Þjóðviljinn - 07.01.1954, Qupperneq 4

4) — I>JÓÐVILJINN — Fúajntudagur 7. janúar. 1954
Hi8 ný]a leikrit Arthurs Millers, Deiglan, er
atlaga oð bandariskum galdraofsóknum
i Frægð Arthurs Millers hef-
ur undanfarin ár borizt vítt
um lönd með leikriti hans
Sölumaður -deyi'. í>etta leik-
rit hefur einnig verið sýnt
' hér á landi, í Þjóðleikhúsinu
vorið og haustið 1952; vaicti
það verðuga athygli, bæði
sökum forms og efnis. Það
var þó hvergi nærri algert
verk: ádeilan of persónubund-
in, endiiinn of væminn, osfrv.
Énda hefur Arthur MiUer
ekki látið þar við sitja. Það
mim hafa verið snemma fyrra
árs sem hann sendi frá sér
nýtt leikrit, The Crucible
(Deiglan); og er nú farið að
sýna það ví,ða um lönd, var
t d. sýnt í Osló í haust. Ein-
tök af þessu leikriti hafa nú.
' borizt hingáð til lands. Það
er merkilegt merk.
Leikritið gerist í Massa-
chusetts í Bandaríkjunum árið
. 1692. Það er samið um ‘at-
buröi er raunverulega gerðust,
þótt höfundur taki fram í for-
. mála að það sé eklci sögulegt
verk í sagnvísindalegum skiln-
. ingi. Sýnist sem hann hafi
gengið líkt til verks og Hall-
dór Kiljan Eaxness 'V’ið samn-
ingu felandsklukkunnar. Efn-
ið sem tekið er til meðferðar
er galdramál. Galdratrú var
- útbreidd í Ameríku á þessum
árum ekki síður en á íslandi
og annarstaðar í Evrópu- Þótt
höfundur neiti því fyrir sinn
hlut að raunverulegur galdur
hafi nokkru sinni \-erio um
hönd hafður, þar sem þau
dulmögn er hann útheimti
hafi ekki fyrirfundizt, þá trúði
fólk á þeim tíma öðru. Varð
það að sjálfsögðu til þess að
gott og saklaust fólk leitaði
oft fyrir sér um þá mögu-
leika er þama kynnu áð dylj-
ast til að koma fram vilja sín-
um og fá óskum framgengt.
Og sá atburður er hrindir ör-
lögum þessa leikrits af stíió
er næturdans nokkurra ungra
stúlkna úti í skógi. Leitar
ein þeirra sambands við dul-
aröfl er snúi hjaita fyrrver-
andi elskhuga hennar aftur
heim til hermar. Kemur prest-
ur þorpsins að stúlkunum þar
sem þær starfa að særingum
og dansa. Verður dóttir hans
svo hrædd að hún fellur í yf-
- irlið, og er ótti hennar raiui-
ar slikur að hún þorir ekki
að vakna aftur fyrst um sinn.
Þar með er hún talin hafa
orðio fyrir galdri; skriðan er
byrjuð að falla- Æði gripur
um sig í þorpinu og hefjast
gegndarlausar galdraofsóknir.
Stúlkurnar verða verkfæri’
hinna ofstopafjdlstu og ákæra
hvern manninn á fætur öðr-
um. — Abigail: Ég sá frú
Hawkins með djöflinum.
Betty: Ég sá frú Bibber méð
djöflinum. Abigail: Eg sá frú
Both með djöflinum. Þannig
lýkur fyrsta þætti.
Það væri of langt r.iál að
rekja hér nánar efni og, gang
þessa viðamikla leikrits; en
það er óhætt að segja að það
er samið af valdi: samtölin
sterk og hnitmiðúð, mannlýs-
ingar hnífskarpar, hin sál-
fræðilega rökfæi’sla óvefengj-
anleg. Hér ér skáld sem kann
sína grein.
En hvað er það i þessu
forna galdramáli sem freistar
Arthurs Millers til að ldæða
það listrænum búningi tveim-
ur og hálfri öldum siðar?
