Þjóðviljinn - 24.10.1954, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 24. október 1954 ------
þJÓOVIUINN
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjórar: Magnús Kjartansson, Sigurður Guðmundsson (áb.)
Fréttastjóri: Jón Bjarnason.
Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarni Benediktsson, Guð-
mundur Vigfússon, Ivar H. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson.
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson. t
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustig
19. — Sími 7500 (3 linur).
Áskriftarverð kr. 20 á mánuðl í Reykjavík og nágrenni; kr. 17
annars staðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
I Prentsmlðja ÞJóðviljans h.f. .
m--------------------------------------------------e
! Fornar hugsjónir
Morgunblaðið ræður sér ekki fyrir fögnuði í forustugrein
EÍnni í gær yfir því að verið er að troða hinu nýnazistíska Vest-
urþýzkalandi inn í Atlanzhafsbandalagið jafnframt því sem það
fær aðild að hinum nýstofnuðu hernaðarsamtökum Vestur-
Evrópu. Á þetta málgagn bandarísku yfirgangsstefnunnar vart
nógjii litrik orð til þess að prísa þá stjórnlist og framsýni sem
það sýni hjá forráðamönnum „lýðræðisþjóðanna" að vopna
Þjóðverja að nýju og skapa þeim möguleika til að taka þar til
sem frá var horfið þegar nazisminn var lagður að velli með sam-
eiginlegum fórnum og samstilltum átökum allra frelsisunnandi
bjóða.
Þessi afstaða Morgunblaðsins og spilltustu afla íslenzku auð-
Eiéttarinnar þarf engum að koma á óvart. Þetta eru sömu öflin
sem fögnuðu valdatöku nazismans í Þýzkalandi á sínum tíma.
Það er ekki gleymt hvernig Morgunblaðið snerist við því her-
bragði nazistanna þýzku að kveikja í þinghúsinu í Berlín, kenna
síðan kommúnistum og nota sem átillu til hamslausra ofsókna
gegn Kommúnistaflokknum og þýzku verkalýðshreyfingunni.
Morgunblaðið gleypti nazistalygarnar hráar og gerði málstað
hmna raunverulegu brennuvarga að sínum. Ekki er vitað til
þess að nokkurt borgarablað í siðmenningarlandi hafi lotið svo
lágt í þjónustunni við nazistísku ofbeldisöflin, enda var for-
kölfar Sjálfstæðisflokksins endurgoldin hundsleg auðmýkt
tolaðs og flokks með endurteknum heimboðum til Hitlers-
■Þýzkalands meðan veldi þess stóð sem hæst. Sóttu foringjar
Sjálfstæðisflokksins þangað holl ráð og uppörvun í baráttunni
gegn sósíalisma og verkalýðshreyfingu á Islandi.
Um svipað leyti stofnsettu þýzku nazistarnir opinbera deild
Úr ofbeldissamtökum sínum hér heima. Höfuðáherzla var lögð
á fyrirsát og líkamsárásir að næturlagi á kunna vinstri menn
<og íhaldsandstæðinga. Einkennisbúið árásarlið æfði reglubund-
ið listir sínar og naut mikillar velþóknunar Sjálfstæðisflokk-
ins. Gáfu helztu foringjar hans þessum ungu og bardagafúsu
Iramvörðum auðvaldsins hvert siðferðisvottorðið eftir annað,
og fóru hinum mestu viðurkenningarorðum um afrek þeirra og
Íyrirætlanir.
Það var ekki fyrr en fall nazismans var fyrirsjáanlegt að
S/álfstæðisflokkurinn og Morgunblaðið sneru við blaðinu. Var
flokkurinn og blaðið þá um skeið á eins konar vergangi hvað
þjónustu snerti við erlend auðvaldsöfl. En úr þessu rættist fljót-
lega þegar auðvald Bandaríkjanna tók að beita sér fyrir skipu-
ló'gðum hernaðarsamtökum gegn fyrri bandamönnum í styrj-
öldinni við Hitlers-Þýzkaland og bandalagsríki þess. Einn þátt-
nrinn í þeirri starfsemi var ásælni Bandaríkjanna í hernaðar-
þækistöðvar hér heima á íslandi og þá þekkti Sjálfstæðis-
fiokkurinn og Morgunblaðið fljótt sína. Sjálfstæðisflokkurinn
£tkk fram fyrir skjöldu í þjónustunni við herstöðvakröfurnar
og Morgunblaðið fékk aftur hlutverk sem var í samræmi við eðli
þess og hjartalag.
