Þjóðviljinn - 13.06.1958, Blaðsíða 7

Föstudagur 13. júní 195S — ÞJÓÐVILJINN — (7
Ttmr Vilhjúlmsson:
2• fjrein
Menningarvika í Osló
Og svo hefst menningarvik-
an. : .
Framundan er heillar viku
veizlugleði og hefði komið sér
vel að hafa undirbúið sig
mánuði fyrirfram með mull-
ersæfingum sjóhnðum og há-
karlalýsi til að standast gest-
risni Norðmanna sem er svo
kunn hér á landi af frásögn
fyrri Noregsfara að ég þarf
ekki mörgum orðum að út-
mála þau býsn. Fulltrúarnir
koma eaman til morgunverð-
ar fimm frá hverju landi:
myndlistarmenn og tónlistar,
ritliöfundar, leikarar ogblaða-
menn. Hótelstjórinn Grieg
Martens stóð fyrir boðinu, en
utanríkisráðuneytið norska
mun hafa annazt val gest-
anna, auk þess stóðu dag-
blöðin norsku að þessu móti
og hafði hvert blaðið ofan af
fyrir gestunum einn dag og
sá tjl þess að þeim leiddist
ekki.
Þessa viku var reynt að
sýna gestunum sem flestar
hliðar á norsku menningar-
lífi, bregða upp myndum úr
sögu þjóðarinnar, af menn-
ingu hennar og veita hugboð
um líf fólksins í dag. Þegar
tíminn er svo stuttur til að
fara jafn víða og hér var
reynt um menningarsviðið
hlýtur dagskráin að verða
allströng og kannski hætt við
að þátttakandinn þreytist. En
hér var allt svo lipurlega
framkvæmt og fas hinna
norsku forsjármanna okkar
létt og fjörugt og tímanum
svo mátulega skipt milli al-
vöru menningarlí.fsins ímynd-
listarsölum, leikhúsi og hljóm-
leikasölum og léttari kynna
og leiksins í veizlusölum og
samkvæmum við ríkulegar
veitingar í mat og drykk og
fjörlegar samræður svo að
maður minnist ekki á þrjú
hundruð og s.iötíu ræður um
norræna samvinnu. Svo hug-
vitsamlega var þetta sett á
svið og- tímanum skipt þann-
ig milli hinna tveggja skauta
að þátttakandinn varð af
hvorugu dasaður, veizlum eða
menningunni. Hinsvegar gafst
eriginn kostur þess að rísa
í einrúmi undir sinni menn-
ingarlegu ábyrgð því allar
stundir var maður umkringd-
ur af ljúfu og elskulegu fólki
sem vant.aði að vita hvort
ekki væri eitthvað hægt að
gera fvrir mann. ^
Jú iakk, ég gat vel hugs-
að mér að hitta einhverja
norska rithöfunda og nefndi
sérstáklega þá tvo sem ég
held standi fremst í dag, Tar-
. jei Vésaas sem skrifar eígin-
lega sérstakt tungumál á
grundvelli nýnorskunnar og
Johan Borgen höfund þrí-
bálksins Lillelord. En því
miður var herra Vesaas á setri
sinu á Þelamö'rk, semsagt
. langt uppi í sveit og herra
Borgen lá sjúkur í rúmi sínu
alla vikuna. Og það fór svo
að ég sá hvergi bóla á nein-
um norskum höfundi þennan
tímá nema einum eða tveim
og frétti að ástæðan væri sú
að þar í landi eru tvö rithöf-
undafélög eins og hér. En í
Noregi er skiptingin í tvö rit-
höfundafélög frábrugðin okk-
ar skiptingu þ\ú þar á hún
sér forsendur en hér veit ég
af öngum nema ef væri mikið
framboð á höfundum sem
óska eftir metorðum innan
félaganna í stað þess að hafa
fyrir því að skrifa bókmennt-
ir. Og vejgna þess að það voru
tvö rithöfundafélög i Noregi
var ekki vogandi að bjóða rit-
höfundum til fundar við okk-
ur rithöfunda frá hinum lönd-
unum því ekki mátti gera
upp á milli þessara félaga og
það var. heldur ekki hægt að
láta annað félagið komast í
færi við okkur og ná okkur
í sitt net því þá hefði hitt
félagið kannski sprengt upp
Hótel Viking með öllum menn-
ingarfulltrúum lyftusveinum
servítrisum og þjónum og
kannski einum tveim sendi-
herrum frá Suður-Ameríku.
