Þjóðviljinn - 01.05.1954, Side 7

Þjóðviljinn - 01.05.1954, Side 7
Laugardagur 1. maí 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (T Jón Aðils og Gestur Pálss. sem Gregers Weríe og Hjalmar Ekdal Þjóðlelkhúsið | VILLIÖNDIN i98F~ ejtir Henrik Ibsen Leikstjóri: Gertl Grieg 'aQ! Sjaldan hefur betri gest borið hér ' að garði en frú Gerd Grieg, hina ágætu norsku leikkonu. Hún hefur þegar unnið ísle:izkri leiklist ærið gagn, ritað nafn sjct björtum stöfum á spjöld ís- lenzkrar leiksögu. Við dóðum list hennar er hún lék Heddu Gabler og Tlioru Parsberg forðum, og sýning hennar á „Pétri Gaut“ er einn af mark- verðustu atburðum þeirrar stuttu en minnisverðu sögu. Enn hefur luin unnið ágætt starf og mikilsvert, sett á. svið „Villiöndina", eitt af djúpsæjustu og frægustu verk inn líenrilcs Ibsens, sniliings- ins sem er mestur norrænna skálda. Henrik Ibsen var eldsál og harðskeyttur ástungumaður og sagði áheyrendum sínum vægðariaust til syndanna, flutti þeim sannleikann bit- uriegan og nakinn, á raust hans urðu menn að hlýða hvort þeir vildu eða ekki. En hann var á undaii samtíð sinni, íhaldssamur fjöldinn slcildi ekki orð hins hug- djarfa spekings — það fékk hann óþyrmilegast að reyna er hann samdi hið máttuga verk „Afturgöngur", flestir snerust gegn honum, hann ImliiSi tVaage sem ReUing læknir varð fyrir sárum vonbrigðum. Það var sköinmu síðar að Ib- sen ritaði leikritið um önd- ina villtu, um sjálfsblekking- una, um lífslygina, sjónleik sem ber ótvíræð merki von- svika, svartsýni og beizkju. Og þó munu fá skáldverk þrungin dýpri og ríkari sam- úð, skáldið tekur sárt til mannanna, þeir eru flestir vesælir og veikburða, þola ekki að heyra sannleikann, verða að nærast á blekking- um til þess að geta lifað, á glapsýnum og draumum. „Um leið og þér sviftið vanalegan mann blekkingunni, sviftið þér hann hamingjunni“, seg- ir dr. Relling, hinn beizkyrti talsmaður skáldsins. Imynd meðalmennskunnar í leiknum, Hjálmari Ekda! ljósmyndara, er sjálfsblekkingin eins nauð- synleg og daglegt brauð, hann unir vel hag sínum þrátt fyr- ir fátækt og niðurlægingu og lifir í friði og. sátt við allt og alla, gerir ekki flugu mein. En þegar vinur hans sann- leikspostulinn Gregers Werle sviftir blekkingaskýlunni frá augum hans verður þessi hversdagsgæfi maður hættu- legur sjálfum sér og öðrum, liann þolir ekki að horfast í augu við mótlætið, við sjálf- an veruleikann. Hann hrekur frá sér dóttur sína sem elsk- ar hann og dáir, veslings barnið fremur sjálfsmorð í þögulli örvæntingu. Það er Gregers Werle sem leggur skammbyssuna í hönd Heið- veigar litlu, þessi skilnings- lausi siðferðispostuli og sletti- reka sem er bölvaldur í leikn- um, ímynd þeirra manna sem sífellt krefjast aigerrar lirein- skilni og fullkomins siígæðis af náungum sínurn og rneta dauðan bókstafinn meira en mannlegt líf, og láta illt eitt af sér leiða. Hver er sinnar gæfu smiður, mennirnir verða að frelsa sig sjálfa — það er skoðun Henriks Ibsens. Það er ekki til neins að ætla sér að ræða „Villiönd- ina“ í stuttri grein, svo auð- ugt og margslungið er leik- ritið, því verða allir að kynn- ast af eigin reynd. Það er raunsætt verk og táknrænt í senn, öndin