Þjóðviljinn - 06.11.1960, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 06.11.1960, Blaðsíða 7
ÞJÓÐVTLJINN'— -Sunnudagur- 6. n6%’eTnber• 1960-■ ^iÍ!smiS55fiií3ai£i»i!£l5SSSiSS3ÍSc 3:: plOÐVIlJINN Úti*ef&ndl: B&melnlns&rflokkur íwlþýOn — SóslftllBtsflokkurlnn. - StitBtjArar: Masnús KJartanaaon (&b.). Masnúa Torfl Ólafaaon. Bls- arönr GuOmundsson. — PréttarltatJórar: ívar H. Jónsson, Jón JðJavnasor. — Auslýsinsastjóri: GuOselr Masnússon. — Rítstjóro, *THriýsi"*rp.T. orsntsmlöjA' 8kólavörðustís 10. — Síasi 17-000 (i llnur). « ÁakrlftarverO kr. 40 á m&n. - Lausasðluv. fcr, 1.00. S*reuismiOJa ÞJOOvlljans. Vopn samtakanna V' ^erkamern og aðrir launþegar haía lesið það unU- anfarnar vikur í stjórnarblöðunum að þeir ættu §2 rétt á kjaraþótum og hefðu þörf fyrir þær. Þessar játningar hafa að vísu verið vafðar í venjulega aftur- haldsmælgi og blekkingar, með fyrirvara á fyrirvara ofan. Og einn fyrirvari hefur alltaf verið hafður og ESj aldrei gleymzt: Verkamenn verða að leita kjarabóta {Tjj án verkfalia, annars er ekki einungis velferð þeirra i voða heldur allt þjóðfélagið í hættu statt! í þess- um áróðri andstæðinga verkalýðshreyfingarinnar er verið að reyna að lauma því inn hjá verkamönnum og öðrum launþegum, að beiti þeir mætti samtaka sinna í baráttunni fyrir hagsmunum og bættum kjörum hljóti illa að fara. to: H ætt er við að íslerzkij; verkamenn og aðrir laun- þegar verði nokkuð tornæmir á þá speki, boðaða ,-1^ af sandstæðingum verkaiýðshreyfingarirmar, að beit- EHi ing samtakamáttar alþýðunnar hljóti að leiða til ills eins í baráttunni um bætt kjör og aukin alþýðurétt- £ indi. Öll reynsla verkalýðssamtakanna á íslandi er til vitnis um hið gagnstæða. En hitt er rétt, sem lögð var áherzla á hér í blaðinu fyrir nokkrum dögum, að verkamenn hafa beitt vopni samtaka sinna með hóf- f-fr: semi og ábyrgðartilfinningu og ekki iagt tii höfuð- s átaka nema fyrst væru reyndar aðrar ieiðir. Það er £55 í þeim anda að stjórn Alþýðusambands íslands sam- þykkti nú fyrir röskum hálfum mánuði að fara þess á leit við ríkisstjórnina að hún ræddi við fulltrúa verkaiýðssamtakanna um ýmsar ráðstafanir til þess að draga úr hirni miklu kjaraskerðingu sem orðið hef- 1» «1 ur beinlínis fyrir aðgerðir stjórnarflokkanna og rik- ftd isvaldsins í þeirra höndum. Slíkar viðræður virð- Ijyl USJ ást sjálfsagðar, ekki sizt vegna jatninga stjornar- blaðanna að verkamenn og launþegar eigi nú rétt •«*3 á kauphækkun og öðrum kjarabótum, og hefði rikis- stjórnin átt að taka feginshendi þessu frumkvæði al- JHÍ þýðusamtakanna og hefja viðræður tafarlaust, í því H:! skyni að auðvelda samningana sem framundan eru •t cJt! Verður áreiðanlega fylgzt vel með hver árangur verð- ff f I tjÆ ur af þessum viðræðum og af honum mörkuð heil- jjgi indi stjórnarflokkanna í garð kjarabaráttu verka- yy lýðssamtakanna. íi T afstöðu sinni til verkalýðshreyfingarinnar virðist „ afturhald landsins nú telja að það hafi bætt víg- stöðu sína með því að fá Alþýðuflokkinn í ríkisstjórn og náið bandalag við foringja hans, einnig í verka- lýðsfélögunum. En jafnvel þótt leiðtogar Alþýðu- flokksins