Þjóðviljinn - 22.10.1960, Side 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Laúgardagur 22. október 1960
Laugardagur 22. öktóber 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
KÍ3
(uöðviliihnI Með
*»{
iít;
x;«
atíj

W
J
is~
11'!
23
Útgefandl: Bamelnlnearflokkur alþýBu — Sóslalifltaflokkurlnn. —
aitatJArar: Masnús KJartansson (áb.), Magnús Toríl Ólafsson. Bl«-
qrBur OuOmundsson. — PréttarltstJórar: ívar H. Jónsson. Jón
#Ja*nasor. - AuKlýsingastJórl: QuOgeir Magnússon. - Rltfltjórn,
-- «iiEdýsir<flrar orent.smlOJa: Skólavöröufltig 19. — Blml
17-500 (6 llnur). - ÁakriftarverO kr. 45 & m&n. - Lausasöluv. kr. 2.00.
PrentsmiOJa ÞJóOvllJan*.
1
Víti til varnaðar
|§ Ijeg3r ísland var ihernumið 1951, rökstuddu
^EEÍ * valdamennirnir heitrof sín með því að nú
jrS yrðu íslendingar að leggja sitt af mörkum til
verndar lýðræðinu d Kóreu. Til þess mætti ekki
sii koma að hinn eingetni sonur frelsisins Syngmann
Rhee og félagar hans hrökkluðust frá völdum;
þeir væru persónugervingar lýðræðis um heim
allan, ef sól þeirra gengi til viðar í Kóreu yrði
tfít-' einnig myrkur hér. Síðar kom í ljós að þessir
jpí menn voru raunar ofbeldismenn og morðingjar,
einræðisseggir og þjófar, og þeir sem ekki flýðu
land með þýfi sitt eins og Syngmann Rhee, hafa
verið sviptir lífi að undanförnu. Nú síðast var
lögreglustjórinn í Seúl dæmdur til dauða fyrir
siS hin verstu óhæfuverk, sá maður sem áður var
m* r—1 r
þó talinn sönn fyrirmynd öllum frjálsum starfs-
Ibræðrum sínum, jafnt í Reykjavík sem annars-
staðar.
___j
*li; I^n íslenzkum lýðræðissinnum var ekki aðeins
mlj sagt að líta á Suður-Kóreu sem andlega upp-
TS sprettulind; ráðamenn Tyi'klands voru einnig
KT þvílíkir merkisberar frelsisins að við gerðum
hernaðarbandalag við þá, og hefðu slíkt eitt sinn
þótt kvnleg tíðindi á íslandi. íslenzku ráðherr-
arnir lögðu aftur og aftur á sig löng ferðalög til
S5 þess að geta heimsótt Bayar og Menderes; þeir
ræddu við þá um frelsið og lýðræðið og dyggð-
S£ irnar, sátu með þeim dýrlegar veizlur og sungu
þeim lof eftir heimkomuna. En nú er allt í einu
mt
ua
komið í ljós — einnig að sögn hernámsblaðanna
íslenzku — að veizlufélagar og fyrirmyndir
tsa
E3
53 Bjarna Benediktssonar og Guðmundar I. Guð-
Bmundssonar hafa raunar alla tíð verið óbóta-
menn af versta tagi, staðið fyrir hópaftökum,
r*~í- einræði og ofbeldisverkum, stundað fjárdrátt og
iSJj óhófseyðslu, verið hórkarlar og barnamorðingj-
ar. Er þess krafizt af saksóknurum Tyrkja að
þessir bandamenn okkar og ráðherravinir verði
fjjjl allir sviptir lífi, í fyrstu umferð 400 af þeim
tii I sem áður fóru með æðstu völd sem holdi klædd
ftfl *t
takn vestrænna dyggða.
