Þjóðviljinn - 09.08.1953, Blaðsíða 7

J

Sunnudagur- 9. ágú&t 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Ivar Lo-Johansson er oinn /
kunnasti skáldsagnahöfundur 5
Svía, og hefur í bókum sínumt
1 lýst kjörum og lífsharáttu'/
i sænskrar alþýðu, einkum sveitaí
I aiþýðu. Eru frásagnir hans svo l
raunsannar að þær liafa 'haft i
áhrif á löggiöf landsins, m. a.j
! Vögin um aðbúð leíguliða og (
) landbúnaðarverkafólks sem til/
I slcamms tíma bjó við sárustu'í
. neyð í Svíþjóö og gerir þaö)
víða enn. Smásaga sú sem hér>
* er birt er tekin úr smásagna-t
) safni hans um þetta fólk, Stat- ^
) arna.
liggja í!
SÓFINN var afbragðs svefn-
stæði. Það hafði Marteini
fundizt öll þessi ár, Hann var
líka glæsilegri en önnur svefn-
stæ&i, hann var stofuprýði, Að
vísu hafði tímans tönn unnið
á honum, en á göflunum og
bakinu mátti enn sjá hið upp-
runalega, himin'bláa áklaeði.
Og á ’því sást að þetta hafði
einu sinni verið glæsilegur
sófi. Útsaumurinn, gaukar
sem gleyptu perlufestar og
vínþrugur, var orðinn slitinn,
en þó greinilegur. Fyrir ofan
sófamn héngu þrjú lítil spjöld
í gljáandi römmum, sem móð-
irin hafði keypt af farandsala,
kíöppinbak að nafni Linken.
Á tveim af spjölduhum voru
guðlegar tilvitnanir, en á því
spjaldinu sem veraldlegast
var, stóð skrifað: „Heimilis-
ánægja — himnaríkissæla".
Vegna spjaldanna varð sóf’nn
enn göfugra svefnstæði.
Marteinn sat inni hjá ömmu
sinmi og spjallaði við hana.
Hann var á tólfta ári, for-
eldrar hans voru úti áð vinna.
Þá minntist gamla konan af
tilv;ljun á dauða Axels móð-
urbróSur hans. Hún bætti við:
— Við skulum sjá, það hef-
ur verið nítjám hundruð og
eitt. Hann hafði verið í burtu
í tvö ár, un.nið og lagt fyrir
i peninga. Ekki snerti hann á
þeim. Svo kom hann heim.
Það var um vor og bráða-
berklar voru að honum. Og
seinna um sumarið stóð blóð-
bunan upp úr honum. Hann
lá einmitt í sófanum sem þú
sefur í. Hann var ágætis mað-
ur og öllum góður. Þannig
fór nú fyrir hocium Axel,
móðurbróður þínum.
Marteinn hugsáði ekki mik-
ið um þetta í fyrstu. En fyrr
en varöi datt honum frásögn
ömmunnar í hug.
Martemn fór að velta þessu
fyrir sér: Nítján hundruð og
eitt, það var árið áður em
hann fæddist . . Sjálfur mundi
hann auðvitað ekki eftir neinu
.. En þetta var sami sófinn,
ef til vill sömu rúmfötin....
Fólk var ekki svo nákvæmt
í þe’m sökum. . . . Og svo
hafði þeim fundizt þessi sófi
fuilgóður handa honum að
hans hefði snúið i sófanum,
livernig hann hefði litið út
áður en hann dó, og síðast
en ekki sízt — hvernig það
hefði' verið, þegar folóðbunan
stóð upp úr honum.
öll svörin virtust styrkja
grun háns. Það var alveg
•eins og hann hafði óttazt.
Hann liafði áreiðanlega smit-
azt. Á upplituðu áklæðinu,
mitt á milli útsaumuðu gauk-
anna. tveggja, var stór, dökk-
ur blettur, Marteinn var sann-
færður um að þar hafði blóð-
bunan lent.