hafi ætlazt til þess að verkalýðshreyfingin væri með í kaupum þeirra við svartasta afturhaldið í landinu, mun annað reynast. Verkamenn vita, að í samtökum þeirra býr það afl, er knúið getur aftur- Jttf j;t; 3iii r.;\ ES •tjjj hald landsins til undanhalds. Með því eina móti að JjS efla og treysta éamtök sín eiga verkamenn og aðrir launþegar vist, að kjör þeirra batni og réttur þeirra aukist. Afturhaldi landsins mun ekki takast að lama verkalýðshreyfir.guna innan frá, hverja svo sem það TTfj kaupir til liðs í?ið sig til að vinna það ijóta verk. zír Máttur samtakahna er það vopn sem verkamönnum dugar, það vopn sem afturhaldið hræðist. Það vopn 3GS má aldrei sljóvgast, eigi alþýðan að sækja fram til dð bættra lífskjara og þess réttar sem henni ber. — s. mt ipfi fkg Jón Engilbertsson — -Sutmudagur'6. hóvember 1960 — ÞJÖÐVILJINN (? " manna var kölluð landprang. Hann er húsameist- ari, en jaíníramt því heíur hann m.a. verið sjómaður, meðhjálpari skurðlæknir, bókbind- ari og hringjari. Álykt- un hans aí 85 ára líís- reynslu er skýr: íhald- ið er allra verst ,aí öllu hér í heimi. Jón Engilbertsson hefur ekki gert mikið af því um dagana að ræða við blaðamenn, og satt að segja veit ég ekki hverjum augum hann lítur þá mannteg- ur.d, en fyrir nokkru bar fundum okkar saman — og skildum við sáttir. — Hvenær og hvar ert þú í heiminn borinn, Jón? — Ég er fæddur 8. janúar 1875 á GLslakoti undir Austur- Eyjafjöllum. Foreldrar minir, Herdís Jónsdóttir og Engilbert Gíslason bjuggu þar. — Og ertu alinn upp þar? —• Ég missti móður mina þegar ég var á 4. árinu. Faðir minn bjó eitt ár eftir það. Þegar ég var 5 ára fluttist ég að Leirum. Þar • var aumasta baðstofa sem ég hef komið í, á henni var helluþak á lang- böndum, eins og í útihúsi, og vitanlega hvergi þiijur, r.ema fjöl fyrir ofan rúmin. — Var þetta kytra? — Hún hefur líklega verið 6 álnir á lengd og um 4 á breidd. — Varstu lengi þarna — Nei, eftir eitt ár fór ég að Berjanesi til Korts Hjör- leifssonar söðlasmiðs. Þar var þá Ólafur Eiriksson, sonur Ei- ríks á Brúr.um. Hann var nokkru eldri en ég og glettist stundum við mig. Þaðan fór ég að Núpakoti til Þorvalds Bjarnasonar. Hann var bezti karl, en það kom stundum fyr- ir að hann var kerndur og þau bæði hjónin. Vildu þá bæði vera húsbóndinn og hús- freyjan á heimiiinu í senn. Þau áttu ekkert barn, er. hann átti eitt eða tvö með vinnu- konu. -— Varstu lengi þama? —• Þar var ég í 2 ár, en fór þá til Grindavikur. Þangað var faðir minn þá kominn, til syst- ur sinnar, Guðbjargar Gísla- dóttur, konu Jóns Jónssonar hreppstjóra og dannebrogs- manns á Hrauni. Hann var vel efnaður. — Fengu menn þá kross út á auðinn? — Já, það brást varla að menn fengju dannebrogskross út á auðinn. Þá eins og nú gilti: Auður dramb og faileg föt o.s.frv. — En hvað sem því líður — var ekki slæmt að flækjast milli bæjanna? — Jú, það er slæmt að missa mömmu sína og flækjast svo milli kotanna. — Hélztu vistaskiptum álram í Grindavík? — Ég fór til Hafliða Magn- ússonar, tengdasonar Guðbjarg- ar föðursystur minrar; þá var ég 9 ára. Strax eftir ferming- una fór ég að