Góð kynni tókust með hin-
um ýmsu fulltrúum en sér-
staklega greið var leiðin milli
Finnanna og Islendinganna.
Ég hef heyrt aðm íslendinga
hafa orð á þvi fyrr að þeír
hafi orðið varir skyldleika í
geðslagi þessara tveggja þjóða.
í sendinefnd Finna voru tvær
konur Tuuli Reinonen-Vibo-
poo þekktur rithöfundur sem
fékk fyrstu verðlaun í smá-
sagnakenpni Norðurlanda, en
einn höfundur var valinn frá
hverju landanna til verðlauna,
frá Noregi var Johan Borgen
verðlaunaður, ekki veit ég
hver þar var sæmdur frá Is-
landi. Þvi miður þekki ég að-
eins nokkrar af smásögum
frú Reinonen sem eru magn-
aðar undarlegum geðhrifum
þar sem mvrkir kraftar leika,
þar eegir hvemig manneskjan
lifir í greip náttúrunnar of-
urseld nafnlausnm öflúm i
náttúmnni og náttúrah stríð-
ir inni í manneskjunni og í
frásögninni tvinnast heiðinn
vísdómur sem finnskar völvur
hafa borið frá kvni til kyns
og hinsvegar næstum súrreal-
istiskir þættir í nútímahöf-
undi.
Þetta er roskin kona með
svart hár slegið hvitu hrími
tímans, skarpleitt andlit og
augu sem hætta. aldrei að
skoða manneskjumar í kring-
um sig. Þessi kona kunni líka
sitthvað fyrir sér sem ekki
er krafizt af nútímalrífund-
um því hún las mönnum ör-
lög úr léyndri skríft í lófa
þeirra og vár þá etundum ó-
vægin í dómum undir því yf-
irskyni að hún þjónaði þeim
kröftum sem hafa skrifað ör-
lagateiknin: þannig fékk einn
glaðlyndur sendinefndarmað-
ur sem var kominn til móts-
ins sem fulltrúi dýrlegrar
listgreinar að heyi'a. að liann
væri meiri grósser en lista-
maður.
Hvad siger De? sagði mað-
urinn og tók út úr sér vindil-
inn.
Nú ég íes bara þáð sem
stendur skrifað þama, sagði
konan og benti á hönd manns-
ins sem hann hafði kippt að
sér og horfði á eins og lim
þar sem voðaleg sjúkdóms-
merki liafa komið fram: hví
eruð þér þá að koma og biðja
mig að lesa í lófa ef þér þolið
ekki að heyra það sem þar
stendur.
Andlit hennar var magurt
og sérkenniíegt með þessum vigelandsgarðurinn: Allur 'sá garður orkar sem einhver ó.gur-
Iegá hrikaleg skritla.
dökku skoðandi og skyggnu
augum.
