Þjóðviljinn - 27.09.1956, Síða 7

Þjóðviljinn - 27.09.1956, Síða 7
fam Fimmtudagur 27. september 1956 — ÞJÓÐVILJINN — (7 Bríet Bjarnhéðinsdóttir Aldarminning í dag minnast íslenzkar kon- ur aldarafmæli Bríetar Bjarnhéðinsdóttur, brautryðj- andans og merkastrar forustu- konu kvenréttindahreyfjngar- innar hér á landi og ritstjóra Kvennablaðsins í aldarfjórð- ung. Þótt nafn hennar beri hátt í sögu þjóðarinnar í dag munu komandi kynslóðir eiga eftir að hafa dýpri skilning á Starfi hennar og líta á það frá stærri sjónarhól en gert hefur verið til þessa. Því starfi braut- rvðjandans má líkja við must- arðskom hið umtalaða sem verður að laufmikilli og himin- gnæfandi eik þá aldir líða. Nútíma konan, sem nýtur á- vaxtanna af baráttu íslenzku kvenréttindahreyfingarinnar og lítur á pólitískt og menningar- legt jafnrétti við karlmenn jafn sjálfsagt og andrúmsloftið sem hún dregur að sér, mætti minn- ast þess á þessum sögulega degi að ekki eru ýkja margir áratugir síðan ein af ágætustu konum þjóðar okkar, mannúð- arkonunni Ólafíu Jóhannsdótt- ur, sem fyrst bjó sig undir að ganga menntabrautina af kon- um síðari alda og vildi fá að taka fjórðabekkjar próf upp í Latínuskólann, var neitað um það á þeim forsendum að hún var kona. Og er það ekki einna líkast ævintýrasögn að ung húnvetnsk alþýðustúlka skuli á seinni fjórðungi nítjándu aldar kveðja sér hljóðs, fyrst í blaða- grein og tveim árum seinna í opinberum fyrirlestri, og krefj- ast menningarlegs jafnréttis íyrir íslenzku konuna á öld sem þótti „ósómi“ að kona liti í bók og eitthvað í átt við inn- anlands uppreisn að kona kæmi fram á opinberum vettvangi. Það var eitt af fyrstu baráttu- málum frú Bríetar og sam- herja hennar í Kvenréttinda- félagi íslands að berjast fyrir sama rétti kvenna sem karla til mennta í skólum landsins og til ailra embætta með sömu launum. En jafnréttið varð að lögum 1911 eins og kunnugt or. Frú Bríet Bjamhéðinsdóttir cr fædd að Haukagili í Vatns- dal 27. sept. 1856, en ólst upp hjá foreldrum sínum að Böðv- arshólum í Vesturhópi. Bríet var elzt af fjórum systkinum. Á tvítugsaldri missti hún föð- ur sinn. Fór hún þá að vinna fyrir sér í vist, önnur úrræði biðu ekki á þeim tímum ungra stúlkna sem þurftu að sjá fyr- ir sér sjáifar. Hún var einn vet- ur við nám á kvennaskólanum á Laugalandi í Eyjafirði, gerð- ist siðan heimiliskennari á Húsavík í nokkur misseri og vann fyrjr sér í kaupavinnu á sumrin. Kringum 1880 fór hún til Reykjavíkur og átti þar heima þar. til hún andaðist 16. mjarz 1940. Áður en frú Bríet fór að íájta til sín taka opinberlega fór snemma orð af henni sem mikilli gáfukonu, en uppreisn- arandi hennar gagnvart mis- rétti og þjóðfélagslegri kúgun kynsystra sinna kom einnig fljótt í ljós ásamt sterkri rétt- lætiskennd. Laufey dóttir hennar segir á einum stað að grein sem móðir hennar birti í Fjallkonunni 1885 um hag og réttindi kvenna, hafi hún skrif- að á rúmfjöl á hné sínu heima í baðstofunni á Böðvarshóli þegar hún var 17 ára. Þessi Fjallkonugrein var fyrsta blaðagreinin sem prent- uð var á íslandi eftir konu. Var prentað til skýringar með fyrirsögninni: eftir unga stúlku í Reykjavík, og vakti grein þessi að vonum mikið umtal og athygli, en þó var undrun- in og umtalið meira þegar Brí- et hálfu öðru ári síðar auglýsti fyrirlestur í Góðtemplarahús- inu í Reykjavík, 30. desember 1887: Um frelsi og menntun kvenna, og var það einnig í fyrsta skipti sem kona hélt opinberan fyrirlestur á íslandi. í þessum fyrirlestri krafðist Bríet jafnréttis karla og kvenna, eggjaði konur að taka upp baráttu fyrir rétti sínum. Hún vissi að sú barátta mundi verða hörð við aldagamla for- dóma og almenningsálit og hún kemur strax .að