Þjóðviljinn - 16.11.1956, Blaðsíða 7

Föstudagur 16. nóvember 1956 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Sviðsmyiid úr „Það er aldrei að vita“
Leikfélag Beykjavikur

Þnð er nldrei
ab vitíi
eítir Bernard Shaw
Leikstjóri: Gunnar R. Hansen
Leikfélag Reykjavíkur minn-
ist aldarafmælis Bernards
Shaw, hins umdeilda snillings
sem var mest leikskáld með
enskumælandi þjóðum á síð-
ari tímum, mikill spekingur,
vígfimur baráttumaður, óvið-
jafnanlegur háðfugl, skarp-
skyggn og óvæginn ástungu-
maður. Val félagsins er auð-
velt að skilja, ,,Það er aldrei
að vita“ er meðal gáskamestu
og vinsælustu hlátursleika
skáldsins, verk sem jafnan
'hlýtur að vekja ósvikna kát-
inu og einlæga gleði í hönd-
um góðra leikara. Þegar rætt
er um lífsspeki skáldsins,
tækni og æðstu stefnumið
er hins léttfleyga gamans að
vísu í engu getið, en fáir leik-
ir eru auðugri að óstýrilátu
fjöri og glettni, hnitmiðuðum
og óvæntum tilsvörum, neista-
flugi sannrar kímni. Og á-
deiluskáldið Bernard Shaw
lætur ekki heldur að sér
hæða, hann skopast óspart að
hleypidómum og hégiljum
nítjándu aldar, auðhyggju,
fáránlegum stéttamun, óskor-
uðu föðurvaldi, og heldur
merki hins frjálsa uppeldis
hátt á lofti. Leikurinn var
saminn fyrir sextíu árum og
viðhorfin í mörgu breytt á
okkar dögum — konur hafa
öðlast jafnrétti og börn og
unglingar aukið frelsi; en
ætli sumir mæni ekki þrátt
fyrir alit löngunaraugum til
hins horfna tíma?
Leikurinn gerist í gistihúsi
á enskum baðstað rétt fyrir
aldamót. Þar segir frá hug-
rakkri og gáfaðri kvenrétt-
indakonu sem hljóp frá manni
sínum fyrir átján árum og
hittir hann loks á ný, þar er
greint frá ástum og eilífri bar-
áttu kynjanna — nei, svo
undarlega lítið er sjálft efni
leiksins að ógerningur er að
lýsa í stuttu máli, slíkt ágrip
hlyti að verða harla aumkun-
arvert og ólæsilegt með öllu.
Þar ber margt fólk og ólíkt
fyrir augu, skýrt mótaðar og
skemmtilegar andstæður; það
er sönn ánægja að kynnast
því öllu og svíkur engan.
'Einn þeirra er gamli þjónn-
inn, hinn hvíthærði vitringur
sem er öðrum ríkari að djúp-
um mannlegum skilningi, góð-
vild og sálarró. Þessi ágæti
öldungur er Brynjólfur Jó-
hannesson og mun vart of-
mælt að hann beri af öðrum
í þessum leik. Svo eðlilegur
og látlaus er leikur hans að
áreynslu verður hvergi vart,
hann lýsir hjartagæzku og
góðlyndi hins reynda alþýðu-
manns, auðmýkt hans og ó-
skeikulli háttvísi af þeirri
ljúfmannlegu kímni og nær-
færni sem aldrei bregzt; það
er torvelt að ímynda sér inni-
legri og fallegri túlkun á
hinu fræga hlutverki.
Hjónunum er ágæta vel
borgið í höndum snjallra leik-
enda, Guðbjargar Þorbjarn-
ardóttur og Þorsteins Ö. Step-
hensen, þau eru áhrifamiklar
og skýrar andstæður, gerólík
í útliti og framgöngu, skap-
lyndi og skoðunum. Leikur
Guðbjargar er einlægur og
gerhugsaður og gæddur þeirri
hógværð og hæversku sem
einkennir hana, hún er mann-
úðleg og mild í framkomu
og tali, eins og Shaw segir
sjálfur, kvenleg, fíngerð og
fríð sýnum. Þótt hún mætti
verða nokkru skörulegri í tali
á stöku stað rata orð hennar
beint til áheyrenda, og eng-
inn þarf að efast um hug-
prýði og góðar gáfur hinnar
einbeittu kvenréttindakonu.