róa. Fyrsta ár- ið var ég hálfdrættirgur og íékk 4 kr. í kaup. Næsta ár fékk ég 8 krónur. Formaður í Móakoti bauð mér svo 30 kr. ef ég vildi koma til sin, og eft- • j ir það fékk ég 30—45 kr. í kaup. Þegar ég var kominn langt yfir tvítugt var ég lausa- maður í 2 ár. Það vóru aðal- árin mín. Þá batt ég ir.n bæk- ur í ,,frítímum‘f. _ — Hvernig var að vera sjó- maður þá í Grindavík, og hvað var kaupið? — Þá var allt borið; líka síld til beitu alla leið frá Keflavík. Menn báru þetta 50 —60 sildar á bakinu. Lausir fóru menn þessa vegalengd á 3 klst., en voru vitanlega miklu lengur ur.dir síldarbyrðunum. Eftir að vegurinn kom fóru menn að nota hestvagna. Stuttu eftir að ég kom til Grindavíkur var árskaup vinnukoru frá 12—20 kr. Vinnumenn höfðu hálfan hlut á vertíðinni. Hæst vinnumanns- káup var 50—60 kr. hjá Einari gamla i Garðhúsum. Þegar ég vann við byggingu Vífilsstaða- hælis var verkamannskaupið 25 aurar. Ég fékk 30 aura sem smiður, en þegar ég kom til Einars gamla í Garðhúsum sagði hann 30 aurar er of lítið, þú átt að fá 50 aura, og borg- aði mér það kaup. — Og síðan hefurðu verið í Grindavik? — Já, ég gifti mig þegar ég var 31 árs, Gróu Eiríksdóttur frá Skjaldakrkoti. Móðir henn- ar var Elín Tómásdóttir Zoega. Þá keypti ég pakkhús úr timbri og byggðj mér úr því hús á Hrauni. Síðan hef ég allan tímanum verið í Grindavík, stundaði sjó á vetrum en smíð- aði hús á - sumrum. — Þú ert húsameistari? — Já. JÉg smíðaði mörg hús í Grindavík, gerði þar líka við háta og margt fleira, og smíð- aði tvo báta. Raunar var ég við smíðar víðar, pft inni á Strönd (Vatnsleysuströnd) og var m.a. við byggingu Vííils- staðahælisins. — Segðu mér eitt:.hvenær og hvernig atvikaðist það að þú gerðist kommúnisti? — Hvenær? Ég.héld ég haíi eiginlega verið kömmúnisti frá þvi ég man fyrst eítií mér. Ég hef a.m.k. verið það frá því ég gifti mig. Fjallkonan var vinstri sicnuð. — Var ekki lítið um fræðslu í þeim efnum þarna suðurfrá? — Hafiiði á Hrauni keypti allar bækur sem komu hér út, og ég batt þær allar fyrir hann — og las um leið. Já, hann átti miki.ð bókasafn .. . Ég held það hafi allt farið í hundar.a þegar hann féll frá. — Það hefur ekki verið mik- ið um kommúnista í Grinda- vík? — Það er harður jarðvegur í Grindavík; sprettur illa þar. Og svo erum við allt í einu farnir að tala um verzlurar- mál. — Þegar ég kom til Grinda- víkur var „borgari“ þar, Hösk- uldur Jónsson að naíni; hann seldi vín o.fi. Einar gamli í Garðhúsum seldi líka vín....jú, hann lét þá hafa pela fyrir þorskinn. Verzlun þessara — Sr. Oddur Gíslason kærði Einar fyrir brennivinssölu, en Hannes Hafstein, sem dæmdi í málinu sýknaði hann á þeirri forsendu að þar sem ekki hefði sannazt að har.n hefði boðið nokkrum manni vín, þá væri ekki hægt að dæma hann fyrir vinsölu. Einar setti högl á tunnubotninn ef hann þurfti að bregða sér frá til að sjá hvort strákarnir sinir hefðu stolizt í hana ... Nei, þetta var'’ Einar gamli í Garðhúsum, Jónsson; Einar yngri í Garðhúsum seldi ekki vín. >— Segðu mér, hvejrnig var í Grir.davík þegar þú komst þangað, voru margir bæir? — Þegar ég kom til