Svarið liggur í augum uppi-
Það er líking þessa máls rið
Arthur MiUer
atburði í samtímanum, í Am-
eríku nútímans. Þetta má
bæði lesa út úr leikritinu
sjálfu, en þar að auki hefur
höfundur gert okkur þann
greiða að skrifa nokkra kafla
um leikrit sitt eíni þess og
hugmyndina að baki því; og
er þeim dreift inn leikritið
bér og þar í útgáfum þess.
Er hann til 'dæmis lýsir and-
. rúmsloftinu í hinu guðhrædda
Salems-þoq>i, þar sem niðjar
hinna púritönsku innflytjenda
búa, segir hann: „Þeir trúðu
því í stuttu máli, að þeir
héldu á ljósi heimsins í styrk-
um höndum sínum. Við höfum
erft Jx:s.sa trú. .. .“. Skömmu
seinna segir svo: „Þegar
slcppt er þiræ1abrögðum, sem
nokkrir einstaklingar beittu
í þessu máli, getur maður ekki
annað en haft vorkunn með
.öilu þessu fólki, á sanm hátt
og eftirtíminn mun hafa með
aumkc un með okkur. Það er
eklci hægt áð skipuleggja þjóð-
félagslifið án forboða, og vér
bíðum þess enn að finna hið
rétta jafnvægi milli skipulags
og frelsis".
í veigamesta kaflanum lýs-
ir höfundur bví hvernig djöf-
ullinn hafi um þjóðlönd og
aldir verið notaður í vald-
streitu manna og stofnana;
og hvernig hugmj-ndin lun hið
skilyrðislausa góða annars-
vegar og hið skilyrðislausa
illa hins vegar: guð gegn
djöflinura, marki enn viðhorf
samtímans í ríktun niíeli. Tii
dasmls sé kommúnisminn svo
illur í sjálfum sér, í augum
Amerikumanna, að hvað sem
tauti og rauli skuli þeir trúa
því og haJda þvi fram að í
Rússlandi sé konan þjóðnýtt,
viöhorf j. vúso&ng til konunnar
sá vióhorf hins munuðsjúka
til götudrósarinnar. Þessu fári
að vísu víðsfjaiTÍ, í Ráð-
stjómarrílcjunum sé fjölskyldu
lífið í mikimn háyegum liaft;
! Rússar hafi raunar tilhneig-
ingu til að sveipa konuna
meiri dýrðarblæjum en hún
rísi í rauninni undir!
í þessum kafla segir enn:
„Orsök þess hve erfitt okkur
veitist að skilja hið -pólitíska
hlutverk sem djöfullinn hefur
leikið, er í höfuðatriðum sú að
hann hefur ekki aðeins verið
notaður og fordæmdur af
andstæðingum okkar í þjóð-
félagsbaráttunni, heldur eiim-
ig af okkar eigin liðsmönn-
um, hverjir svo sem þeir hafa
verið. Vegna Raimsóknarrétt-
arins hefur katólska kirkjan
orðið sérstaklega fræg fyrir
að gera djöfulinn að fremsta
óvini mannkynsins, en and-
stæðingar katólskunnar hafá
einnig notfært sér hann f
baráttunni . um mannssálina.
Lúter sjálfur vamsakaðúæ tmi
að hafa gert samning við
djöfulinn, og hann. sakaði and-
stæðinga sína um nákvæmlega
hið sama. Það gerði hlutina
síður en svo auðveldari að
hann trúði því að hann hefði
haft samband við djöfulinn
og rætt við- Iiann guðfræðileg
spursmál. Mér kemur þetta
ekki á óvart, því á atúdents-
árum mínum kom þaj eitt
sinn fyrir að prófesspíirn
okkar — sem var góður mót-
mælandi — kallaði okkur
stúdentana saman í' fyrir-
lestrasalnum, dró gluggatjöld-
in niður og náði síðan sam-
bandi við Erasmus. Eftir því
sem ég bezt veit sætti hann
engu aðkasti fyrir þetta. Or-
sölcin er sú að háskólalceim-
aramir, sem flest okkar
hinna, voru börn söguskoðun-
ar er framvegis sækir vatij í
Framhald á 8. síðu

Eins og kunnugt er liéldu
sjómenn mðsíefnu hér í
Reykjavdk í nóvember til að
undirhúa kjarabaráttu sína.