Þorsteinn er tvímælalaust á
réttum stað sem faðirinn for-
smáði, búinn hæfilega stór-
karlalegu gervi og þunglama-
legu göngulagi og hreyfing-
um, hrjúfur, harðráður og
skapbráður, maður sem telur
sig miklum órétti beittan og
reynist erviður sér og öðr-
um; og vel lýsir leikarinn
duldri þrá hans eftir um-
hyggju og ástríki. Fyndnastur
er leikur Þorsteins í fyrsta
þætti, en jafnan staðgóður
og traustur.
Ærið vandasöm eru hlut-
verk elskendanna ungu, Helgu
Bachmann og Helga Skúlason-
ar. Þó að samleikur þeirra
sé dálítið misjafn varð
hið andríka einvígi víðast
skemmtilegt og fyndið í hönd-
um hinna vopnfimu og geð-
feldu leikenda. Helga lýsir á-
stríðuþunga og kuldalegri
framkomu, stolti og reisn
hinnar menntuðu kvenrétt-
indastúlku af mikilli staðfestu
og alvöru — glæsileg ung
kona, hrein og bein. Vonlaus
barátta hennar gegn tilfinn-
ingum og ást á að vera tví-
þætt, alvarleg og mjög skop-
leg í senn, en hinni skoplegu
hlið kynnumst við miður í
túlkun Helgu, enda vart á
annarra færi en mjög reyndra
leikkvenna. — Tannlækninum
unga er það á herðar lagt að
vera öllum öðrum skarpari að
gáfum, fæddur sigurvegari
sem allir vegir eru færir. Það
tekst Helga Skúlasyni varla,
þótt bæði sé hann skýrlegur
og skarpleitur og lýsi kæru-
leysi og framhleypni, ævin-
týraþrá og ljúfmennsku hins
unga manns af öryggi og
góðri kímni. Þegar á allt er
litið hefur Helgi aldrei leikið
betur en í þetta sinn, mark-
viss og skemmtileg túlkun
hans ber glöggt vitni um þá
kímnigáfu, fjör og snerpu
sem hinn ungi og þróttmikli
leikari á yfir að ráða.
Tvíburarnir, þessir ómót-
stæðilegu galgopar og óra-
belgir, eru réttilega faldir
kornungum leikendum, Krist-
ínu Önnu Þórarinsdóttur og
Birgi Brynjólfssyni. Þau eru
furðulega lík í útliti og hátt-
um, samvalin og samtaka, ör
af æsku og ærslum, óstýrilát
og mikil fyrir sér, en geðþekk
og heilbrigð engu að síður;
skemmtilegur og fjörmikill
leikur beggja vann þegar í
stað allra hugi. Kristín Anna
er efnileg leikkona á sýnilegu
þroskaskeiði og hefur tæpast
leikið jafn vel áður, hún er
ekki aðeins spaugsöm og
spræk, hún birtir líka skap-
gerð hinnar ungu stúlku, ger-
ir það lýðum Ijóst að hún er
spillt af of miklu dálæti. Birg-
ir Brynjólfsson hefur aðeins
farið með örsmá hlutverk fyrr;
en nú og er þetta í rauninni
frumraun hans. Hann skortir
að vonum framsögn hins æfða
leikara, en er furðulega ör-
uggur í hrej'fingum og fasi
og virðist efni í góðan skop-
leikara, gæddur upprunalegri
leikgleði og ósviknu fjöri.
Loks er að geta tveggja
lögmanna er koma nokkuð við
sögu. Annar er maður skarp-
vitur, hinn fremur treggáfað-
ur; en báðir eins hátíðlegir
og hinni virðulegu stétt sæm-
ir. Guðjón Einarsson er búinn
hnittilegu og vönduðu gervi,
og þótt framsögn hans og
framgöngu sé margvíslegra
bóta vant tekst honum að
draga upp sennilega mynd
hins heiðarlega en atkvæða-
litla og lítt gefna málfærslu-
manns. Jón Sigurbjörnsson er
í öllu andstæða hans sem vera
ber, og nær ágætum tökum á
sínum manni, myndugur og
óskaplega valdsmannslegur;
karlmennska hans, þróttur og
snjöll þrumuraust koma hon-
um að góðu haldi.