Nýnazisminn í Bandaríkjunum og Vesturþýzkalandi er þvi
hugsjón sem Morgunblaðið kann að meta. Draumurinn um að
ejá sósíalisma og verkalýðshreyfingu kæfð í blóði vakir enn
í brjóstum Morgunblaðsmanna, þrátt fj’rir mótgang þann og
■Vonbrigði sem þetta fólk varð að þola við uppgjöf. og fall Hitl-
ers-Þýzkalands. Það heldur að það eigi eftir að sjá þessa dýru
þagsjón sína rætast fyrir atbeina þeirra nazistísku afla sem
Bú ráða mestu í Bandaríkjunum og Vesturþýzkalandi. En þarna
skjátlast þeim ólánslýð sem gengið hefur á mála hjá hverju
því erlendu herveldi sem hefur viljað nýta stuðning hans og
aostoð. Sósíalismi og verkalýðshreyfing heimsins er í þeirri
sigurför sem ekki verður stöðvuð, þar verður „brautin brotin
tíl enda“ hvort sem öflum afturhalds og auðvalds líkar betur
eða ver. Þeirri þróun verður ekki breytt með hernaðarbanda-
3ögum eða uppvakningu hins fallna draugs nazismans, sem þjóð-
ir heimsins glímdu við og sigruðu í styrjöldinni. Eigi að síður
er ekkert auðveldara en að leiða böl og hörmungar yfir mann-
k. nið að nýju með því að efla þýzku nazistana til nýrra árása
'< skjóli bandalags við „lýðræðisöflin" eins og nú er stefnt að.
í því liggur meiri hætta en margir gera sér ljóst í fljótu bragði.
Bins vegar er fögnuður Sjálfstæðisflokksins og Morgunblaðs-
ins ekkert undrunarefni; hann byggist á tryggð við fornar hug-
sýónir sem ekki rættust á sínum tíma en þetta ólánssama fólk
,væntir nú að blási byrlegar fyrir.
Níræður:
r
Hrni Hólsn Magnússon
Hann kenndi mér að lesa
fyrir tuttugu og fimm árum,
og ég man enn eftir því eins
og ritúali, allan tímann frá
því ég sá honum bregða fyrir
niðri við Rósenborg, hvernig
sem viðraði að vetrinum, með
eitthvað undir hendinni, sem
ég bar talsverða virðing fyr-
ir, og þegar ég trítlaði á eft-
ir honum, eftirvæntingarfull-
ur, upp stigann til stærsta
herbergisins á suðurloftinu,
sem veit' út að Pollinum og
Vaðlaheiðinni, og við sett-
umst hlið við hlið á koffort
við hrufótt borð, sem allt
var í blekklessum sumpart
af völdum skólanemenda og
sumpart af mín, og þegar
hann tók upp gleraugun,
fægði þau og setti þau á sig
snyrtilega og brá teygisnúr-
unni utan af þessu, sem var
undir hendinni, og opnaði það
og í ljós kom Stafrófskver
séra Jónasar á Hrafnagili og
síðar, þegar fram í sótti,
Barnagull eftir sama og lét
mig stauta þar til hann sagði:
Nóg í dag, og klappaði á koll-
inn á mér. Hann kom alltaf
með útilykt með sér, og hann
kom oftasi á morgnana nokk-
uð snemma, og það var alltaf
góð kaffilykt af honum. Mér
fannst alltaf verða ilmur úr
því, þegar hún og útilyktin
blönduðust saman við nef-
tóbakslyktina, en hana fann
ég greinilegast, þegar hann
tók fram rauða klútinn og
brá honum á nefið eða þurrk-
aði rauða grástirnda efrivar-
arskeggið, sem ég gaut oft
augunum til í laumi og með
lotningu. Mér fannst allt í
stíl, og síðan átti ég lengi
bágt með að hugsa mér kenn-
ara og kennslu öðruvísi.
