Þjóðviljinn - 05.05.1957, Blaðsíða 4

ft) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 5. maí 1957
Hér fer á eftir sífSarl hluti
g reinargeröur H&lldórs Hall-
dórssonar arkítekts um íhúðar-
bygglngar á Norðurlöndum. —
J?yrrt lilutiim Iiirtist í blaðinu
í gær.
•
Svípjóð
Lánakerfi til íbúðarhúsa-
bygginga er með öðrum
hætti en i Noregi. Þar er
ekki neinn aðalbanki, er hafi
því hlutverki einu að gegna
að tryggja lánsfé til bygging-
anna. Lánsfé er því veitt af
ýmsum peningastofnunum.
Þar mun það regla, að bank-
arnir veiti 50—60% (algeng-
ast 60%) af stofnkostnaði út
á 1. veðrétt. I stofnkostnaði
er innifalið lóðarverð og að
öokkru leyti götukostnaður.
Þennan hluta lánsfjárins
nefna Svíar grunnlári. Af því
eru greiddir 3% vextir, en
Jánin eru afborgunarlaus, þ.
e. þau standa sem varanleg
eign lánstofnunarinnar í bygg-
ingunum. Auk þess veita bank-
arnir út á annan veðrétt lán
ca. 10% stofnkostnaðar. Þessi
lán eru með Z%% vöxtum og
endurgreiðist á 40 árum.
Samanlagt nema því lán
bankanna um 60—70% miðað
við stofnkostnað.
Þar næst kemur svo þátt-
taka ríkissjóðs í lánastarf-
seminni. Ríkislánin eru tryggð
með 3. veðrétti í húseign.
Upphæð þessara lána mun
jiema 15—30% stofnkostnað-
ar.
Ef viðkomandi bæjarfélag
veitir baktryggingu fyrir láni,
getur heildarlánveiting numið
alit að 95%, og framlag ein-
staklings þá aðeins 5% stofn-
kostnaðar. Þessum ríkislánum
er skipt í tvenrit. Annar
hlnti lánsfjárins er með 3%
vöxtum og afborgunartími 40
ár fyrir fjölbýlishús, en 25
ár fyrir einbýlishús. Hinn
hluti ríkislánanna er afskrift-
a i'lán, þ.e. án vaxta og af-
borgana. Bæjarfélögin leggja
til örlítinn hluta þessa láns-
fjár, eða 1/10, en ríkið 9/10.
Án bankaábyrgðar bæjarfé-
lags fást aðeins 85% sem
lán, og framlag einstaklings
er þá 15%, allt miðað við
stofnkostnað.
í Svíþjóð fer byggingar-
kostnaður hækkandi. Frá
1949 mun byggingarkostnað-
urinn hafa hækkað um 40%.
Þessu mun líkt farið í Nor-
egi og Danmörku. Þess vegna
er nú verið að breyta lána-
kjörunum með því að hækka
alla vexti um 1% og stytta
lánstímann úr 40 árum í 30
ár. Framvegis verða þá 1. og
3. veðréttarlánin með 4%
vöxtum og 2. veðréttarlánin
með 4%% vöxtum. Eftir að
afskriftarlán hefur staðið í 10
ár, má breyta því í vaxta- og
afborgunarlán. Barnafjöl-
skyldur fá leiguafslátt. Þessi
styrkur nemur 150 kr. á ári
á barn, en getur undir vissum
kringumstæðum orðið 210 kr.
á ári og í öðrum tilfellum að-
eins 75.00 kr. á ári. Auk þess
fá sömu fjölskyldur hitunar-
styrk, ef þær búa í einbýlis-
húsum. Sá styrkur nemur
240—300 kr. á ári á íbúð.
Mestur er þessi styrkur í
nyrztu héruðunum. Til þess
að draga úr hækkun húsaleig-
unnar, sem leiðir af hinum
breyttu lánakjörum, á nú að
hækka veruléga áður umtal-
aðan húsaleigustyrk.