Grinda- víkur 1884 voru þar þessir bæ- ir: Hraun, Hraunkot, Klöpp, Buðlunga, Þórkötlustaðir — þar var þríbýli, og Einhús, þar var einbýli. \ Hópinu voru 3 bæir; svo voru Krosshús, Gjá- hús, Vallarhús, Akurhús, Garð- hús, Járngerðarstaðir, og þar var einnig þurrabúð nefnd Akrahóll. í Staðahverfinu var Staður, Iiúsatóftir, Staðargerði, Móakot og Kvíadalur. Líklega hefur verið nálægt 300 manns í hreppnum. — Og stunduðu menn bú- skap? — Já, það var alstaðar stundaður búskapur, 1—2 kýr á hverjum bæ; þær voru 4 á Hrauni. — Sauðfé? — Já, þeir höfðu l'ka eitt- hvað af sauðfé. ' ’ ';t-h — Heyjuðu þeir nokkúð handa því? þ — Jú, því var vist eitthvað „hárað“ á vetrum, annars gekk: það mjög mikið úti, hafði. fjörubeit. En menn lifðu á sjónum. Á. Hrauni voru gerð út 2 skip, sexæringar, ú Klöpp 1, Buðl- ungu 1. Á Þórkötlustöðum voru þrír bæir og 1 skip frá hvej-j., um. Þetta voru allt sexæring- ar. í Hópi voru 2 skip minni. í Garðhúsum 2 skip, munú hafa verið áttæringar, og J árn- gerðarstöðum 2. — Þú minntist á hinn fræga mann, Odd Gíslason. — Já, sr. Oddur Gíslason var frægur fyrir að ræna heimasætunri í Kirkjuvogi ár- ið 1870. Um það kvað Simon Dalaskáld Hafnabrag. Og svo þylur Jón Engilberts5* son Hafnabrag upp úr sér, eh 13—15 erindi, og yrði oi langt til birtingar, en þar segii* m.a. svo um það hvernig Vii- hjálmi brúðarföður varð víð er hann sá að dóttirin var slcppin úr prísundinni: \ Hringaeik ei fundið fá Fróns þótt reiki um hjallirn;, Gerðist veikur Vilhjálm þá, var nábleikur kaliinn. ...K Og endar þannig að loknu strokinu, inni í Reykjavík: jHjóra brátt svo hefja spaug huga sáttum kunni, núna máttu þama þaug þjóna náttúrunni. \ Framhald á 10 s:ðu Jón EngiSbertsson segir fró ............................................................................................................................................. > i;; 11111111 m 111111 ii ii m 1111 [: 111111 í: 111111; 1111 e ....................... Ungkommúnistablaðið Kom- somolskaja Pravda efndi ný- lega til skoðanakönnunar með- al sovézkra borgara. Voru menn fyrst og fremst sþurðir að því, hvort lífskjör þeirra hefðu breytzt hin síðustu ár, og þeir einnig beðnir að nefna ástæður fyrir þeim breyting- um sem orðið hefðu. Þá voru menn einnig beð'iir að nefna þau vandamál er mest lægi við að leysa svo að líf þeirra yrði auðugra; sömuleiðis skyldu þeir bera fram tillög- ur til lausnar á þeim málum er þeir bera helzt fvrir brjósti. Þann 7. október birti blað- ið helztu niðurstcður þessar- ar könnunar. Ekki veit ég nákvæmlega hvernig spurn- ingaseðium hefur verið dreift, en bersýnilega hefur verið reynt að de'la þeim sem jafn- ast riður á béruð, karla og konur, unga og gamla, allar starfsstéttir. Og eru það 1399 borgarar sem svara spurning- unum. Upp, upp min lifskjör... 1024, eða 73,2% af hinum spurðu, álitu að lífskjör þeirra hefðu batnað síðastliðin ár. Telja þeir ýmsar ástæður © e liggja þar til grundvallar. 328 leggja aðaláherzlu á það að nú sé miklu meira og .fjöl- breyttara vöruún>al á boð- stclum en áður, einnig betri og fjölbreyttari þjcnusta við mannfólkið. 