Þjóðviljinn - 17.06.1960, Side 7

Föstudagur 17. júní 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Norrænir gestir
FROKEN IULIA
Brot úr öðrum leikdönsum
eftir Birgit Cullberg
Sá fern fyrsta sinn skyggnist
inn , undraheima leikdansins
opnum hrii'nfemum huga verður
sem bergnuminn og gleymir
ekki þeirri stundu — honum
opnast vðáttur hreinnar feg-
urðar og þangað leitar hugur-
inn' aítur. Margi.r unna hinni
skíri; listgrein á landi hér. en
eiga þess sjaldan kost að njóta
hennar, og því var það okkur
mikið' fagnaðarefni er sænska
dansmærin og dansskáldið
Birgit Cullberg kom hingað
með fríðu föruneyti snjallra
listamanna frá Finnlandi, Dan-
ínörku og Syíbjóð og sýndi
okkur meða! annars leikdans
þann sem víðfrægastur hefur
orðið norrænna balletta á síð-
ari árum, hið máttuga og hug-
tæka verk sitt ..Fröken Júlíu".
Hrífning áhorfenda var al-
menn og einlæg og húsið þétt-
skipað á sýningunum öllum; við
kveðjum hina ágætu gesti með
mikilli þökk.
★
Fyrri hluti danskvöldsins var
helgaður tvídönsum og ein-
dönsum úr ýmsum ballettum og
söngleikum. undirleik annaðist
Magnús Blöndal Jóhannsson.
Þannig vorum við kynnt fyrir
listamönnunum flestum, sér-
kennum þeirra og margvíslegri
danssnilli. og sú kynning var
verulega ánægjuleg, þótt aðeins
væri að ræða um „óma af lög-
um og brot úr brögum‘\ Mesta

GN A GÖNGUM VIÐ
Margarethe von Balir og Frank Scliaufuss.
mennsku og styrjöldum lýt-
ur, sé smánarblettur á sið-
menningunni. Hér er ekki og
verðnr aldrei neitt annað en
flokkur manndrápara, sem
hefir þá aðaliðju, svo þokka-
leg sem hún er, að læra á
hárnákvæman og vísindaleg-
an hátt að drepa menn. Með
morðvélar í bak og fyrir,
uppí yfir sér og allt í kring
æfa þeir sig liðlangan dag-
inn í því hvernig þe:r eigi
að fara að því að drepa með-
hræður sína.
Manneskjan er undarlegt
fyrirbrigði. Ef óður maður
verður manni að bana, verða
allir felmtri s’egnir og eru
ekki í rónni fyrr en búið er
að handsama morðingjann
og koma honum undir lás og
slá. En þó erlendir dátar í
hundraðatali hafi lireiðrað
um sig suður á Keflavíkur-
flugvelli umkringdir þeim
hryllilegustu nlorð- og' vít-
isvélum, sem mannsandinn
hefur getað fundið upp,
fyrirfinnst fólk, sem hefur
ekkert við það að athuga.
Og þó orustuflugvélar
hlaðnar kjamorkusprengjum
svífi jrfir Tandinu, nótt og
nýtan dag, er fólk und-
arlega sljótt fyrir þeirri
hættu, sem af því stafar.
Og þó þyrfti kannske ekki
annað en einni flugvélinni
hlekktist á, eins og alltaf
getur komið fyrir, og hrap-
aði til jarðar, til þess að
tortíma okkur öllum með
tö’.u.
Það fer vel á því að
Keflavíkurgangan skuli
verða þreytt á kvennadag-
inn 19. júní. Konum er
mildll sómi sýndur með því
að sá dagur skuli hafa orðið
fyrir valinu. Þannig verður
þessi sögulegi atburðifr
tengdur kvennadeginum
órjúfandi böndum um aldur g
og ævi. Og ættu konur að ®
sýna það í verki og láta ■
ekki sitt eftir liggja að gera ■
þessa göngu eins fjölmenna b
og kostur er. Engum stend- g
ur það nær en konum að J
mótmæla djöfladansi vígbún- ■
aðarins, sem felur í sér ■
dauða og tortímingu alls ■
mannkyns. Móðurhlutverkið ■
er ekki einungis fólgið í því
að fæða mannveru í heim- S
inn, heldur engu að síður að ■
vernda og varðveita það líf ■
sem borið er.
Hefjum sókn fyrir friði og g
bræðralagi í heiminum og ■
tengjum það göfuga hlut- ■
verk kvennadaginum.