Sænska ríkisstjórnin hefur
sérstaka og mikla stjórnar-
deild, sem annast leyfisveit-
ingar fyrir byggingar og
skipuleggur lánastarfsemina.
Þangað koma allar umsókn-
ir um byggingarleyfi. Þar
eru sett þau skilyrði, sem
menn verða að hlíta með
stærð, tilhögun og frágang
krók 33%
3 herb. og eldh. 25.3%
4 herb. og.eldh. 14.1%i
5 herb. og fl. 8.3%
En séu íbúðir byggðar á
sama ári flokkaðar eftir fjöl-
býli verða hlutföllin eftirfar-
andi:
Einbýli 23.5%
Tvíbýli 3.7%'
Fleirbýli 72.1%
ýmislegt 0.7%
Halldór Halldórsson:
Ibnðabyggingar
í Noregi, Svíþjóð og
Danmörku
bygginganna. Svo sem i Nor-
egi verða að fylgja umsóknar-
skilríkjum kostnaðartilboð í
byggingar. Enginn má hefja
byggingarframkvæmdir fyrr
en að fullu er gengið frá
þessum undirbúningi og fyrir
liggur loforð frá stjórnar-
skrifstofunni um lánveitingu.
En í Svíþjóð fæst lánsféð
greitt á meðan bygging er í
smíðum.
I Svíþjóð byggja bæjarfé-
lögin um 30% allra íbúða.
Svo sem áður er sagt, geta
þau fengið allt að 100%
stofnkostnaðar að láni, þar af
70% frá almennum lánastofn-
unum og allt að 30% frá rik-
inu.
Samvinnubyggingarfélög
taka öflugan þátt í bygging-
arstarfsemi í Svíþjóð. Þar af
er eitt félag langsamlega
stærst. Hyresgásternas Spare-
kasse och Byggnadsförening,
HSB.
Deildir þessa félags munu
nú vera um 180 og mynda^
með sér sambandsfélag, sem
hefur aðsetur í Stokkhólmi.
Likt og sapaband byggingar-
félaga í Noregi annast þessi
stofnun undirbúning fram-
kvæmda og útboð. En auk
þessa rektir félagið verkstæði,
eða öllu heldur verksmiðjur,
sem framleiða innréttingar,
glugga, hurðir, húsgögn og ís-
skápa. Það hefur steinsteypu-
verkstæði og jafnvel mar-
maravinnslu. Sumar verk-
smiðjur þess framleiða timb-
urhús, sem síðan eru sett
saman á byggingarstaðnum.
Engin skylda hvílir þó á
byggingarfyrirtækjum, er
byggja hús félagsins sam-
kvæmt verksamningi, að
skipta við verksmiðjur HSB.
I byggingariðnaði Svía er
stöðlun raeira notuð en í
Noregi og Danmörku. í Svi-
þjóð eru íbúðir að meðaltali
nökkru stærri en í Noregi.
Eftir f jölda herbergja flokk
ast nýbygging íbúðarhúsa á
árinu 1955 þannig 1 hundraðs-
hlutum:
1 herb. með eldh. eða eldh,-
krók 19.3%
2 herb. með eldh. eða eldh,-
Ofanskráðar tölur sýna, að
í Sviþjóð er fjölbýli í húsum
mun algengara byggðarform
heldur en í Noregi.
Danmörk
1 Danmörku er lánakerfið
með enn öðru sniði en 1 Nor-
egi og Svíþjóð. Veðlánastofn-
anir lána aðeins 35% stofn-
kostnaðar (þar er einnig lóð-
arverð og götukostnaður að
nokkru innifalið í stofnkostn-
aði).
Hinn hluti lánanna kemur
frá danska ríkinu. Stjórnin
hefur heimild til að fá fé að
láni gegnum skuldabréfasölu.
Nú eru í gildi lög um 4 ára
framkvæmdaáætlun, og með
þeim eru fastákveðin framlög
ríkisins til þessara mála.
Fjárveitingar rikisins sam-
kvæmt þessari áætlun eru sem
hér segir:
1955—1956 335 millj. kr. d.