Hin konan frá Finnlandi er
þekkt af málverkum sí.num,
Eva Cederström, hjartahreín
kona hispurslaus og skynsöm
og sagði vel frá ferðum sín-
um víða um heim og kynnum
af margvíslegu fólki. Góð-
mennska einkenndi allt henn-
ar fas en þó veit ég til þess
hún hafi framið eitt hryðju-
verk: ég sat við borð ásamt
finnsku fulltrúunum og ein-
um sænskum málara af eldri
skólanum, hann var form-
fastur elskulegheitamaður og
aðhylltist sjónarmið Helga
Hjörvar um þéringar. Þessum
manni býður hin finnska lista-
kona að verða dús við alla
sem sitja við borðið og taka
allan flokkinn í einum slump
í þúbræðralag við sig og
vegna hinna norrænu frænd-
skapar- og bræðralagshug-
sjóna sem alltaf var verið að
stagast á þessa dagana varð
sænski málarinn að þekkjast
boðið og rataði fyrir bragðið
í miklar hugarraunir þegar
við hittumst tveir á götu í
Stokkhólmi nokkru síðar og
stamaði á víxl við mig þú eða
þér: eruð þér búnir að á-
kveða hvort þú ætlar að vera
lengi í borginni, jasá, tack-
tack. Svona á ekki að fara
með roskna heiðursmenn sem
aðhyllast sjónarmið Helga
Hjörvar.
Frú Cederström málar ekki
verk sem húii hafði séð á sýn-
ingu í Stokkhólmi og teiknaði
fyrir mig mynd af einu þeirra
til skýringar og notaði blek
úr býrópenna sem hún bar
með fingurgómi á flötinn,
brúnt fékk hún úr notaðri
eldspýtu og ýmsa gráa tóna
úr öskubakkanum fyrir fram-
an sig og gerði með þessu
fínlega og fallega mynd. Hún
skálmaði með vakandi eftir-
tekt og lífsþrótti á blárri
peysu gegnum alla þessa
menningarviku með glæsileg-
an ullartrefil sem hún slöngv-
aði um hálsinn í skarpri and-
stæðu við ýmiskonar loðdýr
sem hefðarfrúr legg.ja tilgerð-
arleva um smn brothætta álft-
arháls undir skrautljósum
samkvæmissalanna.
Einn Finninn var leikhús-
stjóri Risto Veste frá Kemi,
hlédrægur maður með skarp-
leg augu bak við þykk gler-
augir fínlegur með hina öguðu
greind sem var kannski að
einliverju leyti af frönsku
blóði eem hann hafði í æðun-
um. Og leikliús hans var ein*
mitt að sýna Anhouilh sem
hann hafði gaman af að tala'
um.
Og hinh fjorði Finninn var
eiris” og 'dansandi skógarpúki
æviiilegá tilbúinn að rjúfa
þunglamaleg samnorræn há-
tiðlegheit með hröðum og ó-
undirbúnum ærslum og heitir
Bergmann, þekkt tónskáld í
landi sínu. Harm er fremur
lágvaxinn maður, grannur en
ólgandi lífskvika í hverri taugý
augun eins og rifur leitandi
að tilefni að leiftursókn svo
aldrei verði kvrrðardrungí.
Oft söng hann við ráust til-
brigði eftir Jón Leifs við ís-
lenzk rímnalög og í stuttu
samkvæmi Finna og íslend-
inga í O'sló flutti hann sjö
ræður, og sagði í öllum ræð-
unum að íslendingar hefðu
hjartað í augunum og þegar
hann liti í kringum sig væri
hann alveg hættur áð geta
séð hver væri Finni og hver
íslenzkur og hann héti héðan
í frá gamli Jarpúr.
Frá Svíþjóð voru ágætustu
fulltrúar þar á meðal tóri-
ekáldið Moses Pergament með
rafmagn í hárinu og eina ar-
istókratiskustu pípu sem ég
hef séð gæddur fasi sem hæfði
hvorutveggja, skáldið Johann-
es Edfeld sem margir þekkja
hér sem eitt af beztu skáld-
um Svía af þeirri kynslóð sem
kallast Trettitalistar og ekki
síður kunnur af snjöllum
þýðingum sínum, Svíar segja.
að hann sé einn af þrem
beztu þýðendum sem þeir
eiga. Edfeld er gáfaður og
viðfeldinn maður gæddur mik-
illi hlýju sem hann leynir
dulbýr og temprar méð afar
háttvísri en nákvæmri hæðni,
hvithærður maður með gríðar-
stórt höfuð og skýr blá augu.
