Þjóðviljinn - 22.11.1958, Blaðsíða 7

Laugardagnr 22. nóvember 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Ungur stúdent sem
stundar nám í Frakk-
landi, Loítur Guttorms-
son, skýrir hér írá að-
draganda að og horfum
í íyrstu þingkosningum
fimmta lýðveldisins,
sem fara fram á morgun
og næsta sunnudag.
Kosningahríðir
Á síðari árum hefur póli-
tiskur ferill Frakklands mark-
azt öðru fremur af fallvalt-
leik stjómarvaldanna.
Flestar ríkisstjórnir þess
eftir stríð hafa fallið tíðar
en árin í skaut aldanna, sum-
ar jafnvel orðið að láta sér
nægja vikusetu við stjórann.
En það eru ekki aðeins rík-
isstjórnirnar, sem gefið hafa
upp öndina fyrir aldur fram,
því lýðvéldunum fjórum sem
á undan eru gengin, hefur
naumlega auðnazt að fylla tvo
áratugi að jafnaði.
Eins og mönnum er í fersku
minni, var gengið af 4. lýð-
veldinu dauðu í vor sem leið,
með þeim atburðum, sem
kenndir eru við 13. maí, og
de Gaulle veitt einræðisvald
i 4 mánuði frá og með 1.
júní að telja. Þessu valdi
skyldi hann beita til að end-
urreisa hrundar stofnanir 4.
lýðveldisins og leggja þar
með grunnínn að því 5. í
röðinni. Það er af þeim sök-
um, sem hver kosningahríð-
in á fætur annarri dynur
þessa mánuðina á Frökkum.
Þjóðaratkvæðagreiðsla um
stjómarskrána nýju fór fram
28. sept., kosningar til þjóð-
þingsins verða háðar 23. og
30. nóv. forsetakosningar 14.
og 21. des., bæjar- og sveita-
stjómarkosningar 8. og 15.
marz og að lokum kosningar
til öldungadeildarinnar 26.
apríl n.k. Fámenn valdaklíka
réð 4. lýðveldinu bana án
þess að þjóðin væri að spurð,
en það þýkir fara betur á að
ganga ekki fram hjá henni
við sköpun hins næsta.
Þjóðaraíkvæðagreiðslan
Þótt augu manna beinist
nú fyrst og fremst að þjóð-
þmgskosningunum, verður
ekki hjá því komizt að fara
nokkmm orðum um þjóðar-
atkvæðagreiðsluna, þvi hún
er nokkurs konar bakgrann-
ur þeirra lcosninga, sem nú
fara í hönd.
tírslit þjóðaratkvæðagreiðsl-
unnar um stjórnars'krána, sem
samþykkt var með tæplega
80% greiddra atkvæða, verð-
ur hiklaust að teljast sigur
fyrir fasista. og afturhalds-
öflin. Stjórnarskráin nýja
skerðir lýðfrelsið í landinu,
eykur framkvæmdavaldið í
höndum forseta á kostnað
þjóðþingsins. Forsetinn hefur
t. d. í samráði við þingforseta,
heimild til að rjúfa þing og
efna til nýrra kosninga. Með
sámþykki hennar veittu
Frakkar stjórn de Gaulle (en
sém 'kunnugt er valdi hann
sér nokkra ráðherra eftir geð-
þöttaj rétt til að setja ný
köSningalög og „grípa að öllu
leýti til þeirra ráðstafana,
sem hún áliti nauðsynlegar
lífi þjóðarinnar“ (92. gr.)
Teygjanleiki þessa ákvæðis
fær ekki dulizt, eða hvaða
ráðstafanir hefur franska aft-
urhaldið ekki helgað með
skírskotun til velferðar þjóð-
arinnar ?
Stjórnarskráin var sam-
þykkt með meiri atkvæðamun
en flesta mun hafa grunað.
Þótt orsakimar séu margvís-
legar skal hinna helztu getið:
1) Allir flokkar landsins
menn), sem hlaut 50 þúsund
atkvæðum minna, fékk 142
þingmenn, eða 10 sinnum
fleiri.
Kommúnistar hafa einnig
gagnrýnt framkvæmd þessara
nýju laga á þeim grundvelli,
að hún miði að því að skerða
þingfylgi þeirra sem mest.
Þess munu ekki óvíða finnast
dæmi, að eðlileg mörk milli
héraða eða bæjarhluta eru
ekki látin ráða takmörkum
kjördæmanna, heldur eru þau
Frakkar eru því ekki fremur fyrir þeim öllum, hvað þá
en endranær sviptir valfrels- heldur afstöðu þeirra hvers
iuu. Kommúnistar og sósíal- um sig. Það er líka sannast
aemókratar bjóða einir flokka sagna að við fyrstu yfirsýn
Kosningarnar
í Frakklandi
utan kommúnista og nokkur
vinstri sinnuð flokksbrot voru
henni fylgjandi.