1956— 1957 315 mUlj. kr. d.
1957— 1958 300 millj. kr. d.
1958— 1959 300 millj. kr. d.
Heildarlán til einstaklinga,
þ.e. 1. veðlán + ríkislán, get-
ur niunið 75—85% og með
baktryggingu viðkomandi
bæjarfélags geta lánin náð
allt upp að 97% kostnaðar.
Reglur um þessar lánveitingar
eru mjög margbrotnar og með
ótal skilyrðum um stærð, frá-
gang og byggingarkostnað.
Til skainms tíma voru ríkis-
lánin með 2% vöxtum og
greiddi rikissjóður þá þann
vaxtamismun sem var á þeim
lánum er ríkið tók og útláns-
vöxtum. Nú hefur þessu ver-
ið breytt þannig, að rikislán-
in eru með þeim vaxtakjörum,
sem gildandi eni á hinum al-
menna lánamarkaðí. Lánstím-
inn er 60 ár og þar af 15
fyrstu árin afborgunarlaus.
Þessari breytingu lánakjar-
anna er svo mætt með niður-
greiðslu iiúsaleiguxmar fyrir
lágtekjufólk. Sú niðurgreiðsla
nemur urn 36% húsaleigunn-
ar. Samkvæmt lögum er nið-
urgreiðslaa þó aðeins ákveðin
fram að árinu 1967 og fer-
minnkandi næstu 7 árin. Eft-
ir þann tima fellur hún svo
algerlega niður. Þessar ráð-
stafanir eru efalaust miðaðar
við áætlað og síhækkandi al-
mennt verðlag.
Byggingarfélögin annast
undirbúning fi-amkvæmdanna
likt og í Noregi og Svíþjóð.
Og byggingarverkið er þar
einnig boðið út. I Danmörku
eru bvggingarfélögin minna
tengd innbyrðis en í Noregi
og Svíþjóð. Þar eru fjölda-
mörg smáfélög. Jafnvel í smá-
bæjum með 10 þúsund irianna
byggð eru stundum starfandi
fleiri sjálfstæð félög. Þessi fé-
lög hafa þó eitt sambandsfé-
lag, sem hefur aðsetur í
Kaupmannahöfn. Þetta sam-
bandsfélag vinnur aðallega
leiðbeiningai'starf, en tekur
ekki, nema þá að litlu leyti,
þátt í framkvæmdarstarfi fé-
lagsdeildanna líkt og HSB í
Svíþjóð. Þetta mun sennilega
ástæða fyrir því, að stöðlun í
byggingariðnaði Dana er ekki
eins mikil og í Svíþjóð.
1. maí í ár — Kröfugangan fjölmenn þrátt fyrir
óhagstætt veður — Fólkið á gangstéttumim —
Hægriöflin reyna að sundra fólkinu
ÞRÁTT FYRIR óhagstætt veð-
ur, sallarigningu og hráslaga,
þrátt fyrir það, að forustumenn
nokkurra verkalýðsfélaga tóku
þjónustuna við íhaldið fram
yfir einingu verkalýðsins, —
fjölmennti reykvísk alþýða í
kröfugönguna 1. maí. Daginn
eftir sagði einn ágætur borgari,
kunningi minn, sem er margt
betur gefið en áhugi fyrir hags-
munamálum verkalýðsins: —
Eg var alveg hissa hvað gangan
var fjölmenn, eins og veðrið
var leiðinlegt. — Og mér fannst
ég heyra það á honum, að
kröfugangan hefði verið tals-
vert fjölmennari en hann hafði
vænzt. Eins og venjulega hef-
ur verið 1. maí, stóð mikill
fjöldi fólks á gangstéttunum,
þar sem gangan fór um. Eg
skil ekki almennilega hvers
vegna fólk, sem á annað borð
fer út á götuna þennan dag til
þess að sjá kröfugönguna, tek-
ur ekki þátt í henni sjálft, en
vafalaust eru ýmsar orsakir til
þess, Sumum finnst e. t. v. ó-
fínt að láta sjá sig í kröfu-
göngu verkalýðsins, finnst það
ekki samboðið virðingu sinni.