Bækurnar þessar, sem hann
tók fram og setti fyrir framan
mig, voru gamlar og gular,
og hann hafði haft þær í um-
ferð fjölda ára, og ekki leng-
ur hægt að henda reiður á
tölu þeirra, sem höfðu lært
til stafs með aðstoð þeirra
og hans, er átti þær. Það var
líka skrýtin lykt af þeim, og
mér þótti alltaf vænt um
hana, og síðan hefur hún
minnt mig á leyndardóma
vizkunnar, ef nokkuð hefur.
Ég varð rígmontinn af því, að
mega handfjatla þessar bæk-
ur og læra á þær hjá honum,
og í hvert sinn sem ég fletti
blöðunum og rýndi í táknin,
andaði ég að mér lyktinni
eins og reykelsisilmi í ka-
þólskri athöfn. Eg hélt ég
yrði vitrari en ella, ef ég
gerði það. Og ég var oft há-
tíðlegur á þeim stundum og
forðaðist að láta mig langa
of mikið í snjókast eða fara
á skíði á Barðstúninu. Árni
Hólm kenndi mér fjóra vetur
— það voru góðir dagar — og
enn finnst mér hátíð að rifja
upp, þegar hann kom með
pennastöngina og tók
splunkunýjan axarpenna upp
úr vestisvasanum eða budd-
unni — skakkpenna, sem
,,fínt“ fólk á dönsku Akur-
eyri kallaði Skævepen, sagði
mér að bleyta hann á turigu-
broddinum, af því að hann
kennari
væri alveg nýr, kenndi mér í
eitt skipti fyrir öll, hvernig ég
ætti að stinga honum í gróf-
ina, og hvemig ég ætti að
dýfa honum í blekbyttuna
með þeirri glæsifágun, sem ég
mun seint gleyma, og að lok-
um hvernig hann stýrði á mér
hendinni mjúklega, þegar ég
þá i fyrsta sinn paufaðist við
skrifstafina. Hann dró sjálf-
ur upp stafina, kenndi eftir
Árni Hólm Magnússon
sinni forskrift. Hann var
listaskrifari og fór víða orð
af, kenndi snarhönd, studdist
viða Gröndalskerfi, sem svo
er kennt við skáldið Benedikt,
og hélt Árni fast við. Kopar-
stunguforskrift, eins og hún
var kennd, kom síðar til sög-
unnar með forskriftarbókum
Jóns Þórarinssónar, fræðslu-
málastjóra. Snarhondin þótti
mörgum listrænni og persónu
legri og ekki bundin fastmót-
aðri forskrift eins og kopar-
stungan. I þann tíð tíðkuðust
fagrar rithendur og litið á
slíkt sem list.
Hjá Áma hlaut ég mennt,
sem streymdi til hjartans,
því þar varð allt að ævintýri.
Á þriðja vetri fór hann að
sýna mér á landakort, og þá
byrjaði hann einnig að fræða
mig um parta ræðunnar í ís-
lenzku og málfræði, allt án
bókar, og hjá honum skrif-
aði ég mína fyrstu ritgerð —
hún var um vorið minnir mig
— og síðar þegar ég fór í
annan skóla átti ég eftir að
skrifa fleiri ritgerðir um vor-
ið, en þá þurfti maður endi-
lega að fara öðruvísi að því.
Mér hafði þótt gaman að því
í fyrsta sinn hjá Árna. Ég
fékk aldrei á tilfinninguna,
að ég væri þvingaður til að
læra þetta, sem ég átti að
læra hjá honum, og mér
fannst allt vera eðlilegt og
sjálfsagt eins og veðrið og
snjórinn úti.
Árni Hólm Magnússon er
níræður nú, fæddur 22. októ-
ber 1864 á hreppsenda í suð-
lægum inndal Eyjafjarðar, að
Öxnafelli í Saurbæjarhreppi.