vængbrotna og kynjaheimur framloftsins er ímynd söguhetjanna, Hjálm- ars Ekdals og hgns fólks. Og „Villiöndin" er bæði harm- leikur og háðleikur, enda skammt á milli hins sorgléga og hlægilega í lífinu sjálfu, á milli heimsku og harms; allt er leikritið þrungið tví- sæju háði, glitrcr í ótal ljós- brotum. Það er efamál að Henrik Ibsen hafi samið betra verk, að ,,Pétri Gaut“ og „Afturgöngum“ óglej'mdum, svo ótrúlega snjöll er bygg- ing leiksins, svo meistaralega eru allir þræðir saman ofnir, svo djúpstæðar og áhrifamikl- ar og sannar eru mannlýsing- ar skáldsins — Hjálmar 'Ekdal hefur með réttu verið settur á bekk með sjálfum Don Quixote. Og ekkert leikrit Ib- sens er jafnóháð stað og stundu, vandamál þau sem skáldið ræðir, myndir þær sem hann bregður upp úr lífi hins venjulega manns hafa eilift gildi, eiga við livar sem er og á öllum tímum. Sýningin er bæði hnitmiðuð og heilsteypt á okkar mæli- kvarða, vönduð og vel unn- in, hún er skýr og sterk og föst í sniðum og ber ættar- og bera vitni um mikinn auð og rótgróna menningu á því heimili — óþarft þykir mér raunar að draga millitjald fyrir á undan samtali þeirra Hjálmars og Gregers. Vinnu- stofa Ekdals er einföld í Sniðum og ber þó sterkan blæ raunveruleikans og framloftið sæla hæfilega dularfullt og kynlegt hvort heldur er í tunglsljósi eða við bjartan dag. Hjálmar Ekdal er þakklátt hlutvcrk og vinsælt, en mik- ið og vahdasamt engu síður, og er lagt Gesti Pálssyni á herðar; leikarinn kiknar ekki undir .þeirri byrði. Bezt leik- ur hann í öðrum þætti enda ér Hjálmar þar í essinu sínu, fríður maður og sællegur eins og vera ber, þóttafullur en litt öruggur i frarnkomu og göngulagi, hiægilegur og þó mannlegur í öilu. Gestur er að. vísu ekki gæddur hinni frægu, breiðu mælsku Hjálm- ars og á tæpast „þann radd- blæ sem leitar til hjartans", en hann lýsir taumlausri sjá.lfselsku hans, barnalegum hégófcnaskap cg innantómu goz-ti og c-rðagjólfri á mjög skémmtilegan og éftinninni- legan h.átt, kjálkaskeggið og flaksandi hálsbindið fer hon- um ágæta vel. Þegar að reikningsskilunum dregur og ógæfan d;vrnur yfir er leikur Gests ckki eins hnitmiðaður og traustur og varla laus við ýkjur á stöku stað, cn við ef- umst aldrei um skapgerð hans • i Regína Þórðard. og Katrín Tliors sem Gína Ekdal og Heiðveig mót þeirrar erfðavenju sem Þjóðleikhúsið norslca hefur sniðið leikritum Ibsens. Hún er raunsæ í bezta lagi, án þess hinu táknráena sé í nokkru gleymt, hér hefur dugmikill, mjög listfengur og öniggur leikstjóri verið að verki. Gerd Grieg veit hvert stefna ber, svo nákunnug er hún meistaraverkum hins * fyæga landa síns; skilningur hennar á verkinu öllu og ein- stökum persónum er traust- ur og fyllilega réttmætur, þó að jafnan hljóti að vei'ða skiftar skoðanir um einstök atriði. I hlutverkin er skip- að af kostgæfni, og allir njóta leikendurnir sín til fulls undir styrkri handleiðslu hinnar á- gætu listakonu, leggja fram krafta sína óslcerta. Það gera aðrir samstarfsmenn hennar líka, þeir sem annast um tjöld og búninga, ljós og al’a skipan á sviðinu, allt er fág- að og vandað. Lárus Ingólfs- son sá um leiktjöldin. Glæsi- leg eru salarkynni Werle stórkaupmanns í fyrsta þætti og innræti, hann er siálfum sér samkvæmur allt ti! loka. Regína Þérðardóttir fer vel með liíutverk Gínu Ekdal, konu Hjálmars, hún er um- hvggjusöm húsmóðir, hagsýn og sístarfandi. og ber auðsæ mót upphafs síns vinnu- mennskunnar; góð eiginkona og hefur sýnilega verið fríð og girni’eg stúika á yngri ár- um. Það verður Ijóst af leik Regínu áð frú Ekdal veit a.