein af eftir-
lætiskenningum afturhaldsins
í heiminum, og er notuð til
skýringar og afsökunar arðráni
og undirokun, sem raunar er
ekki nefnt svo, heldur frjálst
framtak og vestrænt lýðræði.
Herbert Spencer, enskur
heimspekingur á síðustu öld, er
víst frumkvöðull kenningarinn-
ar, sem er nokkurs konar þjóð-
félagslegur Danvinismi; hinir
-ríku urðu ríkir af því þeir
urðu ofan á í lifsbaráttunni, og
þeir báru hærri hlut af því þeir
voru hæfari. Kenning Spencer
hefur verið notuð sem röksemd
gegn breytingum á þjóðfélags-
skipuninni: lifið er sifelld bar-
átta þar sem hinir hæfari bera
segir. • Auðvtiað tætir Dunham
þessa kenningu sundur ögn
fyrir ögn, því maðurinn stendur
ingu. Bélinskí kallaði hana
„sannrússneskt . verk, þjóðlegt,
sprottið upp úr djúpi þjóðlífsins,
gætt lifanda lífi og föðuflands
ást, verk sem sviptir hverri
hulu af veruleikanum, andar-
dráttur þess er ástíðuþrunginn
og innilegur kærleikur til rúss-
nesku þjóðarinnar."
Framhald á 7. síðu.
á marxískum grundvelli og
skilur þjóðfélagið og lögmál
þess. Eg vil benda þeim sem
hafa áhuga á rð sjá hvernig
afturhaldshugmyndir og fals-
kenningar verða einna gráast
leiknar að fletta upp bls. 19 í
inngangskafla Hugsjóna :■ og
hindurvitna, og gefur þeim þá
á að líta. Þar fyrir utap fjall-
ar einn lengsti kafli bókarinnar
um þetta efni.
Önnur þau hindurvitni aftur-
halds og fasisma, sem Dunham
tekur til meðferðar í bók sinni
og tætir sundur, svo ekki stend
ur steinn yfir steini að lokum,
eru þau að ekki sé hægt að
breyta mannlegu eðli (Spencer
enn), frelsi og öryggi fari ekki
saman, og að hver sé sjálfum
sér næstur, þar sem siðfræði sér
plægninnar er vísað til yztu
myrkra. Þórbergúr mun endur
fyrir löngu hafa sýnt fram á
að mannlegu eðli verði breytt
betra þjóðskipulag skapar betri
menn, sósíaliskt skipulag kemur
af sjálfu sér í veg fyrir sum
illvirki, auk þess sem efnahags
jöfnuður og það bræðraþel sem
einkennir fólk í sósíalískum
löndum eyðir og hefur. þegar
eytt þeirri „spillingu mannlegs
eðlis" sem lögreglan í Banda-
ríkjunum þekkir svo vel af
skiptum sínum við hamingu-
lausan og kúgaðan afbrotalýð
þess lands. Hér er auðvitað
ekkert rúm til að rekja ýtar-
lega röksemdafærslur prófess-
orsins, en einn kafli gleymdist,
og hann fjallar um hugtaka-
falsanir. En þær eru algengt
fyrirbæri, eins og ráða má af
því að heilir hópar manna mega
ekki nefna sum orð án þess að
falsa hugtök. Við skulum taka
það sem hendi er næst: Morg-
unblaðið hérna. Hvert sinn sem
það nefnir orð eins og frelsi og
lýðræði falsar það hugtök því
það meinar, eins og þúsund
sinnum hefur verið sannað,
frelsi fárra til að arðræna alla
hina, vald fárra yfir lífi og lim
um allra hinna.
Þessi bók f jallar sem sagt um
og hrekur lið fyrir lið, af dæma
fárri rökskerpu, bitru háði og
hnittinni kímni, nokkrar höfuð-
kenningar aftt"'haldsms í heim
inum í dag, kenningar sem það
kaupir litla karla og misindis-
menn til -að túlka milli þess sem
.það lætur voni.in tala. Hún ,er
samin upp úr neimsstyrjöldinni
síðustu, í skugga þeirrar
næstu — ef auðvaldinu lánast
að koma henni í kring. Hún er
sóknarric fyrir vérkalýðinn í
veröldinni, kúgaðar þjóðir- í
heiminum, . fólkið sem ‘ á að
slátra í næsta kappleik auðvalds
ins um markaði, hráefni, völd
og sálir. Það er þannig engin
tilviljun að þessi bók var skrif
uð í Bandaríkjunum, nýjastá
bólvirki afturhalds og þjóðkúg-
unar á jcrð. En dýpsta hvöt
hennar er hin alþjoðlega mann-
hygðarstefna scsíalismans.
B. B. 1