Þar sátu jafnan hreppstjór-
ar í hans tíð. Foreldrar
hans voru Steinunn Benja-
mínsdóttir Pálssonar, bónda,
í Víðigerði í Eyjafirði, og
Magnús hreppstjóri Árnason,
prests Snorrasonar, sem sein-
ast bjó á Tjörn í Svarfaðar-
dal, hafði áður þjónað á Felli
í Sléttuhlíð. Magnús faðir
Árna var af Húsafellsætt, og
þaðan eru runnir margir
kennimenn og gáfumenn.
Hann var tvíkvæntur, og hét
fyrri kona hans Hólmfríður
frá Ánastöðum í Eyjafirði,
og með henni átti hann tvær
dætur, hétu báðar Ragnheið-
ir, en önnur, sú yngri Guð-
rún Ragnheiður, giftist séra
Jóni syni Jóns lærða á Möðru-
felli, sem þjónaði Grundar-
þingum. Ragnheiður hin átti
Sigurð bónda á Jórunnarstöð-
um. Hann var orðlagður
ferðamaður. Synir þeirra voru
Magnús stórhöldur á Grund
og þeir bræður. Árni var get-
inn af síðara hjónabandi, og
má hiklaust telja ætt hans
hafa „blátt blóð,“ — að hún
sé göfug og. stór í rót og að
eðli. Hann ólst upp í Öxna-
felli til fermingaraldurs. Fór
í Möðruvallaskóla haustið
1881 og brautskráðist þaðan
1883. Þá þóttu gerðar harðar
kröfur til nemenda, kennarar
eftirgangsharðir og óvægir í
einkunnagjöf og ekki hneigðir
fyrir að ,,favera“ eins og á
skólamáli segir, og við loka-
prófið var Árni sá eini nem-
enda, sem hlaut fyrstu aðal-
einkunn. Að loknu námi á
Möðruvöllum stundaði Árni
kennslu að einhverju leyti
með venjulegum sveitastörf-
um, en tók nú að búa sig
undir skóla hjá séra Jakobi
Björnssyni í Saurbæ, sem síð-
ar varð tengdafaðir hans,
lærði latínu 1 ]/2 ár og settist
í annan bekk Latínuskólans
haustið 1885 að afloknu 1.
bekkjar prófi. Hann var tvo
vetur suður þar, en veiktist
af augnveiki seinna veturinn
og varð að hætta námi af
þeim sökum. Árni gat sér
glæsilegan orðstír fyrir snerpu
og afrek í námi. í bekk hans
voru þá annálaðir harðvítugir
námsgarpar eins og heitnir
Haraldur Níelsson prófessor
og Sæmundur Bjarnhéðinsson,
holdsveikralæknir. Árni varð
efstur um vorið eftir fyrra
veturinn, en þreytti ekki próf
árið síðara vegna þess, sem að
framan greinir. Þó var lær-
dómsáhugi hans svo mikill,
hef ég heyrt, að hann bað
rektor um að fá að sitja í
tímum löngu eftir að hann
gat ekki greint á bók sakir
sjóndeprunnar og höfuðkval-
anna, sem af sjúkleikanum
stöfuðu. Árni þótti yfirburða-
maður í ýmsum námsgreinum,
einkum grísku -— þar hafði
hann spilin, spaðana og ásana
— og sennilega engu lakari í
íslenzku og veraldarsögu, því
að hann lék sér að þrístirmju
praei yfir línuna. 1 lærða skól-
anum var þá lögð meginá-
herzla á artes bonae — fagr-
ar menntir, hinar klassísku
dygðir. Inntökuskilyrði í I.
bekk voru 100 síður í Caes-
ar: Það svarar sennilega til
fjórða bekkjar lesningar í
menntaskóla nú í sömu grein
og freklega það. Sjö kennslu-
stundir í henni viku hverja í
neðri bekkjum og níu í þeim
efri, og 5-7 í grísku. Námið
var hart, og það sótti rjóminn
af ungmennum þjóðarinnar,
og það hafa verið ill örlög,
Framh. á 11. síðu.