Þjóðviljinn - 09.05.1956, Blaðsíða 5

Útsýii yfir gövilu borgina í Prag. í baksýn er hin forna
höll Bæheimskonunga, sem nú er aðsetur forseta
Tékkóplóvakíu.
Þjóðhátíðardagur
Tékkóslóvakíu
—— Miðvikudagur 9. riiai 1956 -- Þ.TÖÖ'VILJIN^ C5 '.
V)
Við sögðum Band aríkj amönnum bara
fara heim til sín. Það eru ekki stjórn-
mál. Það er réttur húsráðanda44
Viðtal við Halldór K. Laxness í tékknesku blaði
í dag, níunda maí, er þjóð-
Mtíðardagur Tékkóslóvakíu.
Þennan dag fyrír ellefu árum
gáfust leifar þýzka setuliðsins í
’nöfðuborginni Prag upp og
landið var aftur frjálst eftir
■sex hörmungarár undir járn-
•hæl nazista.
Saga Tékka og Slóvaka er í
stórum dráttum saga af bar-
áttu tápmikilla þjóða við er-
lenda yfirdrottnun. Öldum sam-
an lutu þær Habsborgurum,
sem reyndu að kæfa þjóðlega
menningu og höfðu í frammf
liatrammar trúarofsóknir. Eins
og íslendingar tóku Tékkar og
Slóvakar að rétta sig úr kútn-
um fyrír alvöru á 19. öld.
Tékkóslóvakía öðlaðist sjálf-
stæði haustið 1918, um sama
leyti og Island varð fullvalda
ríki.
Erlendum yfirdrottnurum tókst
aldrei að kæfa andlega og verk-
lega menningu, sem dafnaði á
miðöldum í löndum þeim sem
nú eru Tékkóslóvakía. Á síðari
jhluta miðalda var Bæheimur
eitthvert mesta. menningarsetur
í Evrópu. Þar bjarmaði líka af
degi hinnar nýju aldar, barátta
Jóhanns Húss gegn ofurvaldi
lénslierra og kirkjuhöfðingja.
kveíkti loga þjóðfrelsis og lýð-
VsSsiór vaxa
segir israei
Ríkisstjórn ísraels hefur sent
Hammarskjöld, framkvæmda-
stjóra SÞ, skeyti og segir þar
að friðarhorfur fari nú versn-
andi á ný á landamærum ísra-
ela og arabaríkjanna. Saka
ísraelsmenn Egypta og Jór-
dansmenn um ýmiskonar á-
troðslur.
réttinda sem síðan hefur aldrei
slokknað og hélt lífinu í tékkó-
slóvaskri menningararfleifð á
myrkum þrengingatímum.
Húss og fylgismenn hans lutu
í lægra haldi, en barátta, þeirra
var fyrirboði nýrx*a tíma í sögu
Evrópu. Rannsóknarrétturinn
og Habsborgarkeisarar reyndu í
sameiningu að kúga Tékka og
Slóvaka en tókst það aldrei til
fulls. Þegar okið léttist sprakk
tékkóslóvösk menning út í full-
um skrúða og liefur lagt ómet-
anlegan skerf til menningar Ev-
rópu. Nægir að nefna tónskáld
eins og Smetana og Dvoi’ak,
rithöfunda eins og Hasek og
Capek.
Verkleg menning Tékkósló-
vakíu er víðfræg, þótt landið sé
ekki nema. ‘128.000 ferkílómetr-
ar, eða litlu stæria en ísland,
og íbúar einungis 12.800.000, er
það eitt af iðnaðarstói'veldum
Evrópu. Tékkóslóvakia er eitt
af beztu viðskiptalöiidum okk-
ar íslendinga, þjóð sem hefur
jafn einliæfa útflutningsfram-
leiðslu og viö er mikilvægt að
eiga góðan markað fyrir hana
í landi sem hefur jafn fjöl-
breyttan varning að bjóða og
Tékkóslóvakia. Viðskipti íslands
og Tékkóslóvakíu hafa aukizt
jafnt og þétt undanfarin ár.
Nú síðast hefur veríð samið við
tékkóslóvösk fyi'Irtæki um
smíði véla til virkjana, sem
verða stór áfangi í i’afvæðingu
íslenzkra byggða.
Eðlilegt er að auknum við-
skiptum fylgí vaxandi kynni
með þjóðum landanna. Hjá
tékkóslóvösku þjóðinni geta ís-
lendingar kynnzt stórbrotinni
sögu, hámenningu í listum, vís-
indum og tækni og nýrri skip’an
þjóðfélagsmála.
