Þjóðviljinn - 22.11.1958, Blaðsíða 6

6) — ÞJÖÐVILJINN — Laugardagur 22. nóvember 1958
tUÓÐVILIINN
ÚtKefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíallstaflokkurlnn. — Ritstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson. — Fréttaritstjóri: Jón
B.iarnason. — Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Guðmundur Vigfússon,
ívar K. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson, Sigurjón Jóhannsson, Sigurður V.
Friðbjófsson. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, af-
greiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Sími: 17-500 (5
línur). — Áskriftarverð kr. 30 á mán. i Reykjavík og nágrenni; kr. 27 ann-
arsstaðar. — Lausasöluverð kr. 2.00. — Prentsmiðja ÞjóðviljanB.

Samtaka er þörf
Nú alveg nýlega komst Al-
þýðublaðið svo að oi'ði að
verkalýðssamtökin muni að
sjálfsögðu gæta þess að þær
xáðsafanir er gerðar verði í
efnahagsmálunum ieiði ekki
til lífskjaraskerðingar. Hér er
gripið á meginatriði, það er
blutverk verkalýðssamtakanna
Eð sjá til þess að íslenzkur
\ erkalýður haldi þeim lífskjör-
vm sem hann hefur aflað sér í
harðri baráttu, treysti grunn
þeirra í atvinnulifi þjóðarinnar
og tryggi, með þvi að stuðla að
; kynsamlegri þróun atvinnulífs-
ins, að lífskjör isienzkrar al-
þýðu geti haldið áfram að
batna.
aráttan fyrir góðum og batn-
andi lifskjörum er orðin
margslungin og baráttuaðferðin
cft og tíðum torráðin. Kjara-
fcaráttan var einfaldari í tíð
íyrstu verkalýðsfélaganna, þó
hún reyndi tíðum meira á
hvern einstakiing í verkalýðs-
félögunum en nú. En baráítu-
rðferðirnar voru ekki margar
né margbrotnar. Beita varð afli
samtakanna á hverjum stað,
cítast nær einangrað, gegn
valdi atvinnurekenda, í beinum
átökum. Baráttan kemst á nýtt
stig með samtökum margra
verkalýðsfðiaga. /Þegar í íð
Bárufélaganna fundu íslenzkir
aiþýðumenn til þess að þeir
burftu að mynda víðtæk sam-
tök, og gerðu fyrst ti:raunina
með Stórdeild sinni. Siík sam-
takahugmynd kom fram á enn
! roskaðra stigi með Verka-
mannasambandi íslands, er
nefna má aðaiæfinguna að
s'ofnun Alþýðusambandsins
KÍu árum síðar. En þegar talað
er um verkalýðshreyíingu nú-
‘imans er ekki hægt að ein-
skorða hana við verkalýðsfélög-
jn. Verkamenn hafa í öllum
iöndum fundið að þeim er
nauðsynlegt að eiga jafnframt
stjórnmálaflokk eða flokka til
baráttunnar fyrir alþýðumál-
staðnum, og svo hefur að sjálf-
sögðu einnig orðið hér á ís-
landi.
17'erkaiýðsflokkunum á íslandi
* heíur borið margt á milli,
og þeir hafa oft deilt hart. En
einmitt nú, þegar veður öll eru
válynd í ísienzkum stjórnmál-
um, verður hart um það deilt
að a!drei hefur þörf alþýðunn-
ar á íslandi verið brýnni að al-
þýðuflokkar landsins finni leið-
ir til samstöðu um öll brýnustu
hagsmunamál sin. Og' hvar ætti
samstaða þeirra að vera eðli-
legri og sjálfsagðari en ein-
mitt í þeim málurn er beint
horfa að lausn hagsmunamála,
alþýðunnar, að lausn efnahags-
má'anna? Alþýðan, sem verka-
lýðsflokkunum fylgir, á sömu
hagsmuna að gæta, og hún á
mikið undir því, þegar slík mál
eru reyrð í hnút, að Alþýðu-
flokkurinn og Alþýðubandalag-
ið vinni saman og samræmi
viðleitni sína að lausn málanna.
