Þjóðviljinn - 22.07.1961, Blaðsíða 4

— ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 22. júlí 1961--- ■
RÚSSUM FANNST EÐLILEGRA
Einn þremenninganna í
sovézku sendinefndiani sem
hér hefui’ dvalizt undanfaiið
er rithöfundurinni Antanas
Venclova frá Lithá, eða Lit-
haugalandi eins og íslending-
ar hafa stundum kallað það.
Þetta land er syðst af Eystra-
saltslöndunum svo nefndu og
er nú eitt af sovétlýðveldun-
um. Þjóðin sem þar hefur
búið um aldaraðir talar eitt
merkilegasta tungumál Evr-
■ ópu, litháisku, en marg'r
merkir fræðimenn á indóevr-
ópsk málvísindi hafa lagt
stund á hana til að öðlast
■ betri skilning á forsögu þeirra
málu Allt þetta höfum við
lslend:ngar einnig talið okkar
móðurmáli til gildis. Það er
því með uokkurri forvitni að
við leitum til rithöfundarins
og biðjum hann um stutt v'ð-
tal.
Aróanas Venclova er maður
i stór vexti og gjörvilegur á
velli, hvitur fyiir hæium.
Hann er hæglátur í fasi og
býður af sér góðr.n þokka.
Við víkjum fyrst talinu að
menningu og tungu Litháa.
— Fyista bókin á Jithá-
isku var prentuð í Könvgs-
berg 'í Prússlandi árið 1547
(sem sé sjö árum eftir að
fyrsta varðveitta bókin var
prentuð á íslenzku). Það var
barnalærdómskver og mun
vera ein: fágætasta bók í
heimi. Eitt eintak var til i
békasafni í L:thá, en það
eýðilagðist í stríðinu og töldu
menn að þar hefði farið síð-
asta eintakið sem til væri.
En þá kom í Ijós að annað
eintak var til í bókasa.fni í
Odessu austur v'ð Svarta-
haf. Riissum fannst eðlilegra
að L'tliáar geymdu sjálfir
þennan þjcðardýrgrip og
sendu harn því til safnsins
í Vilnius. 1 söfnum í Rússlandi
voru miklu fleiri dýrmætar
bækur og handrit sem borizt
höfðu þrngað fiá L:thá á
timum keisaiastjórnarinnar.
AJIt slíkt hafa Rússar nú
sent til Lithár, þar sem það
er varðveitt sem þjóðardýr-
gripir.
— Þetta era ekki ófróðleg-
ar upplýsingar fyrir Islend-
inga sem standa 'í ströngu við
að ná til sín ísler.elkum hand-
r:tum úr vörzlu Dana. En hve
gömul eru elztu handrit á
litháisku ?
— Elztu litháisk handrit
eru ekki ritu'ð á litháisku,
b<i>!dur á fornrússnesku eða
lat:nu.
— Hversu er há.ttið
ke’inslu í litháiskum bók-
me.’mtum og móðurmálinu i
skólum ykkar?
— Það er nokkuð m'smiin-
andi eftir skólum og aldurs-
stigi nemerda. Almennt er að
á skyldunámsstiginu séu ætl-
aðir 4—5 tímar á viku til
kennsJu í litháisku og bók-
menntalesturs.
— Eiga nút'ímamenn erfitt
• með að lesa elztu litháisku
texta sem varðveittir eru?
— Nútíma-Litháíir geta
les:ð elztu textana, frá 16.
^ ••
öld. með erfiðismunum og
' þurfa nokkurra skýringa til
’ að n.ióta þeirra til fulls.
J — Er lettneska ekki lík
£ íitháisku?
— Það eru v'tanlega skyld
mál, en lett"oska er einfald-
ari, hefur færri beygingar og
hsfur týnt ýmsum myndum
frummálsins. Litháiska er
mjög auðug að samheitum
ýmiss konar. T.d. ber stork-
uiinn a.m.k. 4—6 algeng
nöfn. Sögnin að ganga er
þýdd með mörgum mismun-
andi orðum, eft:r því hvernig
göngulagið er 1 stuttu máli
má segja að oiðaforði máls-
irn sé mjög fjölbreytilegur
og mikill, og orðtök þess
margvísleg. Þá hefur lithá-
iska það' einkenni sem setur
mjög fornlegan svip á hana,
að áherzla er færanleg, get-
ur t.d. ver'ð á fyrsta atkvæði
í ncíhifalli eintölu, en á end-
idgu í nefnifalli fleirtölu.
Sama fyrirbæri er i rússnesku.
— Og Venclova telur upp
fjölda dæma um þetta.