Gunnar R. Hansen á heiður
skilinn fyrir smekkvísa svið-
setningu og vandaða leik-
stjóm, glöggan skilning á
hverju máli. Hér ræður leik-
gleðin ríkjum og hraðinn og
fjörið í leiknum er mjög í
anda hins aldargamla meist-
ara. Leiktjaldamálarinn Gunn-
ar Bjarnason hefur einnig
skilað góðu verki. Stofa tann-
læknisins er raunar næsta
hversdagsleg og ekki verð sér-
stakrar athygli, en veitinga-
pallur gistihússins er haglega
gerður og yfir sviðinu hrein-
leiki og birta. Fallegust er
setustofan og ber vitni um
alúð og góðan smekk, vistleg,
hlýleg og glæsileg í senn.
Búningarnir eru gerðir af
hagleik og sögulegri ná-
kvæmni.
Sumum orðaleikjum og til-
svörum Shaws er ómögulegt
að ná, en þýðing Einars Braga
Sigurðssonar er rituð á góðu
máli og furðulega nákvæm
ef þess er gætt að hún er
flýtisverk, og sá flýtir ekki
þýðandanum að kenna. Of
mikið ber á notkun framtíðar
í stað nútíðar, jafnvel á við-
kvæmustu stöðum, og óþarft
er að ganga framhjá þýðingu
Guðmundar skólaskálds á
Locksley Hall.
Leiknum var fagnað með
þeim kostum og kynjum sem
beztar gerast í Iðnó, tilsvörin
týndust oftlega í hlátrinum.
Ýmsum mun þykja Leikfélag-
ið ærið síðbúið að þessu sinni,
en það fer óneitanlega vel af
stað. Og það er fyrir mestu.
A. Hj.
Bækur Setbergs
Framhald af 12. síðu.
ráð fyrir að hið 3. og síðasta
komi út á næsta ári.
1 sýnisbók íslenzkra smá-
sagna á 20. öld eru 25 sögur,
og eru þær valdar af 5 ritdóm-
urum við dagblöðin í Reykja-
vík. Elzta sagan er Fyrirgefn-
ing, eftir Einar H. Kvaran, ea
hin yngsta mun vera Gatan í
rigningu, eftir Ástu Sigurðar-
dóttur. Bókin er 287 bls. að
lengd. Nánari grein mun gerð
fyrir bókinni hér í blaðinu á
sunnudaginn, og skal því ekki
haft langt mál um hana i dag.
Kvenleg fegurð er að veru-
legu leyti „gerð eftir þýzkri
snyrtibók Frau ohne Alter eft-
ir Olga Tsehechowa. Þessi ís-
lenzka útgáfa er þó stytt, stað-
færð og ýmsu bætt við, sem á
sérstaklega við íslenzkar konur
og íslenzka staðhætti", segir
;frú Ásta Johnsen í formála
bókarinnar, en hún hefur ann-
azt ritstjórn bókarinnar, svo
sem segir á titilblaði, en Her-
steinn Pálsson þýddi. Bókin er
röskar 200 bls. með geisilegum
fjölda mynda, og sýndist blaða-
manninum bókin vera. einhver
hin fegursta sem hér hefur
sézt; hefur ekkert verið sparað
til að gera hana sem bezt úr
garði. Vonandi skrifar einhver
falleg stúlka um Kvenlega feg-
urð í Þjóðviljann innan tíðar.
Þá eru tvö hefti af ævintýr-
um Andersens, en Setberg gaf
önnur tvö út í fyrra; og er hér
um að ræða útgáfu í tilefni af
150 ára afmæli meistarans í
fyrra. 1 heftunum eru þessi
fimm ævintýri: Pápi veit, hvað
hann syngur; Prinsessan á
bauninni, Það er alveg áreiðan-
legt, Nýju fötin keisarans,
Hans klaufi. Bækurnar eru
prentaðar í Danmörku, og
myndirnar hefur gert maður að
nafni Gustav Hjortlund.
Atli Már Árnason hefur
teiknað kápur á allar bækunar,
en þær eru prentaðar í Odda.
Helgi Skúlason og Helga Bachmann.