Þjóðviljinn - 13.05.1956, Blaðsíða 4

&)— Þ-JÓÐVILJINN— Sunnudagur 13. maí 1956
Hinn 5. nóv sJ. átti Mihail
Sadoveanu 75 ára afmæli.
Hann er frægasti rithöfund-
rr Rúmena, þeirra sem nú
Jifa. Á hálfrar aldar rithöf-
• undarferli hefur hann sífellt
aukið hróður rúmenskrar
menningar. Bækur hans eru
þegar orðnar legio og eru það
taæði skáldsögur, frásagnir,
smásögur og ritgerðir.
Ritverk hans eru til á flest-
'uin heimilum rúmenskum, og
vart getur þann Rúmena, að
hann hafi ekki lesið skáld-
sögu eftir Sadoveanu.
Frægð hans hefur borizt víða
um lönd, einkum nú á áeinni
árum. Helztu verk hans, sem
'þýdd hafa verið á ensku eru
þessi: „Aricoutza’s Inn“. „The
Mud Hut Dwellers", A Mill-
on the Siret“, „The Halberd“,
„Mitrae Cocor“ og „Nicoara
Potcoava". Nokkrar þessara
bóka fást nú í bókav. Kron í
Bankastræti. Rit Sadoveanus
hafa ennfremur verið þýdd á
frönsku, þýzku, rússnesku,
ítölsku, kínversku, pólsku,
•tékknesku, slóvak-isku, finnsku,
búlgörsku, ungversku og úkra-
ínsku.
Sadoveanu byggir ritverk sín
og stíl á ævafornum bók-
menntaerfðum. Frásagnargleði
hans er frábær. Mannkærleik-
urinn, lifandi landlagslýsingar
og skáldlegt innsæi eru aðal
verk hans.
! =5SS=
i
j
Mihail Sadoveanu fæddist 5.
nóv. árið 1880 í borginni Pasc-
ani í Norður-Moldavíu. Hann
hóf ritstörf þegar á mennta-
. Skólaárunum og má lesa kvæði
hans í tímaritum frá þeim ár-
um. En brátt fann hann skáld-
skap sínum annan farveg.
Form ævintýra, smásagna og
skáldsagna varð honum betur
að skapi.
Til þess að fullkomnast í list
sinni sökkti hann sér af kappi
niður í • annála 17. aldar og
þaullas rit hrnna sígildu rú-
mensku rithöfunda, Alecsandri
Eminescu, Ceranga og Caragi-
ale.
Á árunum 1910—1920 ferð-
aðist hann um og kynnti sér
Jíf alþýðunnar í sveitaþorpun-
um rúmensku og viðaði að sér
ógrynni efnis, sem hann síðar
notað í fjölda sagna.
Hann vekur fyrst verulega
athygli með útgáfu „Fálk-
anna“, fjögurra binda skáld-
sögu er fjallar um söguleg
- efni og kom út árið 1904.
Þekktur rúmenskur sagn-
• fræðingur, Nicolae Iorga, hef-
• ur í bókmenntasögu sinni nefnt
þetta ár Sadoveanuárið. Segja
má, að síðan hafi þessi af-
kastamikli rithöfundur gefið út
bók á hverju ári. Hann er tal-
inn hafa skapað og mótað hið
sögulega skáldsagnaform í
Rúmeníu. í skáldsögunum
„Fálkunum, Soimaresti-ættinni,
Ðýrahirðinum við nyrðra
hvarfbaug, Jederi-bræðrunum
og Nicoara Potcoava", kveikir
höfundurinn líf liðinna alda og
gerast sögur hans einkum í
Moidavíu, sem honum er kær-
ust.
Persónur sagnanna eru
prinsar, góðir og vondir, boy-
arar (rúmenskir „aðalsmenn“,
razesi (smájarðeigendur) og
einkum þó hinir síkúguðu
• bændur, sem ætið berjast
hetjulega í þrotlausum styrj-
Hjálmar Ólaísson:
öldum gegn erlendum árásar-
herjum.
Heilar kynslóðir liafa öðl-
azt nýjan skilning á sögulegum
atburðum og heilum tímabil-
um í sögu Rúmena af bókum
Sadoveanus. í sögum þessum
er ætíð gætt sögulegra sann-
inda, hinn ágæti höfundúr, sem
Mihail Sadoveanu'
t
með málfari sinu og stil tekst
svo furðulega að endurvekja
anda hvers timabils, er óvið-
jafnanlegur í.list sinni, þá er
hann lýsir hversdagslegu lífi
þjóðar sinnar og erfðavenjum.
Atburðir sagnanna gerast í
umhverfi unaðslegrar náttúru-
fegurðar og mikilleika.
