Þjóðviljinn - 20.04.1960, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagiir 20. apríl 1960

VILIINN
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurínn. —
Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafssón. Sig-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón
Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn,
afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Sími
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans.
Stefna íslands
r.c
'ILiforgunblaðið birtir á akírdag stutta forustu-
grein um landhelgismálið og kemst þar að
hárréttum niðurstöðum. Blaðið segir: „Margir
telja líklegast að engin tillaga muni . . . ná sam-
þykki með 2/3 hluta atkvæða. Eins og komið er
virðist það einnig hagstæðast jyrir íslendinga,
sem eiga allra þjóða mest undir því komið að
horfið verði frá rányrkju og nýlendustefnu lið-
ins tíma á sviði fiskveiðanna. . . íslendingar
munu aldrei gefast upp fyrir yfirgangi og ofbeld-
isaðgerðum Breta. Um það áform stendur öll
þjóðin sameinuð sem éinn maður“. Þarna kemur
fram kjarni málsins. Fyrst ekki eru vonir til að
fá samþykkta tillögu sem tryggir óskoraðan rétt
til 12 mílna fiákveiðilögsögu ber okkur að reyna
að koma í veg fyrir að nokkur önnur tillaga, sem
skemmra gengur, hljóti samþykki. Og okkur ber
jafnframt að lýsa yfir því að við munum aldrei
hvika frá þeim rétti sem við höfum þegar
tryggt okkur í framkvæmd, hvorki semja um
hann né heimila öðrum þjóðum að fjalla um
hann, við munum aldrei gefast upp fyrir yfir-
gangi andstæðinga okkar í hvaða mynd sem hann
birtist.
t3i
UB
E
IEd
úd
ii-li
.•C3.
m
Htíi
CJI
• i
w?!
J*
ÍSrr
n jafnframt því sem þessi skýra og rétta af-
staða er túlkuð í forustugrein Morgunblaðs-
ins, birtist þar á forsíðu viðtal við Bjarna Bene-
diktsson ráðherra. Reynir ráðherrann þar að færa
rök að bví að vel geti komið til mála að íslend-
ingar flytji breytingartillögu við tillögu Ðanda-
ríkjanna og Kanada þess efnis að akvæðið um
„sögulega réttinn“ skuti þó ekki ná til íslands.
Allur er málflutningur ráðherrans mjög vand-
ræðalegur og ósamkvæmur, enda fer það
að vonum. Hann viðurkennir að bræðingstillag-
an sé okkur fjandsamleg. Okkur ber því um-
fram allt að reyna að kom-a í veg fyrir að hún
nái löglegu samþykki. En með því að flytja við
hana breytingartillögu erum við að reyna að
stuðla að því að hún verði samþykkt. Við erum
meira að segja að lýsa yfir því að við getum
greitt atkvæði með henni, ef við einir fáum
undanþágu frá „sögulegum rétti“. Við værum
sem sé að kalla yfir ökkur alþjóðasamþykkt sem
er mjög andstæð hagsmunum okkar, ef okkur
yrði aðeins skömmtuð sérstaða innan 12 mílna,
á svæði sem við höfum þegar tryggt okkur full pl
yfirráð yfir með sigursælli baráttu. gjjj
Jafnframt því sem við værum að kalla yfir pd
okkur slíka alþjóðasamþykkt, værum við að.
svíkja allar þær þjóðir sem hafa stutt okkur í i~jl
landhelgismálinu og gert okkur kleiít iað berj-
ast til sigurs. Við værum að samþykkja að níðzt
yrði á rétti bekra, aðeins ef við fengjum undan-
básu. Með slíkri framkomu værum við að flekka
heiður okkar og brjóta niður þá samstöðu sem
,«• <-*,
verið hefur okkur dýrmætust og enn kann að
reynast okkur dýrmæt er lengra verður sótt í
landhelgisbaráttunni.
Vonandi verður hin ósæmilega afstaða Guð- Ss:
mundar I. Giuðmundssonar og Bjarna Bene-
liktssonar ekki skjalfest. sem stefna Islands á íttjj
ráðstefnunni í Genf, heldur þær hreinu og af-
dráttarlausu dkoðanir sem fluttar voru í for- *“j!
ustugrein Morgunblaðsins á skírdag. — m.