Þegar frá leið fór hann að
verða lasinn og aumur. Hann
fór að fara einförum, leita
uppi afskekktar lautir og í
einverunni hugsaði hann æ
lög sín. Samt stillti hann sig
í hvert skipti um að minnast
á ugg sian og ótta. Stundum
var eins og hann lifði fyrir
þetta eitt.
Grannarnir voru nú farnir
að hvísla svo hátt að jafnvel
Martéinn heyrði þáð:
-— ÍJá; þegar þessi sjiik-'
dómur er búinn að festa ræt-
ur, er ekki að spyrja að fram-
hald'nu.. . .
Að nokkru leyti var honum
nautn að hlusta á þetta. Hann
sætti sig við það. Nú hafði
hann fengið staðfestingu þess,
að eins færi fyrir honum og
Axel frænda.
Þegar komið var fram á
miðsumar fór móðir hans með
S nn d s a' ff a
eítir IVAR LO-JOHANSSON
meira um, að hann ætti brátt* hann til hómópatans. Hann
að deyja.
Framar öllu hafði hann nú
andstygg'ð á sófanum. Ef hann
vaknaði að nóttu til og lá
með nefið upp að slitnu á-
klæðinu, þorði hann ekkj að
sofna aftur af ótta við að
hann sneri sér aftur þangað
í svefninum. Hann sneri and-
litinu frá veggnum og reyndi
að halda sér vakandi til morg-
uns.
Dag nokkurn lá hann undir
stórri eik í skóginum og þá
kom gaukur og ‘ settist
í tréð. Hann hafði aldrei áð-
ur séð gauk svo nærri. Fugl-
inn var lítill og gi’ár.
Jafnvel þetta táld.i hann
mikilvægt. Hann minntist
þess, að stundum var talað
um „feigðargauk“. Hann
mundi eftir gauknum á sófan-
um og hann varð lamáður af
skelfingu við tilhugsunina um
að örlög hans yrðu h'n sömu
og móðurbróður hans, Axels
frænda.
Loks var ekki hægt að
•halda þessu lengur leyndu. Af
næturvökum og sífelldum
kvíða, horaðist hann, unz
fékk meðul, losnaði við skóla-
göngu, en honum batnáði ekki.
Ógaarnæturnar í sófanum
unnu á móti öllum bata.
Nágrannar og nákomnir
töldu Martein ekki lengur í
tölu lifenda, og móðirin sagði:
— Það er ekki víst það
þýð’ neitt. En maður vill gera
það sem hægt er fyrir börnin
sín. Maður vill hafa góða
samvizku.
Marteinn þagði. En einn
góðan veðurdag gerbreyttust
öll viðhorf.
í eitt skiptið sem þau fóru
til bæjarins á fund hómópat-
ans, kom Marteinn auga á
járnrúm með svörtum grind-
um í búðarglugga. Þessi sjón
hafði ólýsaaleg áhrif á hann.
Hann íét móðurina fara á
undan sér, stöð sjálfur eftir
og virti fyrir rúmið sér. Hann
dáðist að þessari smíði, sem
leyfði engum tæringarsótt-
kve'kjum aðsetur, grannskoð-
aði botninn, sem gömul ó-
hreinindi gátu ekki safnazt
fyrir í. Hann gekk fram og
aftur, virti rúmið fyrir sér
frá öllum hliðum. Hann sá að
það kostaöi tólf krónur.
Þegar heim kom dreymdi
hann um rúmið foæði í svefni
og vöku. Og upp frá þessari
stundu byrjaði hann nýtt líf.
Nú vildj hann verða heilbrigð-
ur aftur, verða stór, komast
að heiman og vinna eins og
aðrir.
Næstu daga hugsaði. Mar-
teinn ekki um annáð en járn-
rúmið. Hvernig átti hann að
telja foreldrana á að losa sig
við gamla, bólstraða sófann
og kaupa handa honum járci-
rúmið í staðinn? Han.n taldi
víst að hann yrði heilforigður,
ef hann fengi aö sofa í járn-
rúm'nu. Loks varð hann alveg
sannfærður um það.
