Þjóðviljinn - 26.09.1959, Blaðsíða 4

4) — ÞJÖDVILJINN — Laugardagur 26. september 1959
75. þáttur
26. september 1959.
ISLENZK TUNGA
' r-i <:
Oj n .. .
Ritstjóri: Arni Böðvárssón
Reykjavíkurslang
Margsinnis hefur verið um
það .ta’að hversu málfar allt
yæri lélegt í Reykjavík, ekki
sízt meðal barna og unglinga.
Rétt er það að íslenzkukunn-
áttu unglinga er mjög ábóta-
vant, en ekki aðeins í Reykja-
vík, heMur víðast hvar á
landinu. Slík kunnátta fer þó
alltaf mjög eftir einstakling-
um og umhverfi, og kennarar
unglingaskóla í Reykjavík
vita t.d. vel að greindir ung-
lingar á skólaskyldualdri hér
skilja vel bókmenntatexta þar
sem segir frá kringumstæðum
er ungt fólk nú á dögum þekk-
ir ekki nema af afspurn,
horfnum vinnubrögðum, orða-
fari í sambandi við þau, dag-
legu lífi áður fyrr og þar
fram eftir götunum. Hitt er^
aftur önnur saga að mál ungu
segja „fagnaði því“. Annað
dæmið, myndu koma, er gott
dæmi um reykvískt slang af
versta tagi; þarna ætti að
standa „kæmi“. Þriðja dæmi
ætti heldur að vera „næðust
sættir“. Fjórða dæmi sömu-
leiðis. Næstsíðasta dæmið,
myndi líða, er einnig slang
af vondri tegund og ætti að
að vera ,,iiði“, og á sömu
lund ætti „fnyr.di snúa“ held-
ur að vera „sneri“ (kvaðst
vona að ekki liði langur tími
þar til Dalai Lama sneri
heim).
Orðalag af þessu tagi er
algengt talmál hér í Reykja-
vík. En ef samsett sagnbeyg-
ing með niundi eða myndi
fær að útrýma venjulegum
viðtengingarhætti, ósamsettri
sagnbeygingu, hefur islenzk
tunga orðið fyrir óbætanlegu
tjóni, tjóni sem væri sama
eðlis og þegar hinar Norður-
iandaþjóðirnar týndu niður
verulegum hluta' beyginga á
öldunum fyrir siðaskipti —
og harma síðan stöðugt þær
breytingar. Við verðum að
sporna við gegn slíkri þróun;
mál mannsins breytist nógu
ört vegna óhjákvæmilegra
krafna tímans, þótt reynt sé
að halda í hemilinn á slíkum
breytingum eftir beztu getu.
Miklu verðugra verkefni er
það íslenzkukennurum að
reyna að hafa slík stílbætandi
áhrif á nemandur sína en
eyða eilífðartíma í rex um
það hvar komma á að vera
milli setninga og hvar ekki.
Og ég fullyrði að þetta at-
riði, viðtengingarháttur þar
sem hann á við, og samsettar
sagnbeygingar í hófi, skiptir
höfuðmáli fyrir móðurmál
komandi kynslóða, en beiting
afbrigðilegra tíða (svokall-
aðra) í sagnbeygingu skiptir
engu máli.
Ríkisútvarpið <
BEETHOVEN-TÖNLEIKAR •
FRIEDRICH GlfLDA j ' i
leikur með
#
HLJÓMSVEIT RÍKISÚTVARPSINS
undir stjórn **
RÓBERTS ABRAHAM OTTÓSSONAR
í Þjóðleikhúsinu mánudagskvöld 28. sept. kl. 8.30
Aðgöngumiðasala í Þjóðleikhúsinu
SKEMMTIFUNDUR
í Tjarnarkaffi sunnudaginn 27. sept. 1959
D A G S K R Á :
kynsloðarinnár er aYð bréýtast
og bEBytist mjög liratt. Þar
o yerður" hætta á ferðum, ef
menn gleyma að halda við
sambandinu milli daglegs tal-
máls og vandaðs ritmáls.
„VarHað ritmál“ er sem sé
ekki eingögu hefðbundinn stíll,
heldur einnig gott daglegt
mál, og „gott mál“ breytist
með hverri kynslóð.
„Slettótt mál finnst mér
ekki jáfn ill íslenzka hjá þeim
stíl sem allur er ein „lulla“,
hvorki lipur né þá heldur
kjarnyrtur“, segir Stephan G.