Tj'kki fer mikið fyrir því að íslenzku stjórnar-
blöðin ræði þessa sögulegu atburði. Þó er
sízt að efa að þungur harmur er kveðinn að rík-
isstjórninni og málgögnum hennar, þótt reynt
sé að bera hann í hljóði. En það stoðar lítt að
sýta horfna vini ef ekki er reynt að læra af
örlögum þeirra. Sérstaklega ætti Morgunblaðið
að minnast þess að það var eitt aðaleinkennið á
vaidamönnum Suður-Kóreu og Tyrklands að þeir
töldu alþýðu manna „samsafn fífla einna“ og
þvrfti sízt af öllu að skeyta um samtök hennar
•yþ °g vilía- Þetta hrokafulla viðhorf til „fáráðling-
anna“ og „skrílsins" leiddi smátt og smátt til
valdníðslu og hinna herfilegustu óhæfuverka;
stiórnarherrarnir töldu sig kjörna til að drottna
^ án allra afskipta almennings; þeir tóku sér vald
Uji Og getu tií þess að brjóta á bak aftur „alþingi
götunnar“ með ofbeldi og blóðsúthellingum. Þeir
rrc vita nú betur. En sporgöngumenn þeirra Syng-
cr manns Rhees og Menderesar hér á landi ættu
Sað gera sér ljóst sem fyrst, að stefna þeirra fé-
laga hefur hvorki orðið sjálfum þeim né þjóðum
þeirra til velfarnaðar. — m.
Ilákoit Bjarnason
Einar Sæmundscn
Á s.l. vori, hinn 27. júní,
voru þrjátíu ár liðin frá því
hógvær maður en ákveðinn
gekk upp á eitt af björgunum
undir bergvegg Almannagjár
og hóf að tala við mannþyrp-
ingu fyrir neðan. Þarna var
raunar ekki saman kominn
stór hluti Alþingishátlðar-
gesta, enda talaði maðurinn
um efni sem flestum var frek-
ar .framandi þá: skógrækt.
Þessi maður var Sigurður
Sigurðsson búnaðarmálastjóri,
— og á þessum fundi var
Skógræktarfélag Islands
stofnað.
Hvað hefur þetta félag
gert á 30 árum? Hvað hefur
Skógrækt rí'kisins orðið á-
gengt á þessum tíma ? Svör
við þeirri spurningu fáið þið
ekki tæmandi hér, enda yrði
það of langt mál. Þegar ég
nýlega lagði svipaðar spurn-
ingar fyrir Hákon Bjarnason
skógræktarstjóra og Einar
Sæmundssen skógarvörð varð
það að samkomulagi að ég
kæmi með næst þegar þeir
þyrftu að fara í Haukadal og
sæi og dæmdi sjálfur hvort
þeir hafa svikizt um.
Haukadalur, hið sögufræga
óðal Hau'kdæla, þar sem Ari
fróði nam .fræði sín, hefur
undanfarið verið í eign Skóg-
ræktar ríkisins. Fyrir skömmu
fóru þeir Hákon austur í
Haukadal vegna framkvæmd-
anna þar, og þegar við höfð-
um búið um okkur til nætur-
innar í skógarmannakofanum
hóf ég yfirheyrsluna.
— Hvernig atvikaðist það
að Skógrækt ríkisins eignað-
ist Haukadal?
— Forsaga þess hófst suður
hjá Miðjarðarhafi, svarar Há-
kon. Þá voru þeir staddir þar
saman Ejnar Munksgaard
bókaútgefandi og Kristian
Kirk. Kirk var danskur verk-
fræðingur og mjög vel fjáð-
ur maður. Ejnar Munksgaard
var mikill vinur Islands, .eins
og flestum mun kunnugt og
hann mun þar hafa vakið á-
huga Kirks fyrir Islandi. Nið-
urstaðan af viðræðum þeirra
þarna suður frá varð sú, að
þegar þeir komu aftur til
Kaupmannahafnar hafði Kirk
tal af Jóni Sveinbjörnssyni
konungsritara um að hann
vildi verja nokkurri fjárhæð
til framfara- og nauðsynja-
máls á íslandi, og varð niður-
staðan að framlaginu yrði
varið til skógræktar. Þetta
mun hafa verið vorið 1937.
Þegar Jón Sveinbjörnsson
kom heim til íslands var ver-
ið að enda við að girða í
Þjórsárdal. Hér 'í Haukadal
var uopblásturinn þá í al-
gleymingi og Sigurður Greips-
son hafði reynt árangurs-
laust að fá hann stöðvaðan,
en hvorki Sandgræðslan né
Skógræktin gátu sinnt því
verkefni.