Eirðarlaus reikaði hann
langt út í hagana, íhugandi
og glaður. Stundum fannst
honum hann þegar orðinn
hei’brigður.
Loks skildist honum, að ó-
hugsandi var að rúmið yrði
keypt nema hann gæti sjálfur
unnið sér inn peningana.
Hio börnin lágu á fjórum
fótum úti á stóru rófnaökr-
unum. Rófnauppskeran var að
hefiast. Loks ákvað Marteinn
áð fara til foreldra sinna og
fá leyfi tíl að taka upp rófur
eins og hin börnin.
— Elsku barn,, þú sem get-
ur ekki eiou s'nni farið í skól-
ann, sögðu foreldrarnir.
Fyrir þrábeiðni hans var
verkstjórinn spurður. Og hann
gaf leyfi sitt, því að smithætt-
an á ökrunum var talin hverf-
andi, þótt húei v'æri mik!l í
skólanum.
1 hálfan mánuð tók Mar-
teinn upp rófur á stóru
ökrunum. Hann vann af
meira kappi en nokkur jafn-
aldri hans. Jafnvel rigningar-
daga skreið hann sveittur og
ákafur um rófnaakurinn. Við
éndann á hverju beði sá hann
fyrir sér járnrúmið eins og
lýsandi mark. Það virtist svo
nærri, en þegar hann var bú-
inn að taka upp úr beðinu,
ihafði bili'ð ekkert minnkað.
Þá foyrjaði hann í örvæntingu
sinni á nýju foeði. Hin börn-
in forðuðust hann, en hanu
lét sér þáð vel lynda, því að
með því móti eyddi hann
eagum tíma í að masa við
þau.
Að tveim vikum liðnum var
rófnaupptektinni lokið og
hann hafði aðeins unnið sér
inn átta krónur.
Með peningana í höndunum
gekk hann til föðurins, sem
þurfti að fara til bæjarins í
eigin er'ndum daginn eftir,
Honum hitnaði af blygðuri
þegar hann stundi upp þeirri
ósk sinni, að faðirinn ætti að
foæta v’ð' peningum og kaupa
handa honum járnrúmið.
Nú komst allt á annan end-
ann. Móðirin var mjög andvíg
þessu. Móðirin baðaði út hönd-
unum í vanþóknun.
— Hvað á þetta eiginlega
að þýða? spurði hún. Væri
ekki betra að nota þessar átta
krónur handa hómópatanum?
Og hún vildi ekki fyrir
nokkurn mun fleygja bólstr-
•aða sófanum og gat ekki skil-
ið hvers vegna hún ætti a'ð
gera það.
•— Þið verðið að leyfa mér
að kaupa það, sárbændi Mar-
teinn í sífellu. Þið verði'ð að
leyfa mér að fá járnrúmið. .
. . Annars ve't ég ekki, hvað
ég geri!
.Erin minntist hann ekki á,
hvers vegna hann vildi að
sófinn yrði fiuttur úr húsinu.
Ennþá lúrði ha.nn sem fast-
ast á leyndarmáli sínu. En
hann barðist af kappi fyrir
þessu hugcarmáli sínu. Og
loks lofa'ði faðirinn að athuga
kaupin, þótt móðirin væri enn-
þá fendvíg þeím.
Kvöldið eftir þorði Marteinn
ekki að hátta af ótta við að
e'ttlivað yrci til hindrunar.
Allan daginn hafði móðirin
Framhald á 11. síðu.
hanm var orðinn eins og beina-
Þegar hann kom aftur inn,
fann hann, að hann var farinn
að liata og óttast sófann.
Dóttir eins kotfoóndaus dó
þá um vorið. Tæring var gerð
að umræSuefni. Það var talað
um læringarsm’tun hvar sem
fólk hittist.