því í upphafi fyrirlestursins: Það er til tvennskonar almennt álit, það sem byggist á heimsku og hleypidómum, einstrengingsskap, vanafestu, hlutdrægni, öfund og jafnvel illgirni, en undir það álit gef ég mig ekki, heldur geng framhjá því — og það álit sem byggt er á skynsemi, drengskap, óhlutdrægni og mannúð, og þeim dómi skal ég fúslega hlíta hvernig sem hann fellur. Með fyrirlestri þessum hófst fyrir alvöru barátta frú Bríet- ar fyrir ; mannréttindum ís- lenzku konunnar og síðan hef- ur nafn hennar og persónuleiki verið í augum almennings tákn kvenréttindabaráttimnar fram á þennan dag, jafnvel þótt margar ágætis konur hafi lagt þar hönd á plóginn og eigi stór- an þátt í þeim mörgu sigrum sem unnizt hafa. En það var Bríet sem var kjörin til að sigla miklu skipi mikinn byr og hún var sú sem andúð, mótspyrna og spott og hæðnis- hlátrar andstæðinganna bitn- uðu fyrst og fremst á. En heit- strengingu sinni var hún trú til æviloka, að hopa aldrei fyr- ir heimsku og hleypidómum samtíðar sinnar. < Það hefur oft verið bent á að starf frú Bríetar í kven- réttindamálunum hafi verið tví- þætt, að vekja íslenzkar kon- ur til meðvitundar um rétt sinn og skyldur í þjóðfélaginu og benda þeim á hverju þeim bæri að berjast fyrir, og i öðru lagi baráttan við valdhafana fyrir jafnréttiskröfunum. Bezta tækið í þeirri baráttu var Kvennablað hennar, en fyrsta tölublað þess kom út 21. febrú- ar 1895. Á þessum síðasta tug aldar- innar voru mikil umbrot í þjóðfélaginu, konur voru fam- ar að láta allmikið til sín taka og kvenréttindabaráttan ná- tengd baráttunni fyrir sjálf- stæði landsins. Sama ár og Kvennablaðið hóf göngu sína kom út kvennablaðið Framsókn austur á Seyðisfirði, ritstjórar voru mæðgurnar Sigríður og Ingibjörg Skaftason og hafði það kvenréttindi og bindindis- mál á stefnuskrá sinni. Hið íslenzka kvenfélag var stofnað sem kvenréttindafélag árið áð- ur þótt það hætti fljótt að vinna að þeim málum, en safnaði 3500 undirskriftum kvenna undir áskorun til Alþingis um kosningarétt kvenna og kjör- gengi 1895. Kvennablað frú Bríetar ræddi Bríet Bjarnhéðinsdóttir í fyrstu aðallega þau mál er snertru heimilin, bar fram kröf- ur um húsmæðramenntun kvenna, ræddi uppeldis- og menningarmál, en þó birtust í blaðinu kvenréttindagreinar frá upphafi og þegar Framsókn hætti að koma út, ákvað frú Bríet að gera það að kvenrétt- indablaði og getur hún þess á einum stað að það hafi jafnan verið bezt vopnið sem Kven- réttindafélag íslands hafði fyr- ir sig að bera. Árið 1904 ferðaðist frú Bríet til Noregs, Svíþjóðar og Dan- merkur og kjmntist kvenrétt- indakonum þessar,a landa sem þá höfðu myndað með sér kvenréttindafélög og voru að- ilar að hinu heimskunna kvennasambandi „Intemational Woman Suffrage" sem var stofnað í Berlin 1903. Hinn 27. janúar 1907 var svo Kvenrétt- indafélag fslands stofnað fyrir forgöngu Bríetar Bjarnhéðins- dóttur og var hún formaður fé- lagsins til 1926. Þáttur Kvenréttindafé'lags- ins í réttindamálum kvenna er svo kunnur að óþarfi er að rifj.a hann upp hér. Margar af hugsjónum þeim sem báru uppi kvenréttindahreyfinguna hafa rætzt á tuttugustu öldinni og fært konum dýrmæt réttindi, kosningaréttinn, rétt til náms og menntunar. En baráttu kvenna fyrir launajafnrétti, sem er jafngömul kvenréttinda- hreyfingunni, er enn ekki lokið, og meðan konur fá ekki söilu laun fyrir sömu vinnu er ekki hægt að tala um að sömu mannréttindi ríki í þjóðfélag- inu milli kynjanna. Kveðjuorð frú Bríetar til kaupenda Kvennablaðsins, þegar hún af fjárhagsástæðum v,arð að hætta að láta það koma út, eiga erindi til íslenzkra kvenna þann dag í dag: Það verður hlutverk yngri kynslóðarinnar að taka upp það sem eftir er af