Þegar það gerist eða ef það
gerist, og þörf alþýðunnar kall-
ar nú fastar eítir slíkri sam-
stöðu en nokkru sinni áður,
hefur verkalýðshreyfingin yfir
því afli að ráða á stjórnmála-
sviðinu, að hún hefur mikla
möguleika á að gera það sem
Alþýðublaðið leggur réttilega
áherzlu á, að gæta þess að þær
ráðstafanir alþýðunnar í land-
inu. Með þvi móti stæðn al-
þýðusamtökin óJíkt sterkari í
samningum við þá stjórnmála-
flokka, sem verkalýðshreyfing-
in telur sér nauðsyn að hafa
tímabundna samstöðu með til
þess að koma fram nauðsynja-
málum sínum og hafa sem mest
áhrif á þróun þjóðmálanna.
Samstaða verklýðsflokkanna
gagnvart öðrum flokkum er
vart hægt að hugsa sér annað,
sem í svip gæti bætt meir
sóknar- og varnarstöðu verka-
lýðshreyfingari^nnar en slík
samstaða alþýðuflokkanna um
kjaramálin.
Málum blandað
4 lþýðublaðið viðhafði nýiega
þau ummæli í leiðara, að
’þegar lögin um Útflutningssjóð
voru sett s.l. vor „var gert ráð
íyrir í þeim að grunnkaup
hækkaði um 5%.“ En kaup-
hækkanirnar hafi orðið mun
meiri og er látið iiggja að því
sð vandinn nú í efnahagsmál-
inum stafi aðallega af kaup-
hækkunum. Svipuð ummæli
hafði Tíminn einnig fyrir
nokkrum dögum.
T Tér virðist mjög málum
*b’/tndað Lögin um útflutn-
ingssjóð kváðu ekki iá um
neina grunnkaupshækkun. Það
eina sem gerðist varðandi
kaupið var, að fyrstu níu vísi-
tölustigin sem visitalan hlaut
að hækka um vegna aðgerð-
anna sem þá voru ákveðnar,
komu til útborgunar 1. júní í
stað þess að annars hefði það
ekki gerzt fyrr en 1. september.
Og fjarri lagi er að halda því
fram, að vísitöluhækkunin sé
til komin einvörðungu vegna
kauphækkana. Þó engar g/unn-
kaupshækkanir hefðu orðið,
hefði vísitalan hlotið að hækka
upp undir 20 stig.
Brýn nauðsyn breytíngar á
sfjórrt heilbrigðismálanna
Framsöguræða Alfreðs Gíslasonar við L umræðu frv.
hans um hreytingu á læhnaskipunarlögunum
Nú eru senn liðin tvö hundr-
uð ár frá stofnun landlæknis-
embættis á íslandi. Bjarni
Pálsson, fyrsti landlæknirinn,
var skipaður í embætti 18 marz
1760. í upphafi var verksvið
iandlæknis miklum mun við-
tækara en það er nú. Hefur það
smám saman tekið breytingum
og að sumu leyti þrengzt jafnt
og þétt, en þær breytingar hafa
orðið í samræmi við kröfur
tímanna.
Starfssvið Bjarna Pálssonar
var .jjpphaflega það. að hafa
eftiriit með heilbrigðismálum
landsins, veita sjúkum lands-
mönnum læklnishjálp og að
kenna iæknaefnum. Sex fyrstu
árin var hann eini læknirinn á
öllu landinu,- en síðustu árin
hafði hann aðeins Sunnlend-
ingafjórðung undir, með því
að þá höfðu fyrri nemendur
hans tekið við hinum landshlut-
uiium. Þannig varð þegar í
tíð Bjarna veruleg breyting á
verksviði landlæknis.