Það varð þá úr að Kirk
kaupir Haukadal af Sigurði
Greipssyni, eða um 1350 ha.
land og lætur girða það með
14 km. girðingu. — Hann gaf
50 þús. kr„ eða álíka upphæð
og framlag r’íkisins til skóg-
ræktar var á því ári. Hann
lét einnig gera við kirkjuna
í Haukadal fyrir 8 þús. kr.
og ætlaði að byggja upp á
jörðinni, en 1939 kom . heims-
styrjöldin, og á því árabili
lézt Kristian Kirk.
— Hvernig var hér þegar
Skógræktin fékk Haukadal,
og hvað hefur verið gert síð-
an?
Það var ekki fyrr en
1943 að byrjað var að planta
hér og þá skógarfuru, hérna
uppi í hliðarbrekkunum. Svo
lá þetta niðri af völdum
stríðsins og ýmsum öðrum or-
sökum.
Það var því ekki fyrr en
1948 að farið var að planía
liér fyrir alvöru, en s'íðan
liefur alltaf verið unnið eitt-
veldara verður að vinna eft-
irleiðis.
— Er þetta mikið land?
— Skóglendið sem hægt
að planta í í fyrstu lotu
300—400 hektarar. Móamir
eru að vaxa upp, klæðast
birki. Sumt af því eru gaml-
ar rætur sem fyrir voru
nokkru hö.fum við sáð.
er
er
en
I skógrækt uppskera menn ekki daglaun
hugsa í árum heldur áratugum, Fárra ára greniplöntur
kjarrið sem fyrir var. |>j|ÍÉ ] j?if; f.'-fl
kvökli. Við skógrækt verður ekki aðeins að
eru samt þegar vaxnar yfír birki-
— Það var mjög mikill upp
blástur á Haukadalsheiði og
uppblástursgeirarnir teygðu
sig niður í gróðurlendið og
stækkuðu með hverju ári.
Það var byrjað á því að
stinga niður rofabörð, það var
mikið verk sem þar var fram-
kvæmt. Síðan var hrís látið
á börðin, voru alls fluttir 900
hestburðir af hrísi til að
stöðva uppblásturinn.
Nú eru mestu uppblásturs-
geirarnir horfnir, hafa gróið
upp. Uppblástursbörðin hafa
blátt áfram sigið saman og
er alveg furðulegt hve mjiig
hefur gróið við friðunina
eina.
Þetta verk var byrjað 1938
og endað 1939. Þegar gefand-
inn féll frá varð e’kki af því
að byggt væri skógarvarðar-
hús, eins og hann hafði ætlað
sér.
— Og hvað gerðuð þið svo
næst?
hvað að því nema eitt árið.
Við höfum verið að þreifa
okkur áfram, en nú erum við
búnir að fá fast land undir
fætur, og við ætlum að gróð-
ursetja mikið á næstu árum.
I sumar hefur gengið mjög
vel við vegagerð um landið
og það þýðir að miklu auð-
— Var mikið af birki hér
fyrir?
— Já, hér var fyrir tölu-
vert af birki, en það var arg-
asta beitikjarr, svo það hefur
verið meiri vinna að grisja
rásir i kjarrið til að planta
í heldur en að framkvæma
sjálfa plöntunina.
Við höfum haft hér Norð-
menn þriðja hvert ár við
plöntun og einnig kennara-
skólanemendur sem liafa
plantað hér. Já, það er nauð-
synlegt að þeir læri plöntun,
því það þýðir ekki að fara
af stað með skólaplöntun fyrr
en ákveðinn hluti kennaranna
kann það verk og getur
stjórnað nemendunum og sagt
þeim til.
— Erum við ekki hér í
Haukadal komnir töluvert
„hátt upp“ eða upp í takmörk
þess að hægt sé að rækta ■
skóg?
— Haukadalskirkja mun
standa í 120 m. hæð yfir sjó.
Héðan til Eyrarbakka eru
60—70 km., en við verðum
að athuga hvað, landið er lágt
og flatt hér fyrir austan, svo
að í þessari fjarlægð frá sjó
erum við ekki komnir meira
en í rúmlega 100 m. hæð yfir
sjó. Hlíðarbrekkan hér fyrir
ofan er 200—300 m. yfir sjó,
og við höfum plantað í nær
200 m hæð — og það hefur
vaxið vel.
— Er nokkuð vitað hvemig
land var hér fyrr á öldum?
— I jarðabók Árna Magn-
ússonar stendur: Sandur tek-
ur til að ganga á land jarð-
arinnar, o,g sýnist að til
stærri skaða muni verða með
tíðinni.