Við því er í rauninn ekkert að
segja, nema hvað slíkt fólk
mætti áreiðanlega endurskoða
afstöðuna til sinnar eigin virð-
ingar. Öðrum gangstéttamönn-
um finnst vafalaust að þeir eigi
Mðurlag
1 framangreidum löndum er
unnið mikið að alls konar til-
raunum og rannsóknum á
byggingaríðnaðinum. Einnig
er geysimikið starf lagt í
skýrslusöfnun og hagfræðileg-
ar rannsóknir varðandi hús-
næðismálin. Óefað á þetta allt
eftir að móta þróun bygging-
arframkvæmdanna í náinni
framtíð.
Þátttaka ríkisins í lánveit-
ingum til ibúðabygginga er sá
grunnur, oem allt annað bygg-
ist á. Árið 1955 byggðu Dan-
ir um 24.000 íbúð:r eða sem
næst 5,4 íbúðir á 1000 íbúa.
1 Noregi var byggt á sama
ári rúmlega 32 000 íbúðir eða
9,9 íbúðir á móti 1000 íbúum.
í báðum þessum löndum fást
ríkislán út á 80—90% íbíið-
anna. Árið 1955 voru byggð-
ar um 58.000 íbúðir i Sviþjóð,
ca. 7.8 ibúðir á móti 1000 í-
búum. Þar af voru mn 93%
ibúðanna byggðar fyrir til-
styrk ríkislána.
Heildariánsupphæð til
hverrar ibúðar miðar að því,
að öllum þorra manna sé ekki
ofvaxið að kaupa sér rétt til
húsnæðis. Með lágum vöxtum
og húsaleigustyrkjum er
reynt að leysa þann vanda,
að hinir lægst launuðu geti
veitt sér vandað og ekki of
þröngt húsnæði. í þe3su sam-
bandi er vert að geta þess, að
kjallaraibúðir i hinum nýju
húsum sjást hvergi enda veit-
ir ríkið ekki lán til slikra
bygginga. 1 gegnum lánveit-
inguna eru gerðar kröfur um
stærðir íbúðanna, frágang
þeirra og sjáifsögð almenn
þægindi, en jafnframt litið tii
þess, að hvergi gæti óhófs.
Öeðlilegur gróði á húsasölu
virðist vera útilokaður. Á þess
ari lánastarfsemi ríkisins livíl-
ir enn fremur skipulagniug og
starf samvinnubyggingarfé-
laganna og það samstarf, sem
tekizt hefiir á milli þeirra og
byggingaríyrirtækja, er ann-
ast hinar verklegu fram-
kvæmdir e.ftir leiðum frjálsrar
samkeppni.
Re.vkjavik í apríl 1957.
Halldór Halldórsson."
ekki samleið með verkalýðnum,
hans kröfur fari 1 bága við
þeirra kröfur, o .s. frv. Ef til
vill hafa sumir slíkra áhorfenda
grun um það, undir niðri, að
þeir hafi eftir ýmsum króka-
leiðum komizt yfir ríflegri
skerf af arðinum af striti verka-
lýðsins en þeim bar, — og
kannski grunar þá, að verka-
lýðnum sé það ljóst. — Þá
finnst mér, að þegar búið er að
ákveða hvaða götur kröfu-
gangan fari, eigi lögreglan að
sjá svo um, að ekki sé raðað
lúxusbílum við gangstéttar
þeirra gatna, rétt á meðan gang-
an fer fram. Og sumstaðar
standa bílar svo langt út á göt-
una, að gangan verður að fara
sitt hvoru megin við þá. Slíkt
finnst mér ófært og algerlega
óþarft. — Það kom mörgum
spánskt fyrir eyru, að heyra í
í útvarpinu þennan dag þátt-
inn: Við vinnuna, sem a. m. k.
margir héldu, að væri m. a. ætl-
aður til skemmtunar fólki á
Framhald ó 10. síðu.