Ef allar konur heims ■
sameinuðust um að vernda ■
friðinn í heiminum, ef allar
rnæður heims sameinuðust 5
um að vcrnda börn sín og ■
hverrar annarrar fyrir ■
i idrápsvélum etríðsæðisins, ■
myndi friðarvon mannkyns- a
ins fá byr undir báða vængi !
og liinn gullni draumur um ■
frið á jörðu rætast.
Hulda Bjarnadóttir ■
ísland er fótþurrka útlends ■
skríls sem hefur fyrir at-
vinnu að tortíma mannslíf- ■
um. Þetta hlutskipti lands ■
síns samþykkja íslenzk ■
stjórnarvöld með glöðu g
bljúgu geði. Slíkt samþykki jj
á rót sína í fégræðgi þeirra H
og þýmennsku gagnvart úr- ■
kynjuðu dollararíki í vestur- ■
átt. Ég mun með - þátttöku ■
minni i Keflavíkurgaungunni a
n.k. sunnudag sýna reiðan H
hug minn í garð erlendrar ■
hersetu og þrælslundar ■
nefndra stjórnarva’da; og ■
þeirra tortímingarvopna sem ■
þessar staðreyndir tvær H
reiða að saklausum börnum. H
Þorstfeinn frá Haanri ■
hrifningu vakti tvídansinn -fagri
úr ..Svanavatninu", hinum óvið-
jafnanlegá sfgilda leikdansi er
þau Margaretha von Bahr og
Frank Schaufuss túlkuðu með
þróttmiklum hætti og undur-
íögrum. Það mun sízt ofmælt
að Margaretha von Bahr sé ein
af fremstu dansmeyjum Finna
— hún er íturvaxin og í’jaður-
mögnuð. fögur og heillandi og
í öllu sönn Odette, drottning
svananna, hún er búin þeim
hreinleika. göfgi og reisn sem
sæmir mikilli klassískri baller-
ínu. Formsnilld hennar minnir
á frægar sovézkar dansmeyjar
og hin fullkomna og stranga
rússneska skóla, nágrennið við
Leningrad hefur raunar komið
leikdansinum finnska að góðu
haldi. Frank Schaufuss, ball-
ettmeistarinn danski. er fram-
ar öllu frábær skapgerðardans-
ari. en glæsileiki hans, öryggi
og karlmennska naut s:'n ágæta
vel í gervi Sigfrieds prins.
,.Carmen“. hinn margrómaði
og sérstæði leikdans franska
meistarans Rolands Petit var
Birgit Cullberg fyrirmynd og
hvatning er hún samdi „Fröken
Júlíu“, og við fengum góðu
heilli að kynnast oíurlitlu broti
úr hinu ástríðuþrungna verki.
Eindans Flemmings Flindt sem
e.r einn af snjöllustu dans-
mönnum Konunglega leikhúss-
ins danska þótt ungur sé að
árum, vakti mikla og maklega
athygli. og bar vitni um ör-
ugga tækni og auðugar drama-
tískar gáfur — Don José birtist
ljóslifandi á sviðinu þessa ör-
skotsstund. spánskur og skap-
heitur. og dansinn gæddur ör-
lagaþunga og suðrænni glóð.
Af gerólikum toga voru hin-
ir ljósu. síðrómantísku dansar
sem Hanne Marie Ravn túlk-
aði, kornung dansmær, litil
vexti en búin ríkum töfrum,
æskuþokka, léttleika, hlýju
brosi. Hún dansaði ,.La Lit-
haunienne“ við tóna Lumbye og
ásamt Flemming Flindt tvídans
úr óperu Rossini, „Vilhjálmi
Tell“ — sá dans er verk Aug-
usts Bournonville, meistara og
föður ballettsins danska. Mjög
skemmtilegt var að kynnast
saklausri ást Týrólbúanna ungu
í meðíörum hinna snjöllu dans-
enda, leikandi fjöri þeirra og
ómótstæðilegri glettni. Loks
sýndi NielsKehlet örstuttan ein-
dans úr „Svanavatninu". en
síðar kynntumst við enn betur
ótrúlegri stökkfimi hans og
mikilli leikni. Ktyiunglega leik-
húsið þarf ekki að kvíða kom-
andi degi eigi bað marga korn-
unga dansendur búna svo auð-
úgum gáfum.
★
Listræn einbeitni. óbugandi
viljaþrek og áræði mun eigi
sizt einkenna Birgit Cullberg,
hina frægu umdeildu kon.u.