Inni í Einifelli, uppi við
Jarlhettur, er enn birki.
I Hvítá er hólmi uppi und-
ir Bláfelli og þar er enn birki,
— furðu bein og falleg tré.
Jón á Laug o.fl. gamlir menn
Sigurður Si.gurðsson búnaðarmálastjóri talar af steini í AI-
mannagjá íim nauðsyn skógræktar og stofnunar skógræktar-
félags á íslandi, að kvöldi 27. júní 1930. — (Ljósm. Hák. Bj.)
sögðu að um 1870 hefði ver-
ið heyjað langt inni í Hauka-
dalsheiði, þar sem nú eru ör-
foka melar, urð og grjót.
Það er því öll ástæða til að
ætla og má raunar fullyrða,
að Haukadalsland ha.fi fyrr-
um verið algróið allt inn und-
ir Bláfell og Jarlhettur þar
sem nú eru örfoka melar.
Þegar birtir að morgni för-
um við upp i hlíðina til að
líta á handaverk skógræktar-
manna. Samfelldar spildur í
hlíðinni eru nú vaxnar barr-
trjám. Þau eru á ýmsum aldri
■■■■■■■■■■■■■■■
og ýmsum stærðum, en árs-
vöxtur hér hefur auðsjáan-
lega verið góður. Hér verður
ókki aðeins fallegur staður
heldur verðmætur þegar fram
líða stundir — og sennilega
fyrr en flesta grunar. Þeir
hafa auðsjáanlega ekki svik-
izt u mheldur unnið gott verk,
Og hér getur hver sem vill
á næstu árum skoðað meS
eigin augum hvort skógrækt
á Islandi sé aðeins fimulfamb
nokkurra skýjaglópa eða blá-
kaldur veruleiki.
J. B.
KUl
IHK
511 F

Röð eldri
stðar.
barrtrjáa úti við girðinguna skýlir vel ungplöntunum er settar hafa verið í skjólið
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
123. þáttur 22. okt. 1960
ORÐABELGUR
1 þessum þáttum hefur
margsinnis ver:ð bent á það
að íslenzk tunga skiptist
minna í mállýzkur en grann-
mál okkar flest. Þó er hún
ekki með öllu laus við það.
Málið er í stöðugri þróun, og
á okkar dögum er hún stór-
stígari en áður. Því valda
þær stöðugu breytingar á lífs-
háttum þjóðarinnar, er nú
gerast örari en nokkru sinni
áður. Ný hugtök og nýir hlut-
ir knýja fram ný orð, nýyrði
af íslenzkri rót eða tökuorð,
en samtímis hverfa af svið-
inu fjölmörg orð sem áður
voru í idaglegri notkun. Fólk
leiðir almennt ekk; hugann að
þeim og telur oft einu gilda,
þótt þau hverfi. Það mat má
oft til sanns vegar færa, þótt
á hinn bóginn sé oft með
öllu ástæðulaust að
gömlu orðin hverfa.
En öll orð sem sjaldgæf
hafa verið í málinu og týnast
með öllu, hvort sem þau
hverfa við breytta lífshætti
eða af öðrum ástæðum, má
segja að það er tjón fyrir
islenzk málvísindi, ef engar
heimildir varðveitast um þau.
Þetta hefur íslenzkur almenn-
ingur skiiið næsta vel, enda
hefur það komið skýrt í ljós
hverju sinni sem málfræðing-
ar hafa leitað fræðslu hjá
honum um eitt og annað í
málinu. — Hér er rétt að
benda á í leiðinni að slík varð-
veizluskylda nútimamanna
nær að sjálfsögðu til fleiri
sviða en málsins eins. Við
erum almennt allt of tómlát,
með að skilja komandi kyn-
slóðum eftir heimildir um
daglegt líf okkar. Þetta tóm-
iæti hefur raunar einkennt
fyrri kynslóðir, en þær eiga
sér nokkra afsökun í því að
því að þekkja þeirra störf og
daglega lifnaðarhætti betur.
Nútímakynslóðin hefur þetta
ekki sér til málsbóta, og næga
hefur hún tæknina til slíkr-
ar varðveizlu.