Lengi urðu landlæknar að
gegna erfiðum héraðslæknis-
störfum, og hélzt sú skipan
fram yfir 1870, en þá var land-
lææknir leystur frá þeirri kvöð,
Enn lengur höfðu þeir þó
lææknakennsluna á hendi,
íramanaf einir eða allt þang-
að til læknaskóii var stofnað-
ur í Reykjavík 1876 og síðan
sem forstöðumenn þess skóla.
En þar kom, að landlæknir var
einnig að fullu leystur undan
kennsiuskyidunni.
Báðar þessar breytingar á
verksviði landlæknis, lausnin
frá héraðsiæknisttarfi og lausn-
in frá kennslu, voru róttækar,
er þær voru gerðar og þó ó-
hjákvæmilegar. Það sem knúði
þær fram, var heillavænleg
þróun heiibrigðismálanna í
landinu.
Á síðustu 4—5 áratugum
hafa ekki orðið veigamiklar
breytingar á starfi iandlæknis.
Þar virðist hafa rikt nokkur
fyrirstaða. Hann er ráðunaut-
ur ráðherra um öll heiibrigðis-
mál og hefur eftirlit með öll-
um lææknum og öðrum heil-
brigðisstarfsmönnum í landinu.
Sú staðreynd, að verksvið land-
læknis hefur haldizt að heita
rná óbreytt nú í hart nær hálfa
öld, hlýtur að vekja undrun,
þegar þess er gæætt, að á sama
tima hefur framþróun heil-
brigðismála orðið örari og stór-
felldari en nokkru sinni áður á
jafnlöngu tímabili. Hér virðist
vera um áberandi misræmi að
ræða, annarsvegar kyrrstöðu á
sviði yfirstjórnar heilbrigðis-
mála, hinsvegar margfalda
aukningu heilbrigðisþjónust-
unnar í landinu.
Eg held því fram, að það sé
ekki lengur á færi neins ein-
staks manns að hafa nægilega
heildarsýn yfir heilbrigðismál
þjóðarinnar og þarfir hennar
í þeim efnum. Þau mál eru
orðin það stórvaxin og greinar
þeirra svo margar, að enginn
einn maður heíur nægilega
þekkingu og dómgreind til að
hafa þar forsögu um.
Landlæknir er ráðunautur
stjórnarvalda um allt, er varð^
ar heilbrigðismál. Það er ef iil
vill á þessu sviði sérstaklega,
sem skórinn kreppir hvað mest
að, Við setningu laga og ráð-
stöfun fjár til heilbrigðismála
er valt að treysta á ráð eins og
sama manns í öllum tilfellum.
Lyflæknir kann ekki að meta
þaríir handlækninga til fulls
Aifreð Gíslason
og handlæknir ekki þarfir
geðlækninga, svo að dæmi séu
nefnd. Þarfir sérhverrar grein-
ar heilbrigðismálanna verður
stöðugt kanna og síðan gera
samanburð á þeim innbyrðis,
til þess að unnt sé á hverjum
tíma að beina framkvæmdum
að því, sem brýnust nauðsyn er
á. Mismunandi sjónarmið
verða að fá að njóta sín, ef
glögg yfirsýn á að fást
íslendingar hafa sýnt það,
að þeir vilja hafa heilbrigð-
isþjónustu sína sem fullkomn-
asta. Fleiri og fleiri þættir
heilsugæzlu eru ræktir og dýr-
ar heilbrigðisstofnanir eru reist-
ar, og þó virðist miklu ólokið
í þeim efnum. Miklu fjármagni
og vaxandi or varið til heil-
brigðismála. > AJlt hefur auk-
izt og margfaldazt á því sviði,
nema eftirlitið og framkvæmda-
stjórnin. Er þetta ekki íhugun-
arvert? Getur það blessast að
hafa samskonar umsjón og að-
hald í þessu efni og var fyrir
meira en 40 árum? Eg held
ekki.
Eg er ekki að deila á neina
einstaka aðila, er ég held því
fram, að stjórn heilbrigðismál-
anna sé of laus i reipunum.