3»
Ittí
Kt;
i
i‘ii
3IH
£ii
id-S;
ES3

ss
jir
Sx
■ctt
Þjóðleikhúsið íslenzka er tíu
ára í daf?. Það tók rúm tuttugu
ár að reisa hina veglegu bygg-
ingu -— sumir unnendur leik-
listarinnar höfðu jafnvel gefið
upp alla von um að hin lang'-
þráða stofnun tæki nokkru
sinni til starfa. Vígslustundin
rann upp að lokum þrátt fyrir
allt, mikil hátíð, skrautleg og
íburðarmikil um skör íram: þar
voru að sjálfsögðu fluttar stór-
ar árnaðaróskir, mikil heit
strengd og fögur orð mælt, og
rétt og skvlt að minnast sumra
þeirra á þessari hátíðarstundu.
,,Opnun Þjóðleikhússins er án
efa einn merkasti atburður í
menningarlífi voru íslendinga“,
mælti Guðlaugur Rósinkranz
meðal annars, forstjóri leik-
hússins fram á þennan dag,
umdeildur maður, gæddur
miklu viljabreki, óbilandi á-
huga. Og í ræðu formanns leik-
hússráðs, Vilhjálms Þ. Gísla-
sonar standa þessi orð ásamt
öðrum: „Þjóðleikhúsið á að
verða musteri íslenzkrar tungu
í bundnu og óbundnu máli“.
Heiti þetta er frægt orðið, enda
mælti menntamálaráðherrann
Björn Ólafsson á sömu leið á
hinu eftirminnilega vígslu-
kvöldi: „Þetta hús á í fram-
tíðinni að vera musteri ís-
lenzkrar tungu“. ..Bjartsýni,
hugrekki, holgæði og snilli hafa
byggt þetta hús“ gefur einnig
að lesa í ávarpi ráðherrans.
Fegurst og snjallast komst þó
þjóðskáldið Tómas Guðmunds-
son að orði, og munu leikgest-
ir geyma ,.Forljóð“ hans í þakk-
látu minni, en hann sæmdi
brautryðjandann Indriða Ein-
arsson meðal annars þessum
orðum: „En bér brann ævilangt
sú trú í taugum / að þjóð sem
hafnar heimsins list er dæmd /
til hels og þagnar, dæmd frá
tign og sæmd“.
Að tíu árum liðnum mun
flestum gestum Þjóðleikhússins
ein spurning efst í huga: Hef-
ur hin virðulega stofnun efnt
heit sin, staðið við loforð sín,
eða hefur hún valdið vonbrigð-
um? Það er mér auðvitað full-
komin ofraun að svara þeirr;
spurningu — gestir leikhúss-
ins eru ærið margir orðnir, og
álit þeirra og skoðanir eins
margvíslegar og ólíkar og þeir
sjálfir. Ég veit bað vel að þeir
munu ekki ófáir sem allt frá
úppháfi hefur þótt harla l.'tið
til leikhússins koma, og jafn-
vel gengið móðgaðir og gram-
ir í skani af hverri sýningu að
h«it.a má, fólk sem telur sig
gáfað Og viðsýnt framar öðr-
um, heimsborgaralegt og „high-
brow“, en man hvorki né skil-
ur æsku íslenzkrar leiklistar,
fátækt og fámenni þjóðarinnar
og erfiða baráttu — með því
fólki hef ég enga samúð. Sem
betur fer munu hinir miklu
fleiri sem kunna rétt að meta
mikið og margháttað starf Ieik-
hússins í’tíu ár, bakka því lif-
andi list og góða skemmtun.