Mér þótti hæfilegt að
minnast á þetta í inngangi að
fyrsta orðabelgnum eftir sum-
arið. Margir hafa lagt lið
þessum og öðrum móðurmáls-
þáttum með því að veita upp-
lýsingar um einstök orð og
orðasambönd og merkingar
þe’rra, og sá hópur í heild á
eftir að uppskera enn meiri
virðingu og meira þakklæti
íslenzkufræðinga með kom-
ar.di kynslóðum.
I maí síðastliðnum sendi
Ríkarður Jónsson mér all-
mörg orð úr austfirzku al-
þýðumáli, en því er hann
manna kunnugastur og hefur
gaman af þess háttar. Hann
telur þar m.a. upp sagnirnar
pípóla, puða, duða, dundsna,
duðra og dundra, sem allar
eru af sama merkingarsviði.
Af þeim vantar sumar í orða-
bók Sigfúsar Blöndals, þ.e.
puða, duða, og orðmyndin
dundsna er þar ekki heldur, en
hins vegar myndirnar dunsna
og dúnsna, bæði í merking-
unni „að hnusa“ (dæmi tekið
sérstaklega um kýr) og „að
iiunda“. Ekki þykir mér trú-
legt að framburðurinn
dundsna sé tíður í eðlilegu
tali manna er nota þetta orð,
og ég býst við að hér sé aðeins
um að ræða rithátt Ríkarðar.
Eftir núgildandi stafsetningu
væri líklega eðlilegast að rita
orðið dunzna, miðað við að
það sé dregið af sögninni að
dunda.
Sögninni að duðra er í
orðabók Sigfúsar í ýmsum
merkingarbrigðum: dunda,
slæpast, einn’g vinna í hægð-
um sínum og með iðni (sömu
merkingar og „puða“ hefur
víða ) og einnig „vinna mik-
ið“.
Sögnin að puða mun vera
í orðabók Sigfúsar og merkt
Suðurlandi. Merking liennar
er tr'in sama og sagnarinnar
að . i'unda“, það er slóra,
slæpast.
Sögnin að puða mun vera
alþekkt um land al’.t. Ég
þekki úr daglegu ta'i tvær
merkingar: erfiða, strita og
vinna stöðugt Sérstaldega
virðist mér þetta ljóst í nafn-
orðinu puð, því að algengt
er að segja t.d „bö'vað puð“
um það sem er erfitt, og hins
vegar orð'ð e’nnig notað um
dudd. stöðuga vinnu sem
skilar þó ekki miklum
árangri. — Hitt orðið, að
duða, þekki ég ekki úr dag-
■ legu tali, en sennilega er þar
um p.ö ræða e’dri mvnd orðs-
ins dudda.
Þá minnist Ríkarður einnig
á nafnorðið kangs um „mein-
laust flangs" (kárls og konu),
eins og hann orðar það, og
t'Á
sögnina að kangsast. Þetta er
ekki í þessari merkingu í
orðabók Sigfúsar. Þar er
sögnin t.cl. a”s ekki, en nafn-
orðið kangs aðeins þýtt með
ertur í tali, striðni („spott-
ende Tale, Driller:“).
Björgvin Þors*einsson á
Selfossi (Sunn'e'’lingur)
skrifaði þættinum í fyrravet-
ur og sagði þar m.a.: „Um
lé'ega vettlinga var oft sagt
að jetta væru me’ri loddamir
og stundum líka groddar, sér-
staklega þó, ef þeir voru stór-
ir og úr grófu bandi, og þá
líka sagt: þetta er ljctu bám-
arnir “ Loddi er í þessari
merkingu hjá Sigfúsi, en
hámur er þar aðeins þýtt
með „Slughals" (átvag', hít,
matargat). Grodd' er alþekkt
orð um eitthvað gróft, he’zt
klæðakyns. Notkun crðsins
liámur um stóra vettlmga er
gott dæmi um að merking
orðs færist yfir á e’tthvert
sérsvið og sé leidó af upp-
haf'egu merkingunni; hér er
tekin liking að þvi að stór
vettlingur glevpi mann eða
hönd manns. líkt og mathák-
ur’nn mat sinn.
Um þessi orð er hér hafa
verið tilgre’- ■ 1 þætti mér
fengur að fá munnlega eða
skriflega vitneskju, einkum
þau sem ekki eru tilgrei.ud
í orðabók Sigfúsar Blöndais,