Þjóðviljinn - 19.07.1953, Page 7

Simnudagur 19. júlí 1953 —' ÞJÓÐVILJINN — (7
Stephan G. Stephansson:
@ 1 @ ®
vinnu, frá einum dollar á d;ag
og ofan til 50 centa í hlaupa-
vinnu. Vinnu'tími vanalega þá
„myrkranna milli“. í Wiscon-
sin kvongaðist ée, 28. ágúst
1878, Helgu Sigriði, fæddrj að
Mjóadal i Bárðardal 3. júli
1859, dóttur Jóns bónda Jóns-
sonar og Sigurbjargiar föður-
systur minnar. Hún á einn
bróður, póin ,Jónsson, bónda
við Garðar, Norður-Dakota.
Hann sat 'þing þess fylkis um
eitt skeið. Eigur minar voru
þá, að nafninu, liðugar 160
ekrur afhöggvins furuskógar,
krök-settar stórstofnum og
sendnar, 12 ekrur hafði ég.
hreinsað, að mestu; allgott
íbúðarhús, eftir því sem þar
tíðkaðist, og 3 eða 4_ nautgrip-
ir, og „giftÍ!ngartoll[ur]inn“ í
peningum, sem séra. Páll Þor-
láksson vildi ekk; þiggja, bæði
af því, að honum var vel til
mín, og svo hins, bann bað
mig „að leyfa sér að gera fyrir
ekkert „fyrsta prestverkið",
kota. — Jakob Kristinn, 36
ára. ókvongaður. Á minu lieim-
ili. — Stefaný Guðbjörg og'
Jóný Sigurbjörg, tvíburar, 33
[ára], giftar bændakonur og
búa hér í grenndinni. Stefaný
á einn dreng barna. — Rósa
Siglaug, 22 ára, ógift, á mínu
heimili, yngst. -— Gest misst-
um við, 16 ára gamlan, árið
1909. Hné við að snerta girð-
ingarvír, rafhlaðinn eftir regn-
skúr. — Krakkarnir verða að
fylgja hér með bústaðaskiptun-
um, því Baldur fæddist á heim-
ili okkar í Wisconsin, Guð-
mundur, Jón og Jakob á heim-
ili okkar í Dakota, cn telpurn-
ar alla.r og Gestur hér.
iFrá Wisconsin til Garðar í
Norður-Dakota fluttumst við
næst. Þá var ég 25 ára. Fyrsta
sumarið, sem ég var þar „vest-
}ingur“, vann ég við járnbraut-
arverk og þreskingu. Árin á
eftir baslaði ég við búskap,
meðan ég dvaldi í Dakota.
Hingað fluttumst við, þegar ég
Siqurður Nordal próíessor sagði um Stephan
G. Stephansson, ao hann væri mesti maður-
inn meðal íslenzkra skalda. Eí til vill er Step-
han G Stephansson mesti maðurinn, sem kyn-
stoin vor hefur íætt. En mannjöfnuður er þó
ekkeit aðalatriði í þessum eínum, heldur hitt,
að þjóð vor öll njóti þess a.ð eiga svo vísan og
góöan mann sem Stephan G. er. En mikið skort
ir á að þessi maÖur, vísdómur hans, líf og ljóð
sé slík sameign þjóðarinnar, sem vera ætti.
Nú nálgast aldaiafmæli hans. Það er 3. okt.
í haust. — Þjóðviljinn vill fvrir sitt leyti
reyna að hjálpa íil að kynna hann þjóðinni
og þá einkum æskunni betur en orðið er.
Gömlu .,hndvökur'' eru löngu ófáanlegar. Úr-
val það úr „Andvökum", sem Mál og menning
gaí út, sömuleiðis. Menningarsjóður hefur
unnið þjóðinni ómetanlegt gagn með útgáf-
unni á „Bréfura og ritgerðum" Stephans í íjór-
um bindum — cg eiga forráðamenn hans og
útgefendur miklar þakkir skildar fyrir.
Þjóðviljinn m.un öðru hvoru birta kafla úr
riigerðum Stephans og Ijóðum, til þess að
vekja enn meiri áhuga fyrir verkum hans en
orðinn er.