2) Áróður stuðningsflokka
hennar stuðlaði að því að gera
atkvæðagreiðsluna persónu-
lega, svo almenningi lá næst
að halda, að spurningin væri
ertu með eða móti de Gaulle,
þótt í rauninni væri spurt um
afstöðu hans til ákvæða
stjómarskrárinnar. Sá ljómi,
sem stafaði af nafni de Gaulle
frá síðari heimsstyrjöldinni —
líkt og af nafni Pétains frá
hinni fyrri — varð þannig
til að villa mönnum sýn á
sjálft innihald hennar.
3) I trú á gefin loforð ólu
margir þá von í brjósti, að
de Gaulle tækist að leysa
vandamálin og þá sérstaklega
að binda skjótan endi á Alsír-
stríðið. Það er t.d. augljóst,
að margir fylgismenn komm-
únista frá kosningunum 1956
hafa greitt stjórnarskránni
jáyrði sitt af þessari ástæðu.
Kosningalögin nýju
Þann 7. okt. neytti stjórn
de Gaulle réttar síns og birti
ný kosningalög. Samkvæmt
þeim er landinu skipt niður
i 465 einmenningskjördæmi,
sem hvert telur um 93 þús.
ibúa, en áður voru við lýði
fleirmenningskjördæmi, þar
sem kosið var eftir listakosn-
ingu. Við þessa breytingu
fækkar þingmönnum fyrir
Frakkland u.þ.b. 80 (verða
465 í stað 544 1956). Sem
á dögum þriðja lýðveldisins,
eru kosningarnar báðar í
tveim umferðum með vi'ku
millibili. Eftir þá fyrri teljast
þeir frambjóðendur einir lög-
lega kosnir þingmenn, sem
hlotið hafa hreinan meiri-
hluta, en við þá síðári nægir
einfaldur meirihluti. Fyrir
Alsír. gilda sérstakar reglur.
Kosningaskipan þessi er
uppvakningur, var í gildi frá
árunum 1928—40. Kommún-
istafl. — og sósialdemókrata-
flokkur áður fyrr — hefur
ætíð barizt gegn þessari skip-
an og til dæmis um, hversu
ólýðræðisleg hún getur verið,
eru úrslit kosninganna 1928:
Kommúnistafl., sem hlaut
1,060 þús. atkvæði, fékk 14
þingmenn, en UÐR (hægri-
fram í öllum kjördæmum.
Kopningarnar í Alsír
Þar sem Als’r er og að
vera að dómi frönsku ný-
lenduseggjanna óaðskiljanleg-
ur hluti Frakklands, skulu
þar kosnir 67 fulltrúar á þjóð-
þingið. Ekki er annað sýnna,
en settur verði aftur á svið
skrípaleikurinn frá þjóðarat-
kvæðagreiðslunni, en hin opin-
beru úrslit hennar voru á þá
leið, að 97% Alsírbúa voru
fylgjandi áframhaldandi ný-
lendukúgun! Það segir sig
raunar sjálft, að í landi þar
sem óvinaher er allsráðandi,
getur ekki verið um neitt að
velja, þar gildir þvingunin
ein. Þótt de Gaulle gæfi fal-
lega orðaða tilskipun um lýð-
ræðislegt fyrirkomulag kosn-
inganna, hafði hún ekki meiri
áhrif en svo. að fulltrúar
Uppþotsmenn í Alsír laka stjórnarráðsby.gginguna í Algeirs-
borg á sitt vald 13. maí s.l.
valin með það fyrir augum,
að „jafna niður“ fylgi komm-
únista, eftir þvi sem „þörf
krefur“ á hverjum stað. Þetta
sjónarmið hefur t.d. mjög ver-
ið haft í huga við afmörkun
kjördæma í Róndalnum og
námuhéraðunum í N-Frakk-
landi en í báðum þessum hér-
uðum hafa kommúnistar átt
fulltrúa á þingi.