Stephansson í bréfi til 1 Jó-
hanns Magnúsar Bjamasonar
(30. apríl 1899). Og sumt af
því sem breiðist út meðal ung-
linga nú á dögum, er sviplaus
„lulla“. Þessi tegund málfars
rekur stundum löppina inn á
síður dagblaðanna. Ég hef
ekki verið nógu hirðusamur
að tína saman slíka hluti, én
hér varð fyrir mér úrklippa
sem ég hef gert úr Þjóðvilj-
• anum 25. apríl síðastliðinn,
12. bls. Önnur dæmi hliðstæð
hefði mátt taka úr öllum hin-
um dagblöðunum.
„Þá sagði Nehru að hann
myndi fagna því, ef Pantsén
Lama eða fulltrúi Kínastjórn-
ar myndu koma til Indlands
. . . hygði að skjótt myndu
' nist sættir . . . Nehru svar-
aði því til að sættir myndu að
sjálfsögðu nást, en það kynni
að taka t'íma að ná þeim.
Hann kvaðst vona að ekki
myndi líða langur tími þar
til Dalai Lama myndi snúa
heim“. Allur þessi glæsileiki
er á 18 línum í einum dálki,
og hann er ekki einsdæmi,
þótt því’íkt málfar sé raun-
ar ekki einrátt í dagblöðum
höfuðstaðarins sem betur fer.
En þetta er þeim mun almenn-
ari frásagnarháttur unglinga
og barna — og margra full-
orðinna líka. Það er eins og
sumu fólki hafi gleymzt að
til sé viðtengingarháttur, ó-
samsett sagnbeyging. Til gam-
ans skulum við líta á hvernig
þessar setningar yrðu með
eðlilegri notkun einfalds við-
tengingarháttar: Fyrstu feit-
letruðu orðin, myndi fagna,
mættu standa óbreytt, en að
sjálfsögðu væri eins gott að
NÝ VERZLUN
Opnum í dag verzlun með varahluti í
Deutz-dieselvélar og traktora,
varahluti í olíukynditæki,
ýmiskonar handverkíæri og annað til-
heyrandi járniðnaði.
1. Ræða: Þórbergur Þórðarson, varaforseti MÍH
2. Einsöngur: Kristinn Halíssoir.^óperösöngvgjy
3. Einleikur á píanó: Míkliail Voskresenskí
4. Ávarp frá Keykjavíkurdeild MÍR: Haraldur S.
Norðdahl.
5. Fiðluleikur: Igor Politkovskí, undirleik annast
Tasja Merkúlova.
6. Einsöngur: Ljúdmíla Isaéva, sópran; undirleik
ari Tasja Merkúlova.
7. DANS.
Höíum einnig vinnuíöt í úrvali,
tóbaksvörur, gosdrykki o. íl.
HAMARSBOÐ h.f.
Hamarshúsi -— Tryggvagötu
Sími 2 2130
Kynnir: Árni Böðvarsson, magister.
Aðgöngumiðar seldir í skrifstofu MÍR, Þingholts-
stræti 27, og við innganginn.
Reykjavíkurdeild MÍR
Evennadeild MÍR
Sjötta umferð 15. september
Tal—Fischer, 1—0
Smisloff—Friðrik, biðskák
Keres—Gligoric, biðskák
Petrosjan—Benkö, biðskák.
Tal og Fischer tefla lok-
að afbrigði af kóngsind-
verskri vörn. Samkvæmt eðli
stöðunnar sækir Tal á drottn-
ingarmegin, Fischer kóngs-
meginn. Báðir koma með
frumlegar hugmyndir til efl-
ingar sókn sinni. Eftir hinn
djúphugsaða 18. leik Tals
verður það ljóst, að hann ætl-
ar að verða á undan að mark-
inu. Seinna vinnur Tal mann
og knýr undrabarnið til upp-
gjafar.
Friðrik reynir Sikileyjar-
vörn gegn fyrrverandi heims-
meistara. Þegar í 7. leik
bregður Smýsloff út af alfara.
leiðum, hrólcar síðan langt og
hefur peðsókn að kóngi Frið-
riks. Islendingnum tekst að
létta á stöðunni með uppskipt-
um. Vendir þá Smýsloff kvæði
sínu í kross og skiptir upp í
hagstætt endatafl. Þegar skák-
in fer í bið á Smýsloff ýmissa
Ikosta völ, getur meðal annars
unnið peð, en óvíst er að það
nægi til sigurs.