Sögulegu skáldsögurnar eru
ýljaðar hlýrri æftjarðarást,
hatramar í baráttu sinni gegn
óréttlætinu og hefja til vegs
— sem í söguljóðum — beztu
kosti þjóðarinnar og hinna
mestu kappa fornra.
Þær hafa vakið ást margra
manna á ættjörð sinni, sanna
ást, án þjóðernishroka og um-
burðarleysis ■ við aðrar þjóðir.
Er Sadoveanu óx að þroska
og lífsreynslu, tók hann að rita
nútímaskáldsögur. í þeim lýs-
ir hann á raunsæjan hátt, af
einlægni og umbúðalaust,
fjölda manngerða: smáborgur-
um í bæjum og sveitum, og
eru þó einkum ljóslifandi lýs-
ingar lians á rúmenska bónd-
anum allt frá 1890 og fram til
vorra daga. Sumar þeirra ei"U
fullkomin listaverk, gerð af
óviðjafnanlegu skáldlegu inn-
sæi, sem tímans tönn vinnur
ekki á, en mun geymast sem
órækur vitnisburður um hið
margbrotna mannlíf, þjóðfé-
lagsmisrétti þessa tímabils,
baráttu fólksins og gleði.
Persónur Mihails Sadoveanus
eru svo samiar og sjólfum sér
samkvæmar, að maður hefur
oft á tilfinningunni að maður
sé að tala ■ við þær, er mað-
ur hittir Rúmena á fömum
vegi. Þær eru orðnar svo
margar, að þær gætu setið
heilt sveitahérað. Þar má
nefna presta, kennara, okur-
karla, veitingasala, haidouka
(kúgunarkrenkjara), leiguliða,
boyara, ráðsmenn, veiðimenn,
fiskimenn, lögfræðinga, jórn-
smiði og smala
Mihail Sadoveanu er sjálfur
Sadoveanu
mikill ferðalangur, fiskimaður
og veiðimaður og hefur þvi
haft ærin tækifæri til að kynn-
ast landi sínu og þjóð af eig-
in raun. Skáldið er í órofa-
tengslum við rúmenska nátt-
úru og þjóðarsál. Hinir list-
rænu töfrar í verkum þess
orka á mann með undrakynngi.
Landslagslýsingar hans eru
þess háttar að seint fyrnast í
huga manns. Ekkert í náttúr-
unni, lifandi né dautt, dylst
fránum sjónum þessa frábæra
frásagnameistara og náttúru-
skoðara. Og í skauti náttúr-
unnar á maðurinn — homo
sapiens — ætíð griðastað er
hann flýr undan erlendum inn-
rósarherjum eða áþján arð-
ránsins.
Náttúrulýsingar Sadoveanus
eru oft með þeim liætti, að
maður fer um leið nærri um
geðbrigði söguhetja hans; í
annan tíma leikur hann fram
andstæðunum, auðgi náttúru-
fegurðarinnar og öreigð og
ömurleík þeirra, sem lifa og
hrærast í þessu undursamlega
umhverfi.
Fegurðin í frásagnarhætti
Sadoveanus býr í túlkun hans
á lífinu. Hér er brugðið upp
slíkri svipmynd úr skáldsög-
unni „Fálkunum“ þá er boy-
aramir hafa flæmt Nicoara
Potcoava — söguhetjuna —-
og hóp bænda frá býlum sín-
um:
„Aftansólin var að hníga til
til viðar í fjólublárri móðu
fjallanna í fjarska, hressandi
en mildur andblær var á og
hægur þytur barst úr runnun-
um. Blærinn bærði aspimar
öðru hvoru og vatnið í Molda-
viuónni leiftraði í silfruðúm
ljóma. Úr djúpi þagnarinnar
mátti heyra væl veiðibjöll-
unnar og sjávamiðinn. f kyrr-
látri angurværð hins vorbjarta
umhverfis lötruðu menn og
hestar niður dalinn, Hugir
þeirra voru þrungnir af- þrá og
þjáningu, þvi var þeim svo
stirt um mál, orð þeirra bit-
ur, örstutt og afar fóbreytt,
en tjáningin djúp og sársauka-
full. Þeir héldu niður dalinn
þögulir, umvafðir síðustu
skimu Ijósaskiptanna".
Tungutak Sadoveanus er
töfrandi. Hann hefur tamið sér
mjög persónulegan stíl, sem
höfðar til málíars alþýðunnar
á listrænan hátt. í fáguðum
stíl hans gætir áhrifa frá ann-
álahöfundum og hinum sí-
gildu skáldum liðinna tíma.
Snilld Sadoveanus hefur ver-
ið stöðugt að aukast og fógast
og nær hámarki í skáldsög-
unni „Nicoara Potcoava“. Fróð-
legt er einnig- að sjá hvernig
Sadoveanu færir sér í nyt
reynslu og tækni mestu rit-
höfunda, um víða veröld.