Var J>ar ákveðið að auk jiess
sem félögin á hverjum stað
bæru fram sérhagsmuni sína
skyfdu öil félögin standa
saman um það að verð á
}>orski hækkaði upp í kr-
1.30 íyrir kíióið. Hal'a fisk-
kaupmeun rauiiverulega feng
ið J>að v'erð fyrir fiskinn
undanfarið með bátagjald-
eyriniuu, en sjómenn hafa
verið sviknir um sinn hlut
þvert ofan í gildandi samn-
inga.
Þjóðviljanum þykir rétt
að birta að nýju ályktun
sjómannaráðstefnunnar um
kjaramál til J>ess að al-
menniugiu- geri sér sem bezt
ljóst hvemig þCssari mikil-
f vtegu deilu er háttað. Fer
, ályktunin hér á eftir:
fl/.-.iíri_ ;.;/!Í/í hiV.
■ I.’.fíjóixcaunaráóatefna A.S.Í.,
lialdin ‘1 .Reykjávík dagana 21.
og 22. nóvember 1953, telur
mjög æskilegt að ráðningar-
kjör bátasjómanna yrðu sam-
ræmd, eftir þvi sem aðstæður á
hinum ýmsu útgerðarstöðum á
landinu leyfa, og þá sérstaklega
á þann hátt að horfið verði frá
þvi að sjómenn taki þátt í út-
gerðarkostnaði skipa eins og á-
kvæði eru um í mörgum gild-
andi samningum, en þar sem
>úast má við, að eins og sakir
standa, náist ekki um þao
nanðsj'nleg samstaða félaganna,
jtelur ráðstefnan slika samræm-
ingu ekki framkvæmanlega nú,
J>ótt sjálfsagí sé að að því verði
unnið nú og í framtíðinni, eftir
því sem ástæður leyfa.
Húisvegar telur ráðstefnan
nauðsynlegt, að öll stéttarfélög
bátasjómanna taki höndum
saman til baráttu fyrir hækk-
uðu fiskverði.
Um Jætta veigamikla atriði
eiga öll félög' að geta staðið
saman, hvar sem er á landinu,
enda er slik órjúfandi samstaða
frumskilyrði þess að bátasjó-
menn fái í þessu efni leiðrétt-
ingu á því ranglæti, sem þeir
hafa verið beittir á undanföni-
um ámm.
Hin almenna og eðlilega óá-
nægja bátasjómanna með nú-
gildandi fiskvei-ð er svo mikil,
að óþarft er með öllu að rök-
styðja nánar þetta milda hags-
munamál, enda vill ráðstefnan
treysta því, að félögum bátasjó-
manna hvarvetna á landinu sé
Ijúft að bindast samtökum um
þessi mál.
í framhaldi af þessu telur
ráðstefnau eðlilegt að einnig sé
leitað eftir samstöðu þeirra ann-
arra stéttarfélaga.. bátasjó-
manna, t.d. vélstjóra, skipstjóra-
og stýrimamia, sem hér hafa
sameiginlegra hagsmuna að
gæta.
Ráðstefnan telur, að félög
bátasjómanna eigi nú að krefj-
ast þess í sambandi við nýja
samninga, að þorskverð til sjó-
manna verði kr. 1.30 pr. kg
miðað við slægðan fisk með
haus og verð annarra fiskteg-
unda hækki til samræmis við
markaðsverð liverrar tegundar.
Ráðstefnan telur heppilegast
að kosin verði nefnd til þess að
fara með samninga um þessi
mál fyrir hönd heildarsamtak-
anna, enda geri þá ekkert ein-
stakt félag bindandi samninga
um fiskverð eða annað án sam-
ráðs við slika nefnd.