Framboðin
Kosningabaráttan hófst op-
inberlega 3. þ. m. og 4 dög-
um síðar var útrunninn frest-
ur sá, er frambjóðendum gafst
til að greiða meðlagið, 100
þúsund franka. — Þpir fram-
bjóðendur, sem hljóta yf-
ir 5% atkvæða, fá þessa upp-
hæð endurgreidda að kosning-
um loknum. Löglegir fram-
bjóðendur era 2,784 eða að
meðaltali frambjóðendur 6
flokka í hverju kjördæmi.
borgaraflokkanna í Alsír neit-
uðu að bjóða. sig fram með
þeim ummælum, að úrslitin
væru fyrir fram ákveðin af
hemum. Fréttaritarar íhalds-
sama borgarablaðsins France
Soir láta 31. okt. í ljós sömu
skoðun: „Það er augljóst mál
að hernum, sem auðveldlega
getur haft áhrif á afstöðu
múhameðstrúarmanna, er í
sjálfevald sett að ákveða úr-
slitin“,
Af 52 listum eru 45 studdir
af Velferðarnefndunum, en 5
af sós’aldemókrötum, sem
fylgjandi eru núverandi sam-
bandi landanna. Það er' því
engin hætta á, að Alsírbúar
hafi kvöl af þessari völ.
Flokkarnir
18 flokkar og flokksbrot
bjóða fram við þessar kosn-
ingar. I stuttu máli verður
vitanlega ekki gerð ljós grein
er næsta erfitt að koma auga
á orsakir þessarar marg-
flóknu flokkaskiptingar. Á-
greiningsmálin innan mið- og
hægriflokkanna liggja a.m.k.
ekki á yfirborðinu, þótt snjall
sálfræðingur gæti ef til vill
kafað eftir þeim í heilabúi
forkólfanna. Engu að síður
skal hér gefin skýrsla yfir þá
flokka og kosningasambönd,
sem nú bjóða fram, ef hún
mætti verða einhverjum til
glöggvunar. (Formenn innan
sviga).
1. Kommúnistaflokkurinn.
2. Sósíaldemókrataflokkur-
inn (Mollet, ráðherra í stjórn
de Gaulle). Flokkurinn klofn-
aði vegna ágreinings um af-
stöðuna til stjórnarskrárinn-
ar, og vinstrisinnar stofnuðu
sérstakán flokk, sem nú er í
kosningabandalagi U F D.
3. U F D (Mendes-France
o.fl.). Samanstendur af þrem.
vinstrisinnuðum flokksbrot-
um, sem mynduðu með sér
kosningasamband í sept s.L
Það var andvigt stjómar-
skránni.
4. Róttæki flokkurinn
(Gaillard). Miðflokkur, sem
bar nafnið með rentu áður
fyrr, en hefur hneigzt til
hægri á síðari árum. Mendes-
France-istar klofnuðu út frá
honum.
5. Kaþólskiflokknrinn M. R.
P. (Pflimlin, „hetjan“ frá 13.
maí, ráðherra).
6. Pousjadistar (Pousjad)
eru nú fyrirferðarminni en
áður og bjóða aðeins fram £
fáum kjördæmum.
7. Kristilegir de™ókratar
(Ridault) og Hægriflokkur
(Morice, ráðherra).
8. C. N. I. íhaldsmenn
(Pinav, ráðherra)
9. U. N. R. (Soustelle, ráð-
herra, o.fl.). Samsteypa,
þriggia flokka, sem til varð
upp úv þióðaratkvæðaar'eiðsl-
unni. Fylgja de Gaulle fast að
málum, en eru annars æði
sundurlvndir, einn þeirra
hreinræktuð fas:stakl’ka.
Um stundarsalcir leit svo út
sem þrír síðasttöldu fiokkarn-
ir, sem allir eru afturhalds-
samir, mundu mynda eina öfl-
uga breiðfylkinvu, en samn-
ingar tókust ekki. Mun álit de
Gaulle hafa valdið þar mestvr
um, en hann .vill, (án þess
að styðja opinberlega nokk-
urn sérstakan flokk!) að U.
N. R. haldi sig mitt á milli
íhaldsflokka Bidault, Pinay og
sós a'demékrata, svo allir geti
þessir flokkar gist eina sæng
að kosningum loknum og úti-
lokað þannig kommúnista.
Kosninrrabaráttan
Á áróðursspjöldum U. N. R.
hér í Aix er feitletruð fyrir-
sögn, sem hljóðar þannig:
„Allir þeir, sem greiddu de
Gaulle (þ.e.: stjórnarskránni)
atkvæði, hljóta að kjósa fram-
bjóðendur U. N. R.“ Þetta er
satt að segja ákaflega rökvís
afleiðsla, þótt hún standist
varla, þegar á reynir. Allir
forkólfarnir frá Mollet til
Soustell^ eru annaðhvort ráð-
herrar de Gaulle eða beinir
stuðningsmenn hans. Allir eru
þeir samsekir í stjórnlagarof-
inu 13 maí og allir eru þeir
Framhald á 10. siðu.