í dag birtast kaílar úr ,,Drög til ævisögu",
sem hann skrifaði Baldri Sveinssyni að til-
mælum hans, („Úrlausn" kallaði St. G. kafl-
ana) — og eru raunverulega bréf til Bald-
urs, rituð á árunum 1322-25. (Kaflafvrirsagn-
irnar eru Stephans sjálfs). Eru beir prentaðir
eftir „Bréfum og iitgerðum" Menningarsjóðs,
4. bindi
iátepiian u, ðtepiiansson
AldUi-
Fæddur 3. okt. 1853 á Kirkju-
hóli — ekki Kirkjubóli, eins og
víða hefur prentazt — næsta
bæ suður frá Víðimýri, „undir
Vatnsskarði“ (var í eyði 1917),
1 Víðimýrarsókn, Seylulireppi
j Skagafirði. Ég hefi verið sagð-
ur fæddur 4. okt. Það er ef-
laust villa úr kirkju-skrá Víði-
mýrarkirkju. Tók fyrst eftir
því í vottorði prestsins, sem
fermdi mig (Hannes Arnórsson
í Gláumbæ), sem hann gaf
mér, þegar ég fluttist norður í
Bárðardal. Foreldrar mínir
munu hafa vitað þetta og mun-
að rétt. Þau voru skynsöm, vel
minnug og tímaglögg.
Heimili
Fluttist með foreldrum mín-
um 7 ára gamall (á 8.) að
Syðri-Mælifellsá (hún er í eyði,
fyrir löngu, að sögn), Mælifells-
sókn, . Lýtingsstaðahreppi,
Skagaf. Þaðan, tveimur árum
siðar, að Víðimýrarseli Víði-
mýrarsókn, Seyluhreppi í
Skagafirði. Þaðan, 15 ára, í
vinnumennsku til Jóns bónda
Jónssonar og Sigurbjargar
Stefánsdóttur, föðursystur
•minnar, að Mjóadal í Bárðar-
dal (í eyði 1917), Lundaí-
brelckusókn, Ljósavatnshreppi,
Þingeyjarsýslu. Foreldrar mín-
ir vinnuhjú á næsta bæ, Mýri,
hjá Kristiáni bónda Ingjalds-
syni og Helgu, hálfsystur föð-
ur míns. Þaðan 1873 til Vestur-
heims með foreldrum mínum
og systur, Sigurlaugu Einöru,
síðar giftri Kristni Kristms-
syni, kynjuðum úr Skagafirði,
eh öldum upp á Austurlandi.
Hún er mitt eina systkini, lif-
ir enn, er 7 árum yngri en ég.
Höfum sífellt búið í næsta ná-
grenni. Fyrsta haustið mitt í
Vesturheimi skaut mér upp á
tvítugt. Settist að fyrst nálægt
og í Síaughton, Wisconsin. Það
þorp er í Dane C°unty, nolckr-
ar mílur norður af Milwaukee,
um 20 mílur suður frá Madison.
Var við ýmsa vinnu, sem fékkst,
sveitavinnu, tigulsteinagerð.
Fleytti mér noklcuð í ensku og
norsku þegar vestur lcom. Það
var að heiman haft, að mestu
sjálflœrt. Hefi aldrei á skóla-
bekk setið hér í landi. For-
eldrar mínir voru alta tíð á
mínum Vegum, meðan þau
lifðu til og eftir að 'hingað kom.
Eftir liðugt ár í Staughton
fluttumst við þaðan með nokkr-
um ísl. fjölskyldum og numd-
'Um land í skógi, í Norður-
Wisconsin, í Shawano County,
Greenvalley Township. Pulci-
fer pósthúsi. Þar vann ég við
skógarhögg að vetrum, um 50
mílum norðar, en sveitavinnu
að gumri, 75 mílum sunnar,
en heima við þess á milli. For-
eldrar mínir sátu landið. Ég
ferðaðist milþ fótgangandi.
Bet.laði um vinnu toæ frá bæ,
þar sem ég vissi hénnar von,
unz hún fékkst. Vann fyri-r
saroa kaupi eins og meðal-
verkamenn innlendir, nálægt
$18.00 fyrir sveita- og- skógar-
sem hann gerð; fyrir íslend-
inga“.
Böm okkar Helgu eru: Bald-
ur, nú 43 ára. Bóndi. Býr hér
á næstu jörð. Kvongaður. Börn-
in 6. — Guðmundur, 41 árs.
Kaupmaður á Márkerville.
Kvongaður, á 8 börn. — Jón,
dó á fjórða ári, 1878*) i Ða-
*) Svo í hdr. en er skakkt.•
Ef tipviii riívitia fyrir 1887.
var 35 ára. Móðir min var nieð
mér, en faðir minn dó i Dakota.
Á fy rri árum minum hér vann
ég nokkuð að heiman, við iárn-
brautargerð og landmælingar.
Síðan hefi ég hangt við heima-
snagana. -
Ættcmi
Faðir minn hét Guðmundur
Stefánsson (faeddur 15. april
við Garðar, N.-Dak., 24. nóv.