ð hún býr í glerliúsi, hún er á varðbergi cg óróleg undir niðri, en að mínu viti verður hún óþarflega æst í skapi er hún gerir upp rcikningana við mav. sinn. Athyglin hlýtur mjóg að beinast að Heiðve'nu Iitln., hinni lirjáðu og ólánssömu stúlku scm er sorglegust per- sóna í leiknum. Ileiðveig er ervitt hlutverk og fáum eft- irsóknarvert, ofviða lítt þroskuðum leikkonum en hitt elcki ætíð viðfeldið að líta fuliorðna konu í gerfi fjcrtán ára barns. Þegar al's er gætt verður ekki annaö sagt cn Regína Þórðardóttir og Amdís Björnsdóttir (frú Sörby). Ivatrín Thors haldi vel á síu- um hlut, þó leikur hennar sé að vísu ekki laus við tilfinn- ingasemi, hún er í öllu stúlka á gelgjuskeiði, barnsleg og bráðþroska í senn, óstyrk og mjög viðkvæm í lund og greinilega sjóndöpur; við hljótum strax að kenna í brjósti um þetta varnarlausa barn. Framsögnin er skýr en ekki rík að tilbrigðum, rödd- in nokkuð sykui'sæt en mjúk og þýð. Gerfið er gallað að sumu leyti, hún er af þung- lamaleg í hreyfingum og ekki nógu aðlaðandi *í útliti. En takmai'kalaus ást og aðdáun á feðurnuzn skín af ásjóuu hennar, og fallega túlkar Katz'ín nístandi örvæntingu Heiðveigar þegar hann bregzt hezmi, hrekur hana út í opinn dauðann. Snilldarvel lýsir Lárus Páls- son skipbrotsmanninum Ekdal gaznla, eitt sinn vel metzpim liðsforingja í hernum, szðar tuktlzúsfanga. Túlkun Lárus- ar er (átlaus en skilrík og traust og hittir beint í mark, í höndum hans verður Ekdal gamli eins grátbroslegur og gamalær og bezt verður á kosið. Það má greinilega ráða af leik Lárusar að Ekdal lzef- ur aldrei verið neitt gáfna- ljós, og hitt ekki síður að liann hefur einhvern tíma ver- ið ósvikinn hermaður og snjöll skytta, það er auðsætt að þetta hruma, drykkfelda liró hefur áður átt betri daga •— á bak vlð hrörzzun og elli- glöp lítum við hazis fyrri mann. Annað .minnisvert afrek og eigi szðra er lýsing Indriða Waage á Relling lækni, sem þrátt íyrir alla sína breýzk- leika er boðberi hinna bit.ru og djú u sanninda í leiknum. Indriði hefur marga lækna leikið undanfaz’ið en Relling ber af þeim öllum sem gull af eiri. Hann er læknir frá hvirfli til ilja, um það ber fas og frp.mkoma leikarans ljóst vitni; hann er gáfaður maður, beizk'yndur, háðskur og hvassyrtur,' en um leið við- kvæmur og góðhjartaður, drykkfeldur og hefur „sólund- að því skásta úr sjálfum sér“ að dómi frú Sörbv. Orðsvör Indriða eru skarpleg og hcr- beitt og fljúga í maz-k, hreyf- ingarnar þróttmiklar og hvat- legar, umhvggja hans fvrir Heiðveigu lit'u elnlæg og sönn; allur er leikurinn gædd- ur þeim myndugleika og reisn sem Relling lækni sæmir. Gregers Werle hefur jafnan ]>ótt vanþakklátt hlutverlc og torveit viðureignar, þó hefur einstaka leikara tekizt að Fvnmhald á 11. síSu

x

Þjóðviljinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.