En sá fulltrúi sem vakti öll-
um öðrum freimir athygli var
sænski leikarinn Anders Ek.
Hann er talirin einn sérkenni-
legástur riieðal yngri leikara
Svía, mikill hæfileikamaður
sém hefur agað sig af mesta
hlífðarleysi við sig sjálfan og
lætur sér ekki í neinu næg.ia
hið auðkeýpta og ódýra. Öll
framkoma þessa fræga leikara
var mörkuð af tilgerðarlausu
lítillæti og einlægri forvitni
leitandi listamanne um annað
fólk. Fyrir 10 árum vann Ek
mikinn sigur í hlutverki Cali-
gula eftir Camus, en það verk
held ég sé eitthvert það bezta
sem Camus hefur skrifað. f
Svíþjóð verður maður var við
að sá leikur er enn i vakandi
minni. Þetta leikrit er ó-
hemju sterkt, þegar ég sá það
á lokaæfingu í Det Nye Te-
a.ter í Ósló að menningarvik-
\vhrii Iokiimi spurði sesstmaut-
ur minn hvernig niér þætti. Þá
bótti mér líkt og hafa komið'
þar að sem b\i hefð' ekið
yfir mann, séð atburð;nn og
væri spurður: hvern’.g finnst
þér. Þá lék norskur leikari
Espen Skjönberg hlutvcrk
Caligulu. Mér skilst hann liafi
túlkað það að mörgu leyti
talsvert öðruvísi en Anders
Ek en ég held ég megi segja
að sú leiksýning hafi verið
mér mest virði af því sem ég
sá í Ösló.
Það var auðfundið að Norð-
mennirnir þekktu vel nr.fn
Anders Ek og frægð lians
dró jafnan blaðafólkið að
honum én pérsónuleikinn lað-
aði flesta að þessum látlausa
manni. En frá honum ætla ég
að segja meira síðar.
Einn Dananna var mynd-
höggvarinn Hans Olsen, hæg-
látur og gariiansamur, fátal-
aður en einlægur og handrtin
ættu að vera á leiðinni hoim
af dönsku söfnunum því þesei
menningai'fulltrúi Danmer' ur
hefur lofað mér þeim til fs-
lands og fullyrti að þan-úg
liti meirihluti Dana á máHð:
það væri sjálfsagt að fsleud-
ingar fengju þau, annað væri
Dönum til skammar.
Ég æt.ti kannski að ne'na
Kelvin Líndeman sem ýmsir
þekkja hér áTandi, hann bef-
ur gefið mikla peninga í ým-
iskonar sjóði til styrktar ung-
um í'ithöfundum, skrifaði citt
sinn hók undir dulnefni sem
ýmsir eignuðu Karen B'b-.en.
og var fulltrúi á þingi P :n-
klúbbanna í Tokyo, ásamt
Tómasi Guðmundssyni sem
fór þangað fyrir hönd hínsi
lokaðá vinafélags Gunnars
Gunnarssonar sem ér kallað
PEN-klúbbur en er deí'd úr
Landsmálafélaginu Verði. —
Lindeman óttaðist aðáfs’a ídi
væru allir hlutir amerískir og
spurði mig eitt sinn við morg-
unborðið: hvemig brauð haf-
ið þið á íslandi, er það ekki -
amerískt?
Ég sagði honum að við
nenntum ekki að standa. í bví
að baka brauð sjálfir svo við
hefðum flutt inn danska bak-
ara til þess.
Ja, men ærlig talt ber T
rugbröd deroppe paa Island?
Jájá. Nákvæmlega eins og
voru bökuð áríð 1000 en bá
tóku nokkrir fslendins-ar rng
til og sigldu á svoleiðís rig-
brauði yfir til Ameríku. Og
Framhald á 10 síðu