313 tilnefna bein- ar launahækkanir, og eru það einkum verkamenn. Nagibín, 25 ára gamall iðnverkamaður i Taganrog, segir: „Þrátt fyrir styttan vinnutíma hefur 'kaup mitt hækkað úr 1000 rúblum upp í 1200, en kaup konu minnar úr 900 upp í 1100“. 118 hafa lokið ein- hverju námi og hafið vinnu, eru þarafleiðandi tekjuhærri en áður; 106 geta um lækk- að vöruverð, 38 hafa fengið hækkuð ellilaun. 179 geta sér- staklega um stvttingu vinnu- t'ímans, en sú ágæta ráðstöf- un hafi sem von er gert líf þeirra miklu þægilegra og skemmtilegra. Sumir segia að auknar frístundir geri þeim auðveldara að bæta menntun sína, en sú menntun muni svo síðar hafa áhrif á lífs- 'kjörin. Annar hópur svaramanna, 277 alls, segja að lífskjör þeirra hafi ekkert breytzt. Margir þeirra igefa enga skýr- ingu á þessu. En þeir eru ekki ófáir sem svara svipað og ungur verkfræðiiigur frá Moskvu: „Yfirleitt hafa . lífs- kjcr batnað, en mín hafa stað- ið í stað, þar eð v'ð höfum nýlega eignazt dóttur: út- gjöldin hafa aukizt, og kon- an liefur ekki unnið nú um tíma“. Aðrir hafa misst ein- hver .fríðindi, en telja það jafna sig up-i með ódýrari vörum og öðru þessháttar. Sumir (alls 22) segja ein- faldlega: laun mín eru þau sömu og áður. basta. Níutíu og átta manns telja rifs'kjör sín hafa versnað. Það er athyglisvert að stór hluti þeirra, eða einn fjórði, er frá Moskvu eða Moskvuháraði; Eftir Áma Bergmann gefur þetta ástæðu til að ætla að breytingar á högum fólks hafi orðið miklu áþreifanlegri í ýmsum fjarlægum héruðum. Yfirleitt er um einhvern tekju- missi að ræða hjá þessu fólki. 24 hafa fengið y.fir sig bein- ar launalækkanir. Stendur þetta í sambandi við endur- skipulagningu launakerfisins: afnám ýmissa friðinda eða lr.unalækkun hiá ýmsura hinná liálauruðu. Hór eru j-firverk- fræðingar frá Mínsk og Khar- kof, einnig þeir sem hafa haft miklar launauppbætur fyrir að vinna í köldum héruðum. Aðr- ir eru heir sem ekki hafa feng'ð barfir sínar uppfyllt- ar. Kaladse. siúdent frá Tblísí segir: „Lífskicr min hafa versnað; ég bjó með foreldr- um mínum og bróður í einu herbergi. Nú er ég sjálfur giftur og faðir, ■— en öll er- um við enn í sama herberg- inu“. Það er von hann beri sig illa, drengurinn, og er þetta alvarleg kvörtun. Hjúkr- unarkona ofan úr sveit kvart- ar yfir því að hún hafi orðið að verja sumarleyfi sinu til að fara til Moskvu að 'kaupa sjónvarpstæki. heima í S.iúa séu þau ófáanleg. Þetta er vissulega réttlát kvört.un, en um leið dál’t.ið skemmt.ileg: konan telur hlut e'ns og sjón- varp óh iákvæmilegan lið í sínum lí,fsre;kningi. en það hefði hún áreiðanlega ekki gert fyrir fimm árnm. Sem sasrt: Wfsklnr hatna og renna undir há þróun vrosar stoðir: ekki má t.d p-le\>ma þv’. að 115 hafa fengið Jiýiar ibúðir fvrir s'kömmu. Þese her og að get.a. að margir ha.kka þessar brevt.ingar skvnsam- legri st.efnu Komm'inist.a- flokksins í málefnum daglegs lífs. Vandamál og tillögur Eins og vænta. mátti eru húsnæðismál kjörin höfuð- vandamál með meirihluta at- kvæða. 