Þá telur ráðstefnan sjúlfsagð-
an. r."‘: sjómanna samtakanna
að fá aöUd til samninga með út-
gerðarrr.önnum þegar samið er
um fiskverð, þar sem ráðningar-
kjör eru algengust þau, að á-
höfn, skios á vissan hundraðsr
hluta aflans og kjör manna þvi
venileca undir því komin hvaða
verði aflinn er seldur.
« Framhald á 11. síðu
Þegar ósköpin gengu yíir og Hæringur íór á ílakk
— Hvort mun framkvæmdastjórinn flakka? — Ljóð
2. síðunnar — Ljóðasöfnun og rithandasýnishorn.
MIKIL ÓSKÖP eru nú búin að
ganga á í veðrinu, bátar og
skip fóru á fleygiferð og lá-gu
eins og hráviði út um allt að
ósköpunum loknum, Tveir frið-
samir borgarar, sem höfðu
leitað hælis fyrir vindi og veðri
Í einum bátnum og sofnað þar
væran, vöknuðu við vondan
draum. Og meira að segja ,Æ,
Hæringur gat ekki á sér setið,
hann Þokaði sér af stað með JÆJA, OG ÞÁ ER komið
en sumir voru að spá því ,að
þetta flakk í Hæringi myndi
boða það, ,að framkvæmda-
stjóri Hærings fengi líka að
flakka úr sínum stað í bæjar-
stjóminni við væntanlegar
kosningar. Ekkí yrði Bæjar-
'pósturinn hlessa á'því.
fimm stórskip í eftirdragi, við
sjálft lá að hann lokaði hafn-
armynninu, en svo gafst hann
upp á flakkinu, bað tókst að
tjóðra hann að nýju, án þess
að hann hefði valdið stór-
skemmdum á skipum.eða hafn-
armannvirkjum að þessu sinni,
og eftir frásögn hafnarstjóra
gengur það kraftaverki næst,
að hann skyldi þó ekkl gera
meira af sér á þessu brölti.
Nei, þeir losnuðu ekki við
hann á' þennan þægilega 'hátt,
að
bréfi dagsins. Hrafn sendir okk-
ur linu um aðr,a síðu Þjóðvilj-
■ans . og ýmislegt fleira. Hann
skrifar: — „Einn af vinum
Þjóðviljans hefur sagt, að 2.
síða hans væri hálfgerð rusla-
kista og að bezt muni vera að
taka ekki of alvarlega sem þar
stæði. Með þessum línum færi
ég Þjóðviljanum mínar beztu
þakkir fyrir Ijóðin sem önnur
siðan færir mér nær daglega.
Mörg eru ljóðin mjög fágæt og
komin t.ii ára sinna. N.ú vildi
ég ráðléggja ungu fólki sem
•ann Ijóðagerð að safna þeim
saman í skrifbók og raða þeim
þar haglega niður og gleyma
eklci höfundamafninu og dag-
setningu. Þetta ætti þegar tím-
ar Iíða orðið mjög fróðlegt
safn af fágætum Ijóðum höf-
unda frá ýmsum tímum. Með
þessarf' ábénding minni er
annað atriði 'sem fyrir mér vak-
ir, og það er að rithönd safn-
arans með öllum sínum breyti-
leik sem á skrift manna verð-
ur með.árunum er þar ,að finna.
Þú sem ert 10 ára 1954 verður
árið 2000 aðeins 56 ára ef þú
lifir þau aldamót. Elcki þarf að
efa að þeir íslendingar, sem
þá lifa í landi sínu munu halda
mikil og margs háttar hátíða-
höld. Eg sem þessar línur sendi
var unglingur árið 1900, en
frá þeim tíma eða aldri á ég
ekki annað af skrift minni en
nafn mitt og 2 re'kningsdæmi
í Brotum úr Reikningsbók
Briems, og var ég þó látinn
skrifa mikið árin fyrir ferm-
ingu, en alit er Það löngu
týnt og tröllum gefið. Unga
stúlka og piltur! Safnaðu öll-
um ljóðum Þjóðviljans á einn
.stað, og varðveittu rithönd
þína írá glötun — frá æsku til
elli. — Farsælt
— Hrafri'.
komandi ár!