Þjóðin ver árlega miklu fé til
þeirra, en annað mál er, hvort
það nýtist svo vel sem vera
skyldi. Að minnsta kosti virð-
ist mér eitthvað ómarkvisst og
tilviljunarkennt við fram-
kvæmdirnar. Einstakar lækn-
ingarstöðvar eru reistar og
reknar, ýmist af stjórnarvöld-
um eða ýmsum félagssamtök-
um með aðstoð almennings, en
allt virðist gert án heildar-
áætlunar um samræmi og þarf-
ir. Er mjög hætt við að slíkt
stjórnleysi leiði fljótlega af sér
ofvöxt á sumum sviðum heil-
brigðismála, en kyrking á öðr-
um, og að hending ein ráði,
hvar slíkt verður.
í frumvarpi því, sem hér
liggur fyrir, er gert ráð fyrir,
að yfirumsjón með allri heil-
brigði-sstarfsemi í landinu verði
ekki framvegis falin landlækni
einum og að hann einn skuli
ekki lengur vera æðsti ráð-
gjafi stjórnarvalda um allt,
sem heilbrigðismál sne-rtir,
heldur skuli þetta verksvið fal-
ið fimm læknum, er mynda
heilbrigðisráð. Skal landlækn-
ir sjálfkjörinn formaður ráðs-
ins og framkvæmdarstjófi, og
er engin önnur breyting á
embætti hans en sú að hann
fær sér við hlið fjóra lækna,
helzt sérfróða hvern á sínú sviði.
Hefur hver þeirra tillöéu- og
atkvæðisrétt til jafns við land-
lækni við afgreiðslu allra mála,
er ráðjð fjallar um. Um starfs-
högun ráðsins getur ráðherra
ákveðið nánar í reglugerð.
Slík skipun þessa máls er í
samræmi við það, sem tíðkast
með öðrum mehningarþjóðum,
og þó tekið ful'lt tillit til fá-
mennis hér. Það er ekki ætl-
unin að stofnað verði nú til
nýrra embætta, þótt hejibrigð-
isráðsmenn hljóti að fá nokkra
þóknun fyrir ómak sitt. Sá
kostnaður verður ekki tilfinn-
anlegur, enda til ætlast að bætt
fjárstjórn komi þar á móti.
Árið 1945 sá hið háa Alþingi
ástæðu til að setja lög um
manneldisráð. Eiga sæti í því
fimm læknar, og er landlæknir
formaður ráðsins. Hlutverk
þessa ráðs er að vera ráðherra
til ráðuneytis um mál, er að
manneldi lúta, og annað ekki.
Hafi þótt eðlilegt að stofnsetja
slíka fastanefnd 5 lækna til að
sinna þessu þrönga sviði heil-
brigðismála, hversu miklu sjálf-
sagðari er þá ekki skipup þess
heilbrigðisráðs, sem frupvarp
mitt fjallar um og á að véra
til ráðuneytis ekki aðeins um
mata'ræði, he-ldur allt, er héil-
brigðismál varðar?
Þess má líka geta, að lögin
um manneldisráð munu að
mestu dauður bókstafur, og
mætti að -skaðlausu afnema
þau, ekki sízt, ef frumvarpið,
sem hér liggur fyrir, yrði að
lögum. Með þessum orðum er
ég þó engan veginn að gera
lítið úr mikilvægi mahriéldis-
rannsókna, enda þurfp þær
ekki að vera háðar nefndum
lögum eða sérstöku manneldis-
ráði.
Til eru lög frá 1942 um
læknaráð. Þetta ráð gegnir
mjög mikilsverðu hlutyerki,
sem aðallega er i því fólgiðmð
láta dómstólum í té áljtsgerð-
ir varðandi læknisfræðileg efni.
Þessu ráði er ekki ætlað að
vera heilbrigðisstjóminni til
ráðuneytis, nema þá að mjög
takmörkuðu leyti. Eg get þessa
vegna þess að ég hef.werið
spurður um, hvort þetta-fækna-
ráð gæti ekki sinrit því i hlut-
verki, sem heilbrigðisráði er
Framhald á 10. síðu.