Sérstaklega gætir óhrifa á
verk hans frá raunsæishöfund-
unum Tolstoj, Tékoff, Balzac
og Flaubert.
skap Sadoveanus. Hann er
þrunginn elsku og aðdáun á
rúmensku þjóðinni, list henn-
ar, tungu og bókmenntaarfi.
Myndir þær, sem hann hefur
dregið upp af rúmenska þjóð-
félaginu fyrr á tímum, eru
daprar og skuggalegar, en þar
lætur hann ekki staðar num-
ið. Hann byggði sérnýjanheim
— draumaland — sem hvíldi
á fyllsta samræmi í efnahag,
menningu og sameignarmálum.
I lýsingum sínum á liðnum
tímum sér hann fyrir straum-
hvörf morguhdagsins. í bók-
um eíns og „Mitrea Cocor",
„The Lure of Flowers“ og
„Frá atburðum í djúpum Dón-
ár“, Iýsir hann störfum rúm-
ensku þjóðarinnar á allra síð-
ustu árum, og eru þær nýr
þáttur í bókmenntastarfsemi
hins óþreytandi skáldjöfurs.
Söguhetjur hans taka þátt
í hinum stórkostlegu breyting-
um, sem nú fara fram með
þjóðinni: skiptíngu jarðanna
milli bænda, byggingu nýrra
iðjuvera, rafvæðingu þorpanna
og bættu menntunarástandi á
stöðum, þar sem myrkur fá-
fræðinnar hefur öldum sam-
an- verið alls ráðandi.
f seinustu ritverkum Sadove-
anus hafa persónur hans fund-
ið svör við vandamálum ,hi(nna
kúguðu bænda í- skáldsögum
hans og smásögum, sem komu
út fyrir síðari heimsstyrjöld-
ina.
=sss==
Eftir frelsun landsms 23.
ágúst 1944 hefur Sadoveanu
tékið virkan þátt í opinberu
lífi þjóðarinnár. Rödd hans
liefur hljómað í þeim mikla
kór manna og kvenna um ver-
öld alla, er flytja boðskap frið-
arins. í samtökum rithöfunda
hafa ungir og rosknir setzt við '
fætur hans og hlotið leiðbein-
ingar, sem hann veitir fúsléga
af hinni miklu reynslu sinni.
í rúmensku akademíunni
stuðlar hann að vexti og viðr
gangi þessarar háborgar
mennta í landinu, þar sem
reynsla hans og ærin þekk-
ing kemur í góðar þarfir við
vandasamar rannsóknir á
rúmenskri tungu.
Sem þingmaður hefur Sad-
oveanu ennfremur lagt fram
krafta sína í þágu hinna stór-
fepglegu framfaramála, sem
lögfest hafa verið til bættra
þjóðfélagshátta og nýs lífs á
ættjörð hans. Og það er eng-
an bilbug á Sadoveanu að
finna. Hann eys enn af nægta-
brunni skáldsnilli sinnar, og
þjóðin tjáiv honum þakkir sín-
ar með hlýjum liug og djúpri
virðingu.
Hjálmar Ólafsson
Heimildir: Nicolae lorga: Mi-
hail Sadoveanu, Bucuresti
1955, og Agerpress no 28 1955.
mrannawiaamiBnnaaaaiiiinaniica ■■a«-naiaaBaBBai«aaa'BaiB«aMna:a<
FÉLAG ÍSLENZKRA LEIKARA
verðujr í Þjóöleikhúsinu á morgun mánudagúui
14. maí klukkan 8.30.
TIL SKEMMTUNAR VERÐUR:
Efaxnozka í þágu iriðarins,
atómieikrit í einum pætti.
Fjárhættuspilarar,
gamanleikur í einum pœtti eftir Nikolaj GogoL
Fpskyldumynd,
gammileikur meö söngvum eftir Noel Coward,
Aðgöngumiðasala í Þjóöleikliúsinu frá kl. 1.15
Allwr ágóöi af sýningunni rennur í
styrktarsjóöi leikara.
■laaaanaaaaaaaaaaaaBaBaaaaaBaamBnsaaaaaaa'
■aaaaaBMMavM
!■■■«■■«■>■»*•
••■■.■(■•■■■■■■■■■■■■■■Maaaaaaafaiuiiaiiiaiiiiiaaiaaaaaianiiniiiiiiiaiiiiigai
>)in> •■ ■» ■■■••
®.
ÞJÓÐVILJANN vantar ungling
til að bera blaðið til fastra kaupenda í
Laugarási
og Sólvöllum
Talið við afgreiðsluna. —Sími 7500.
Ættjarðar- og lýðræðisást
er mjög sterkur þáttur í skáld-
Hjartanlega pakka ég öllum, sem glöddu mig
meö gjöfum hamingjuóskum og heimsóknum á
sextugsafmœli mínu.
Arniinnur lónsson