Keres teflir sjaldgæft af-
brigði af spænska leiknum
gegn Gligoric. Ekki hafur
ihinum síðarnefnda tekizt að
jafna alveg, er Keres skiptir
upp í endatafl, þar sem hann
hefur sterkan hrók og foisk-
up gegn veikari hrók og ridd-
Fréttabréf frá Bled frá
Freysteini Þorbergssyni
ara andstæðingsins. Staða
Gligoric er þó engan vegin
vonlaus, er skákin fer í bið.
Benkö beitir kóngsind-
versku vörninni gegn Petros-
jan. Það var ekki að ósekju,
að hinn síðamefndi hlaut við-
urnefnið týgrisdýrið, þótt
það nafn væri upphaflega
dregið af fornafni hans,
Tigran. Hin rólega tafl-
mennska, sem fylgir f jarstýrð-
um áætlunum, er stefna oft
einungis að smáræðis stöðu-
bót, sem síðar getur breytzt
'í peðsvinning, minnir á hætti
villidýrsins, sem læðist að
bráð sinni, eða lætur hana
sjálfa nálgast. Að stökkva er
ihæfileiki, sem Petrosjan skort-
ir ekki, þegar tækifæri býðst.
Það sýnir m.a. skák hans við
Keres úr fjórðu umferð. I
1 skákinni við Benkö sjáum
við útfærsluna á'einni þess-
ara fjarstýrðu áætlana. Til
þess að missa ékki hið mik-
ilvæga peð á a-línunni gefur
Benkö peð á miðborðinu í
staðinn. Eitt peð yfir í nær-
veru mislitra biskupa er sjald-
an nóg, þessvegna fórnar
Petrosjan tveim peðum, þeg-
ar hann sér sér færi á að
vinna skiptamun. Eftir það
hefur hann einhverjar vinn-
ingslíkur, en þá kemur var-
færnin til skjalauna, og síð-
ustu leikirnir áður en skákin
fer í bið eru naumast allir
þeir sterkustu.
Biðskákir 16. september:
Friðrik — Fischer 1 - 0
Petrosjan — Benkö V2-V2
Keres — Gligorie V2-V2
Smýsloiff — Friðrik V2-V2
Gegn hrólk og sterku frí-
peði Friðriks er biskup Fisc-
hers lítils megnugur Banda-
Síðari hlnti
ríkjameistarinn gefst því upp
án frekari taflmennsku. Að
þessum fyrsta sigri sínum er
Friðrik vel þominn
Örugg kóngsstaða, sterk-
ur biskup og peð er Benkö
nægilegt mótvægi skiptamun-
arins. Þeir Petrosjan semja
þv’í um jafntefli eftir áðeins
einn leik í biðskákinni.
Gligoric fatast hvergi í
vörninni gegn Keresi. Loks
fær hinn síðamefni kost á
hróksendatafli, þar sem hann
hefur fjarlægt frípeð fram yf-
ir andstæðinginn. En einnig
þar gengur allt eftir júgo-
slavneskum áætlunum, og
Keres verður að sætta sig við
fyrsta jafnteflið í mótinu,
þar sem. hann teflir allar
skákir grimmt til vinnings.
Smýslcjff sleppir leiðiMni-tiI
peðsvinniiígs, seyg heimgxann-
sóknir hafa sýnt að ekki
hægir tií- vimíiri|;s. MeÁ'^Ví
að leika einum rólegum leik
reynir hann að komast út af
þeim brgutum, sem Friðgik
ihefur rannsakað. Síðar hefst
óvenjulegur eltingarleikur —■
rússnesk drottning og bis'kup
elta íslenzkan kóng aftúr og
fram um hálft borðið í leit að
máti. Þetta er líkt og sessu-
nauturinn Bondverskí segir.
„Þetta er enginn vandi fyrir
Islendinginn. Hann á aldrei
nema einn leik.“ Að lokum er
Smýsloff kominn í tímaþröng.
Þá er hann einnig orðinn þess
fullviss, að hin^ím unga, and-
stæðingi mun hvergi fatast
vörnin og býður því jafntefli.
Staðan eftir 6. umferð:
1. Petrosjan 414
2. -3. Keres og Tal 3 </2
4. Benkö 3
5. -7. Smýsloff Fischer og
Gligoric 21/2
8. Friðrik 2
P.s. „Óþekkti skákmaðurinn:‘
mun ekki vera alls ókunn.
ur skákmönnum af eldrl
kynslóðinni. Hann varð
hraðskákmeistari Islanda!
árið 1939. , J