Fréttaritari dagblaðsins Rude
Pravo í Tékkóslóvakíu hefur
I lagt nokkrar spui’ningar fyrir
Nóbelsverðlaúna- og Heimsfrið-
! arvei’ðlaunaþegann Haíldór Kil j-
i an Laxness. Fara þær hér á
eftir ásamt svönxm skáldsins:
Spurning: Hvert er álit yðar
á ályktun Alþingis um dvöl
bandarísks hei'liðs á Islandi?
Svar: Skóari á að halda sér
við leistinn og rithöfundur við
blekið. Ég neitaði fréttaritara
Associated Press um svar við
þessari spurningn og ég mun
ekki heldur veita yður svar við
henni. Bláókunnugur maður
sneri sér að mér á götu í París
og þrýsti liönd mína. Af þeirri
reynslu dreg ég þá ályktun, að
tflfinningar þjóðanna séu þær
sömu. Engum er illa við Banda-
ríkjamenn, ekki einu sinni okk-
ur á íslandi. Við sögðum þeirn
bara að fara heim til sín. Það
eru ekki stjórnmál, það er rétt-
ur húsráðanda.
Spurning: Hvað skrifið þér?
Svar: Aðallega bækur. Síð-
ustu fimm ái'in hefi ég skrifað
hæðna ádeilusögu um hvað
stríð sé fáránlegt.. Þótt hún sé
um sögulegt efni og enda þóth
aðalpersónumar séu víkingar,
hafa mai’gir lesendur komið
þar auga á mjög tímabærar
hugmyndir. Sumir kaflar í bók-
inni eru lýi’iskir, aðrir epískir.
Bókin heitir Gerpla, drápan um
garpana. Það er háð.
Ég hef skrifað leikrit, Silfur-
túnglið, það er verið að leika
það í Tékkóslóvakiu núna, þér
kannizt við það. Og nýlega kom
út safn ritgerða um bókmennt-
ir og friðarmál.
Telja ösiirái
Þjóðverjar sem flutt hafa til
Vestur-Þýzkalands frá héruðum
þeim sem Pólverjar fengu í
styrjaldarlokin ætla, að efna til
hópgöngu í borginni Aachen á
morgun til að láta í ljósi and-
úð á Winston Churchiíl, sem
þá er væntanlegur til borgar-
inn að taka við svonefndum
Karlamagnússverðlaunum. Þau
eru veitt fyrir verk unnin í
þágu einingar Evrópu.
Samtökin sem gangast fyrir
lxópgöngunni hafa sent Chur-
chill bréf og spyrja, hvort hon-
um finnist hann verðugur þess
að taka við Karlamagnússverð-
launimum, hvort hann hafi
stuðlað að einingu Evrópu með
því að undirrita samningana í
Jalta og Potsdam, sem hafi
oi'ðið til þess að 10 milljónir
gefa heimili sín.
Spurning: Hvað eruð þér að
skrifa núna?
Svar: Ja, hugsið þér yður, —
eina bókina enn!
Spurning: Og um hvað fjall-
ar hún?
Svar: Æ, það get ég ekki
sagt yður. Ef ég gæti það,
þyrfti ég ekki að vera að ski'ifa
bók. En þér megið trúa því, að
ég mun koma öllu því, sem bók-
in fjallar um, fyrir á síðum
hennar. Ég vinn hægt. Stundum
er ég tvo daga að velta fyrir
mér sömu setningunni. Ég get
fullvissað yður um, að í bók-
inni vei’ður ekki eitt einasta
orð frarn yfir það, sem nauð-
synlegt er trl að segja allt sem
ég ætlaði mér að segja.
Spurning: Hvað vita Islend-
ingar um tékkóslóvaskar bók-
menntir ?
Svar: Eins og þér vitið erum
við fámenn þjóð, og. þess vegna
er dálítið erfitt að gefa út
þýddar bækur hjá okkur. Út-
gefendur tapa á bókum, ef ekki
seljast af þeim 1500 eintök að
Frelsisráð aðvarar
Framhald af 12. siðu.
lega á, A-bandalaginu.
Adb el Krim var foringi upp-
reisnar Mai’okkómanna gegn
Frökkum og Spánvei'jum á
þriðja tugi aldarinnar. Hann er
nú foi’seti Frelsisráðs Serkja í
Kairó, en það stjórnar skæru-
hernaði gegn Frökkum í Norð-
ur-Afríku.
Ákafir bardagai’.