1881). Faðir föður mins var
Stefán Guðmundssqn, bóndi að
Kroppi í Eyjafirði (f. 25. febr.
1792). Faðir Stefáns var Guð-
mundur Halldórsson, bónd; á
Halldórsstöðum (f. 27. jan.
1760). Samkvæmt ágizkun ætt-
fræðinga á að mega rekja þetta
í ibeinan karllegg svo, .að ég sé
30. niðii ölafs sáluga „feilans“,
Þorsteinssonar í Hvammi, og
þaðan til Svíakonunga fornu.
Móðir föður míns 'var Helga
Guðmundsdóttir Jónssonar,
bónda á Krýnastöðum, Eyja-
firði. En sá Guðmundur var
sonur Jóns prests Þórarinsson-
ar og Helgu Tómasdóttur að
Vogum við Mývatn og því al-
bröðir Benedikts Gröndals
elzta (,,assessors“), „Tiða-
visna-“ séra Þórarins og þeirra
, systlcina. Móðir mín hét Guð-
björg Hannesdóitir, Þorvalds-
sonar 'bónda að Reykjarhóli í
Skagafirði, fædd 8. júlí 1830.
Dáin 18. jan. 1911, á heimiii
okkar hér við 'Márkerville.
Hannes, faðir hennar, fæddur
1788, var somir Þorvaldar Si-g-
urðssonar bónda að Reykjar-
hóli (fæddur 1744). Móðir móð-
ur niinnar, kona Hanncsar, var
Rósa Jónasdcttir, bónda á
Botnastöðum í ilúnavatnssýslu.
Móðir mín taldi þá í æt-t \úð
sig dr. Jón Þorkelsson eldra
(rektor) og séra Þorkel Bjárna-
son á Revnivöllum. En ekki
man ég slcil á því.
Hagmælska
Nú, nú! ■— Ég er sagður af-
• sprengur þeirra Egils SkaKa-
grímssonar og .Lofts ríka! Og
hver er sá íslendingur, sem cr
það ekki? En sé það svo, varð
ég veirfeðrungur '— eða, að
gloppa hefur orðið á! Nær að
seilast skemnjra. Móðui'bróðir
minn nokkur (hann hét Hann-
és) var' hagorður. Til dæmís,
þegar hann var unglingúr, kvað
hann svo í •gámni:
„Eg er drengur óheppinn,
Mér að-þrengir mæðan sfinn:
Mig vill engin jómfrúin!“
Svo kvongaðist Hannes sið-
ar, en slitnaði svo upp úr sam-
búðinni. Einhver mundi honum
æskuvísuna, iþegar hjónaband-
ið var hnýtt, og sneri henni.
svo við:
„Nú er drengur nóg heppinn,
Nauðastrengur burt slitinn,
Auðnu-gengi í kominn:
Er nú fengin jómfrúin!"
En Hannes sat enn við sitt
fyrra heygarðshorn, því þegar
snurðan var hlaupin á, sneri:
hann vísunni enn svona:
,.Eg er hara óheppinn *
Óláns vara forlögin.
Mig við hjarir mæðan stinn:
Mín er farin jómfrúin!"
Heyrt hefi ég, að Hannes afi
minn hafi getað sett saman
ferhendu, en enga hefi ég hcyrt
eftir hann. En bróðir hans, sem-
•bjó á Grófargili, gerði þessa
um forustu-á, sem Gjörð var
nefnd, og var hvít á lit og
svart-beltuð, en Margrét dóttir
lcaris átti:
..Undan híörð. um háia jörð,
Hleypur Gjörð Margrétar,
Stygg cg hörð. í skaf’.a skörö
Sker, og örðugt fetar“.
Þrátt fyrir dálitla ranga á-
•herzlu á konunafninu, finnst
mér vel og hortittalaust að
orð; komizt,, í svona lítilræði.
Mér ei' ókunnugt um annan
móðurarf, úr þessari áttinni.
Foreldvi mitt
Faðir minn var greindur
maður og orðheppinn. Til
marks um það þetta eitt, sem
kom fyrir hér vestra. Við feðg-
ar voi’Um viðstaddir, þar scm
tveir islenzkix iguðfræðinemar
voru með miklum siðg-eðasvip
iað andhælast út úr því, hví-
líka minnkun íslendingar gerðu
sér með þvi að fá Þorgrím
nokkurn ‘Laxdal til að lesa hús-
lestra fyrir s% á sunnudags-
Eramh. á 11. síðu.
1818, dáinn að heimili okkar' •ÓÍáns-str-engj.um sívafinn.