739 svaramenn setja þa,u efst á blað. Og 546 hafa einhverjar tillcgur fram að færa um þessi mál. Hér er bæði talað um nýja tækni í byggingariðnaði svo að hús rísi hraðar af grunni og um það að hækka þurfi laun byggingarverkamanna til að bundinn sé endi á vinnuafls- skort í þeirri grein. Einnig er stungið upp á virkari þátt- töku almennings í húsabygg- ingum; að menn byggi meira sjálfir. að sparifé manna verði nýtt til hins ýtrasta 'i sam- vinnubyggingum og öðni þess- háttar. Sumir vilja jafnvel hækka húsaleigu, einkum af stærri ibúðum (húsaleiga er það lág nú, að ekki nægir fyrir reksturskost.naði hús- anna), og leegia bað fé sem sparast í ný íbúðarhús. Lr.unahækkun er vandamál númer tvö, nm hana ræða 383 svarendur. 1 Sovétríkiunum liafa tvær leiðir verið farnar til að efln ka.upmátt, launa: cnnur er sú að lækka vöru- verð. hin ev að hækka rúblu- fiöldnnn Yfirsrnæfa.ndi meiri- hlut.i heirra. sera t'llögur gera um hessi mál kvs heina lanna- hækknn. en sú leið er miklu æskilenrj fvrir þá t.ekiuminni. Enn nðrir ræða nm óréttmæt- an mismun á launum starfs- hópa: eru bað einkum barna- kencarnr. og fó'k sem vinn- ur v'ð hiómisius'örf. sem tel- ur sig nfskint; einnig bvgg- inen.rver'kamenn. 17’ gera til- lögur um ellilaun. ekki rim hækkun elli'auna fhau hafa tvisvnr verið hækkuð á sið- usi" árum) heldur um hað, að elli'nnrmnldnr verði færður niður í 55 ár fvrir karlmenn og 50 ár fvrir konur (nú 60 og 55). Þriðja vandamál fólksins eni bamaheimili, vöggustofur, heimavistarskólar og önnur slik þ jóðþrifafyrirtæki; en þessar stofnanir hafa ekki verið nógu margar til að full- nægja þörfum. Sumir tala um aukin fjárframlög ríkisins, aðrir um sjálfboðaliðavinnu almennings í þágu þessa þýð- ingarmikla málefnis ;enn aði- ir vilja láta fresta afnámi skatta, en láta það fé sem sparast renna til byggingar- starfsemi í þessari grein. Það eru auðvitað mörg vandamál önnur, sem minn- ast mætti á. Margir hafa auðsjáanlega hugsað margt miður fallegt við húðarborð landsinst það er skortur á ýmsum vcrningi, mismunandi mikill eftir héruðum. Því krefjast menn aukinnar fram- leiðslu á ýmsum varningi, en ,þó fyrst og fremst betri verzl- unar, því þeir liafa frétt að sá varningur sem þeir sakna heima fyrir liggi máske hreyf- ingarlaus í stórum skemmum í öðrum héruðum. Slikar ct- hugasemdir berast ein'kum frá Úral og Austur-Síberíu. Konurnar eru j leit að tíma. Þær vilja fleiri saumastofur, matstofur, verzlanir, þvotta- hús, í einu orði sagt betri og meiri þjónustu, svo að minni tími fari í útstáelsi fyrir 'heimilin. — Þetta er mjög fróðleg skoðanakönnun. Hún gefur í fyrsta lagi nokkuð góða hug- mynd um þau vandamál sem fólk hér í landi veltir fyrir sér við tedrykkju. Og í öðru' lagi: hún sýnir enn einu sinni tfram á þann ágæta eiginleika' sósíalismans cð lífskjör fólks- ins batna, jafnt og þétt, ár frá ári. Mikil áherzla er lögð á það í Sovétríkjumun að gera iðnaðinn sjálfvirkan, láta vélasams.æð- ur taka \ið hráefni og skila unninni vöru án þess að mannshöndin þurfi að koma nærri öðru en tækjunum sem stjórna allri vélasamstæðunni. Myndin er úr alsjálfvirkri deild í Kúlulegu- ; verksmiðju númer eitt í Moskvu.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.