Franska herstjórnin í Alsír
sagði í gær að mikið franskt lið
hefði króað 600 menn úr her
sjálfstæðishreyfingarinnar inni
í fjalilendinu rnilli Oran og
landamæra Marokkó. Hefðu á
annað hundrað menn verið
felldir. Á þessum slóðum lxafa
sk'æi’uliðar brennt marga bú-
garða Frakku og fellt franska
landnema. Frakkar beita flug-
her og stói’skotaliði í bardögun-
um þarna.
Lacoste, landstjóri Frakka í
Alsír, kom, til Parísar í gær.
Sagði hann fréttamönnum, að
hann ætlaði að biðja ríkisstjói’n-
ina um 50.000 manna viðbót við
330.000 manna franskan her
sem fyrir er í Alsír.
Ihklun vítt
Framhald af 1. siðu.
Tidningen, að uppgjafa stjórn-
málamenn, sem fengið hafi lxæli
í Sviþjóð, eigi ekki að vera að
skipía sér af samúð Svíþjóðar
við önnur ríki. Svenska Dagblad-
et, aðalmálgagn íhaldsmanna,
tekur sama sti'eng.
Bonniersblöðin, Dagens Nyhet-
er og Expressen, hafa hinsvegar
gert harðar árásir á heimsókn
sovézku þingmannanna, sem er
endurgjald við för sænskra
þingmanna til Sovétríkjanna í
fyrra.
minnsta kosti. Við lesum mikið
af bókum, sem þýddar hafa
verið á heimsmálin. Suma höf-
unda ykkar þekkjum við af
þýðingum á ensku og þýzku.
Bækur eftir Hasek og Capek
hafa verið gefnar út á íslenzku.
Hasek er kxxnnúr og dáður um
allt Islaxid. Þjóðleikhús okkar
‘sýndi nývei'ið leikrit byggt á
sögunni af Sveik. Aðsóknin var
mikil —- hlaut að vcni það.
ekki satt?
Spxirning: Hvað langar yður
til að heyra á þingi Sambands
tékkóslóvakskra rithöfunda?
Svar: Mig langar til að heyx'a
fögur ljóð, hrífandi prósa, á-
hi'ifamikil leikrit.
Eden ásakaiur
Framhald af 1. síðu.
Sást af Ordsjonikidse.
Síðan hafa brezk yfirvöld
verið þögul eins og gröfin. I
gær skýrðu brezku blöðin frá því
að þeim sem vissu hið sanna i m
afdrif Crabbs hefði verið til-
kynnt að þeir yrðu sóttir til
saka fyrir að ljóstra upp ríkis-
leyndarmáli ef þeir leystu. fi'á
skjóðunni.
Það eina sem vitnazt hefur
er að fiotamálafullti’úi við
sovézka sendiráðið í London
hefur s-kýrt blaðinu Evening
Standard frá því að skipsmenn
á sovézka beitiskipinu Oi'dsjon-
ikidse, sem flutti Búlgamn og'
Krústjoff til Portsmouth, hafi
séð mann koma úr kafi rétt við
skipshliðina. Eftir nokkrar sek-
úndur hafi liannfarið í kaf á ný.
Stórkostlegt asnastykki.
Brezku blöðin skrifa nú vart
um annað meira en hvirf
Crabbes. Er því haldið fram að
hann hafi verið gerður út til að
njósna um sovézka herskipið.
Annaðhvort hafi hann farizt af
slysförum eða sovézku sjó ið-
arnir náð honum og haft á brott
með sér.
Daily Herald, málgagn Verka
mannaflokksins, segir í gær að
ekkert geti spillt sambúð Bret-
lands og Sovétríkjanna mcira.
en ef ríkisstjórnin lialdi á-
fram að leiða hjá sér allar sögu-
sagnirnar sem um málið ga \gi.
Daily Mirror, útbreiddasta dag-
blað Bretlands, segir að ef það
sé satt að Eden hafi gert út.
njósnara til að snuðra við skip
sovézku gestanna meðan hann
sat á fundum með þeim, hafi',
hann framið stórkostlege sta
asnastykki sem um geti á síðari.
timum. Hafi hinsvegar einhver
aulabárður sent Crabb til njcsna
að Eden forspurðum beri að
draga hann til ábvrgðar.
Einn af vinum Crabbs ætlaði
að kafa i höfnina í Portsmouth
í fyrradag að leita að líki huna
en hætti við þegar fulltrúi fk ta-
málaráðuneytisins fullvissaði
hann um að froskmanninn væri