Að sjálfsögðu hefur margt
mátt að starfsemi leikhússins
finna, enda við margvíslega örð-
ugleika að etja. Ýmsar sýningar
hafa tekizt miður en skyldi
vegna skorts hæfra leikenda
eða leikstjóra, og stundum hef-
ur leikhúsið ekki vandað svo
til þýðinga erlendra leikrita
sem búast mætt.i við af must-
eri islenzkrar tungu. Sjálfu
leikritavalinu hefur líka verið
ábótavant á stundum, sýnd
hafa verið lítilmótleg verk og
lítt vænleg til þroská, verk sem
hvorki hafa reynzt leikendum
né áhorfendum til gagns eða
gleði. Stöku sinnum hefur leik-
húsið ráðizt í stærri verkefni
en það gat við ráðið, og beðið
ósigur, en ekkert er eðlilegra
og sjálfsagðara: enginn verður
óbarinn biskup. Sigrarnir eru
líka orðnir margir, og þeirra
er okkur ljúfast að minnast á
þessari stundu. Flutt hafa ver-
ið sígild verk og nýtízk með
miklum myndarbrag, og stór-
Eftir
Ásgeir
Hjartarson
um fleiri en hér verða talin,
og skulu þó nokkrar eftirminni-
legar sýningar nefndar og
fyrst þeirra ,,fslandsklukkan“,
þriðja vígslusýning leikhússins
er reyndist því verðug prófraun
og íslenzkri leiklist ærinn
sómi. Nokkur sigild verk er-
lend verður að nefna: „Heilaga
Jóhönnu", „Villiöndina“, „Jóns-
messudraum“ og „Föðurinn“, og
sýningar ýmissa nútímaleikrita
geymum við líka í föstu minni,
á meðal þeirra þrjú af verkum
Arthurs Millers, „Dagbók Önnu
Frank“ og „Horfðu reiður um
öxl“ og eru þó fá talin.
Það sem framar öllu öðru
hefur háð starfi leikhússins
unga er skortur nýrra íslenzkra
leikrita — skortur sem er til-
finnanlegri og sárari en orð fá
lýst, því fullum þroska nær
leiklistin aldrei nema hún fái
að glíma við inn-lend viðíangs-
efni. Það var trú margra og
von að Þjóðleikhúsið yrði afl-
vaki og lyftistöng leikritunar
á landi hér, og það hefur vissu-
lega ekki brugðizt skyldu sinni,.
heldur varið ærnu íé og mik-
illi fyrirhöfn til sýninga nýrra
íslenzkra verka, en allt of mörg
þeirra reynzt andvana færld og
ekki leikhæf að minum dómi;
enn verðum við að vona og
bíða. Leikskóla hefur stofnun-
in starfrækt allt frá uþphafí.
og brautskráð marga ungá leik-
endur og reynt að koma þeim
til þroska; það er ekki leik-
húsinu að kenna þó okkur
þyki stundum of fátt ungra og:
efnilegra leikenda.
Þjóðleikhúsið er vegleg bygg-
ing á okkar mælikvarða og:
samboðið höfuðstað landsins.,
smíði þess markar á vissan
hátt tímamót í sögu íslenzkra
lista. Söngleiki og leikdansa var
í raun og veru ógerningur að;
sýna hér á landi áður en hús-
ið var reist, og erlendum
leikgestum vart bjóðandi í
hin eldri salark.ynni. Ég: vil
færa stjórn leikhússins sér-
stakar þakkir fyrir áhuga.
þann sem hún hefur jafnan
sýnt ballettinum. hinni yndis-
legu listgrein, það brautryðj-
endastarf mun áreiðanlega
hátt metið er tímar líða.
Ég flyt Þjóðleikhúsinu. lista-
mönnum þess, stjórn og starís-
liði miklar þakkir og hlýjar
árnaðaróskir á þessum hátíðis-
degi, og leyfi mér að lokum að
vitna í litla grefn sem ég rit-
aði um vígslu þess fyrir tíu
árum: „Leikhúsið á íramar öllu.
að vera skuggsjá aldarfarsins.
eins og Hamlet komst að orði,.
það á að vera framvörður
menningarinnar, túlkur hug-
sjóna, boðberi mikilvægra
sanninda. Þar eiga að hljóma
kröfur um íélagslegt réttlæti.
þar á að svipa grímunni af
hræsni, ranglæti, kúgun, hind-
urvitnum og lífslygi. Og þar
eigum við að kynnast mannleg-
um sorgum og gleði, ástríðum,
dáðum og draumum, og þó
framar öllu okkur sjálfum, og
ganga þaðan víðsýnni og djarf-
ari en áður“.
Á. Hj.