kvenréttindamálunum, og koma þessu öllu í það horf sem vakað hefur fyrir oss eldri konunum. Við höfum viljað, að konurnar hefðu bæði rétt og skyldu til að vinna með karl- mönnum á öllum sviðum þjóð- félagsins með sömu skilyrðum og þeir í öllum greinum. Og við höfum trúað því að það mundi bæta þjóðfélagsskipun- ina.......Ef við göngum upp á hátt fjall þar sem ekkert skyggir fyrir útsýnið, þá verð- ur sjóndeildarhringurinn óend- anlega víður og fjarri. Þannig er því farið með hugsjónirnar. Þær standa aldrei í stað. í því eru framfarirnar fólgn- ar að ná hugsjónum, koma þeim í framkvæmd, vaxa með þeim og yfir þær, og eignast aðrar nýjar, ennþá víðtækari, fegurri og háleitari. Það er þetta, sem við verðum allar að skilja og vinna að á kom- andi tímum. Þegar gengið er upp Amt- mannsstíginn og beygt til hægri handar komum við að hús- inu númer 18 1 Þingholtsstræti, tvílyftu húsi, klæddu báru- járni, sem lætur ekki mikið yfir sér, en vegfarandinn sem* fer þarna um man stundum eftir að þarna er eigi að síð- ur merkur sögustaður aldar- innar. Þarna bjó Bríet Bjarn- héðinsdóttir um hálfa öld, fyrst með manni sínum Valdimar Ásmundssyni, ritstjóra Fjall- konunnar, og síðan sem ekkja með bömum sínum tveimur, Héðni og Laufeyju. Þar var Kvenréttindafélag íslands stofnað 1907. Þar var afgreiðsla kvennablaðs hennar. Þar komu konur saman á sínum tíma að ræða stofnun verkakvenna- félags til að bæta launakjör verkakvenna og 1914 var svo verkakvennafélagið Framsókn stofnað að tilhlutun Kvenrétt- indafélagsins. Lestrarfélag kvenna í Reykjavík er einnig sprottið upp úr lesstofu þeirri er K.R.F.Í. beitti sér fyrir á fyrstu formennskuárum Bríet- ar. Straumar og stefnur tuttug- ustu aldarinnar hafa mætzt þarna og áhrifin frá húsinu í Þmgholtsstræti 18 munu seint fyrnast í sögu okkar. Þóra Vigfúsdóttir Samstillt alþýða er ósigrandi afl Tveir mánuðir eru nú liðnir frá því að vinstri flokkarnir tóku höndum saman um stjórn þjóð- arskútunnar. Tveir mánuðir eru ekki langur timi, en greinilega hefur þó komið í ljós, að meiri vilji er nú hjá valdhöfunum til að aðhafast eitthvað til raun- hæfra úrbóta í efnahagsmálun- um og þjóðinni til hagsbóta en áður var, og stjórnin hefurþeg- ar gert það lýðum ljóst, að stefnuskrá hennar er tekin al- varlega, en hefur ekki aðeins Verið sett fram til að sýnast, svo sem oft hefur viljað brenna við. Samstarfið innan ríkisstjórnar- innar hefur einnig gengið vel og árekstralaust til þessa, en það sannar, að vilji er fyrir hendi til að vinna saman þjóðinni til gagns. Munu allir óska að svo haldist áfram. Sundrung vinstri aflanna hefur ævinlega reynzt til ills eins, en vatn á myllu aíndstæðinga alþýðunnar. Eitt af fyrstu, verkum stjom- ^rinn'ar yar að sétja hömlur við því, að íbúðarhúsnæði væri tekið til annarra nota, þar sem skortur er húsnæðis. Skömmu síðar voru sett verðfestingar- lögin, til þess að stöðva dýrtíð- arflóðið, svo að vinnufriður gæfist til að rannsaka og und- irbúa væntanlegar aðgerðir í efnahagsmálum þjóðarinnar. Þá hefur fyrir nokkru verið sett á laggirnar nefnd, sem undir- búa skal áætlun um fram- kvæmdir í landinu á næstu ár- um með það fyrir augum, að næg vinna sé jafnan fyrir hendi fyrir alla, sem vinna vilja, og atvinnutæki séu sem haganleg- ast staðsett með tilliti tjl af- komu fólksins í öllum lands- hlutum. Ekkert af þessu hefði verið gert, ef íhaldsmennirnir hefðu setið áfram í ráðherrastólunum. Allar framannefndar aðgerðir eru fyrst og fremst miðaðar við afkomu og lífsmöguleika ial— þýðu manna, en allar tillögur og gerðir íhaldsins eru jafinan miðaðar við fámenna forrétt- indastétt. Framhald á 10. síðu

x

Þjóðviljinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.