Hún var löngum ótrauður mál-
svari frjálsa dansins svonefnda
er eitt sinn átti miklu gengi að
fagna, en má nú muna fífil sinn
fegri, og þegar hún sneri hinu
raunsæja meistaraverki Strind-
berks „Fröken Júlíu“ í leik-
dans fyrir tíu árum töldu marg-
ir hana spenna bogann of hátt
og árnuðu henni lítilla heilia.
Þær raddir eru löngu þagnað-
ar, leikdansinn hefur staðizt
allar eldraunir og höfundur
hans unnið marga nýja sigra;
nafn hins snjalla dansskálds er
á allra vörum. Júiía er stór-
brotnust og hugtækust allra
kvenlýsinga Strindbergs og er
þá mikið sagt. Hin stórláta,
ástsjúka og dutlungafulla
greifadóttir ber dauðann í
brjósti sér, en mun æ lifa. Sál-
arlíf hennar er flókið og torrætt
og verður að sjálfsögðu aldrei
lýst til hlítar á þöglu máli leik-
dansins, en Birgit Cullberg
tekst engu síðu.r að gera harm-
sögu hennar áhrifamikla og lif-
andi, lýsa sterkum mannlegum
ástríðum og eilífri baráttu kynj-
anna með kyngimögnuðum
þrótti. í fjórum stuttum atriðum
eða myndum sjáum við hvernig
Júlía leikur sér að eldinum, en
bíður þrefaldan ósigur í ásta-
málum á einni jónsvökunótt, og
svo greypilegan að lokum að
hún kýs heldur að svipta sig
lífi en lif.a við ævarandi smán.
-— Máttugur stígandi er í leik-
dansinum og rík dramatísk
spenna allt til loka. og meist-
aralega er elskendunum lýst,
hinum algeru andstæðum. að-
alsmeynni og þjóninum. Þær
sterku og litríku andstæður
tekst Birgit Cullberg' eigi sízt
að skapa með því að beita ó-
líkum stíltegundum; Júlía dans-
ar jafnan klassískan tádans
sem ættgöfgi hennar sæmir,
dansspor Jeans eru sýnu ó-
bundnari hinni sígildu hefð,
fagnaður vinnufólksins minnir
á þjóðdansa, og voveiflegur
draugadans forfeðranna í lokin
á hinn frjálsa dans og mun
eiga ætt sína að rekja til Kurt
Jooss hins þýzka. en Birgit
Cullberg var um skeið nemandi
hans. Þótt ótrúlegt kunni að
vírðast tekst dansskáldinu að
fella hin ólíku stílíorm í list-
ræna lifandi heild; „Fröken
Júlía“ er nýt'zkt verk og frum-
legt og bendir til komandi tíma.
Margaretha von Bahr dansaði
hið magnslungna og stórbrotna
hlutverk Júliu og mun ekki of-
sagt að hún hafi heillað allra
hugi. Tækni hennar er ofar
mínu lofi, og aðdáun vakti
meitluð og innfjálg skapgerðar-
lýsing hennar og skír fegurð.
Ástum og fýsn holdsins er
djarflega lýst í leikdansinum
— túlkun Margarethu von Bahr
er heilsteypt og mjög íáguð og
ber i öllu mark hinnar klass-
ísku listar. 1 meðförum hennar
er Júlía hrein og spillt í
senn, og dansinn í sönnum
anda sorgarleiksins, framar öllu
í lokin, við hrífumst af ótta
hennar og örvæntingu, harm-
þrunginni reisn og válegum
dauía. Snögg geðbrigði Júlíu og
óstýriláta.r kenndir túlkar daha-
mærin af lifandi þrótti. kulda-
legan þótta og heita ástleitni,
hamsleysi og óbeit, hatur og
sár vonbrigði, sálarkvalir og
óbæriiega smán.
Danssnilli og dramatískar gáf-
ur Franks Schaufuss njóta sín
ágæta vel í hlutverki Jeans,
hins óbilgjarna þjóns, hann er
fríður maður og karlmannleg-
ur sem vcra ber og' lýsir skap-
gerð hans og innræti svo skýrt
og eftirminnilega að hvergi
skeikar; Jean er maður hrotta-
fenginn og búinn í'rumstæðum
þrótti og hæfiieikum, þræll sem
l'klegt er að hefjist yfir stétt
sína o° drottni yfir öðrum.
Túlkun Franks Schaufuss er
mjög svipstór og auðug að lif-
andi blæbrigðum; Jean er
drembilátur harðstjóri aðra
stundina, en hina auðmjúkur og
undirgefinn þjónn.
Birgit Cullberg bregður upp
Framhald á 10. síðu.
■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■