Nú fór í hönd hræ'ðilegur
tími fyrir Martein. Dag og
nótt hugsaði hann um það sem
gerzt hafði fyrir tólf eða
þrettán árum. Hann rifjaði
upp andiátssögu Axels frænda.
Með ísmeygilegum spurningitm
til ömmunnar reyndi hann að
komast að því, hvernig frændi
grind. Sjálfur lét hann skína
í, að hann vissi að það var
tæring, sem að honum gekk,
en fyrst um sinn vildi hann
ekki segja, hvemig hann hefð’
fengið ha.na. Hann ætlaðist til
að fore’drarnir skildu það
skýringarlaust. Hann gekk
upp í píslarvættinu, naut
•þjáninga sinna, meðan hann
átti leyndarmálið einn.
hóf starf hér á landi árið 1938
l)Ii. VICT®R URBANCIC o8 «„,•
Dr. Urbancic hefur jafnan
verið naumur til að sinna þeim hlotið „óða dóma fyrir störf sín>
hugðarefnum, veéna marghátt- gn eindregn.astrar ,aðdáunar mun
aðra anna við dagleg störf. Hann hann hafa n0f,ð fyrir stjórn sína
mun nýlega hafa samið sinfón- . óperusýnin.gum Þjóðleikhúss-
FIMMTUGUR
1903 — 1938 — 1953
Þegar foreldrarir'r gáfu í
skyn að hann hefði ofkælzt
þegar hann var úti áð slæp-
ast og ætti sjálfur sök á veik-
indunum, lá oft við borð að
hann segði þeim hvernig í
öilu lá. Hann var gráti nær
þegar hann hugsaði um ör-
í dag er.fimmtugur einn af iskan forleik sem hann nefnir
br.autryðjendum íslenzkra tón- ,,Gleðiforleik“. Er verkið tileink-
mennta á þessari öld, dr. Victor að 15 ára starfsafmseli hans með
Urb.ancic. Hann fluttist hingað
til lands árið 1938 og hefur dval-
ið hér síðan alla stund. Áður
hafði hann gegnt ábyrgðarstörf-
um á sviði tónlistar í heimalandi
sínu.
Þau 15 ár síðan dr. Urhancic
filutti til íslands, hefur hann
verið kennarí við Tónlistarskól-
•ann í Reykjavík og flestir hinir
yngri tónlistarmenn okkar munu
hafa notið leiðsagnar hans á
einhverju sviðí tónlistarinnar.
iMeð starfi sínu, sem stjórn-
andi kórs og hljómsveitar, hefur
hann kynnt okkur ýmis öndvegis
vérk hinna' klassisku tónbók-
mennta.
Þegar Þjóðleikhúsið tók tii
starfa féll það í hans hlut að æfa
og stjóm.a óperuflutningi þess.
ins, enda mun hann á því sviði
hafa m.eiri reynslu og sérþekk-
ingu en nokkur annar íslenzkur
tónlistarmiáður.
Þótt héí hafi verið drepið á
nokkra meginbætti i umfangs-'
miklu starfi þessa mæta tónlist-
armarins, var ekki ætlúnin að
þy’.ja neina upptalningu á verk-
um hans. Til þess þyrfti lengra
mál.
Me.ð þessu.m iúnum vildi ég
aðeins færa dr. Urbancic þakkir
fyrir ógleymian! egar kennslu-
stu.ndir þnnn tínxa sem ég naut
tilsagnar hans í Tónlistarskólan-
um í Reykiavík og árna honum
allra he-H’a í hveriu því starfi
sem hann kann að taka sér fyrir
hendur í framtiðinni. .
íslenzkri fcnlist ann ég bess
að hún megi lengi njóta starfs-
krafta og hæfileika þessa fjöl-
íslenzkum hljóðfæraleikurum, en gáfaða tónlistarmanns.
DR. VICTOR URBANCIC
Þá er dr. Urbancic einnig gott það þer upp á sama tíma og 50
tónskáld, en tími hefur oftast ára afmæli tónskáldsins (sem
Sigursve'nn D. Krb<:-ssoii.