— Orðabókarstörf ?
__ Stór Jitháisk orðabók,
v'isindaleg með tilv'trunum í
bókmenntir, orðasambönd og
svo framvegis, er í samn-
ingu. Lietuvas kalbos zodynas
heitir bókin. Ut eru komm
fimm bindi. Fyrsta b'ndi kom
út um 1940, þá stöðvaðist
verkið, en hefur svo haldið
áfram eftir strið. Allt mun
verkið ef til vill ver'öa um
12 bindi. Lithá'ska akademi-
an stendur fyiir verkinu und-
ir forystu prófessors K. Koz-
sakas í Viln'us. Þá he.fur
verið gefið út ágrip þessarar
oiðabókar, minni oiðabók í
e:nu bindi. Og í undirbúningi
er stór litháisk málfræði í
þrem-fjórum bindum, sögu-
leg.
— Hvernig eru ný hugtök
og nýir hlutir nefndir á lit-
háis'ku, með tökuorðum eða
litháiskum nýyrðum?
— Báðar aðferðirnar eru
notaðar. Mjög oft eru tek'n
alþjóðleg orð, svo sem tele-
fon, radio, telavision, og
samhæfð litháisku máli, sett
á þau endingar og svo fram-
vegis; það er oft hentugri að-
ferð en stöðug nýyrðasmíð,
Oft eru þó einnig mynduð
nýyrði af allithá'skum stofni.
Sérstök nefnd á vegum lit-
háisku málfræðistofnunarinn-
ar vinrnr að slíku í sam-
vinnu við sérfræðinga í hverri
grein.
Við spyrjum Venclova um
helztu atv:nnuvegi Litháa,
mannfjölda og því um líkt.
— í landinu búa nær 3
milljónir manna, flestir Lit-
háar, en einrég noltkrir Rúss-
ar og Pólverjar, mjög fáir
af öðrum þjóðum. Hálf millj-
ón manna dó í stríðinu, féll
eða lézt 'i fangabúðum. Meg-
inhluti þjóðarinnar hefur frá
fornu fari stundað landbúnað,
en nú eftir stnð hefui' iðn-
aður stórlega auk'zt. Við er-
um nú tekrír að framleiða
vefnaðarvöru, sement, raf-
magnstæki alls konar, raf-
eindatæki. útvarpstæki, sk:p
o.s.frv. Einnig hafa fiskveið-
ar aukizt mjög, og litháisk
fiskiskip hafa jafnvel hald:ð
til veiða út á Atlanzhaf hin
síðari ár. Aldrei hefur verið
byggt svo mikið í Lithá sem
nú. Landið er flatt og því
eng:r fossar til að virkja, en
fljót eru samt virkjuð til raf-
orkuframleiðslu. Stærst fljót-
anna er Niemunas,.sem Rúss-
ar refna Nemen.
Við spyrjum rithöfundinn
um bækur hans. Það kemur i
ljós að hann hefur alls ritað
um 50 bækur, stórar og smá-
ar, um hin margvíslegustu
efni, bændalíf, sti'iðið, stúd-
entalíf, o.s.frv. En látum
hann sjálfan tala:
— Fyrsta bók mín kom út
1926, ljóðasafn, en síðasta
bckin 1950. Það er saga um
stofnun sovéaks lýðveldis i
L:thá árið 1940. Hún er nú
komin út í 2. útgáfu. Alls he,f-
ur hún því komlð út 'i 30 þús.
eintökum, því að venjulegt
upplag bóka er 15 þús., nema
ljóða um 8—10 þús. Þessi
bók hefur komið út í rúss-
neskri þýðingu og á fleiri
málum. Eg vinn nú að bók
nm Lithá í stríði, hersetu
Hitlersherja og starfsemi
skæraliða. 1 Rauða hernum
var þá lítháisk herdeild. Þar
var ég með sem blaðamaður
og hef því séð sitt af hverju.
— Nám og önnur störí?
— Eg stundaði bókmennta-
sögu við háskólar.m i Kaun-
as og lauk prófi í þeirri grein.
Nú hefur háskólinn verið
fluttur til Vilnius. — Auk
áður talinna starfa hef ég
fengizt vi'ð bókmenntugagn-
rýni og þýðingar, hef meðal
annars þýtt allmikið eftir
Púsjkín.
: — tJtgáfustarfsemi í Lit-
há?
— I lýðveldinu eru fjögur
ríkisforlög, eitt sem gefur út
fagrar bókmenrf'r, annað fyr-
ir pólitísk og félagsfræðileg
rit, eitt fyrir kennslubækur
og loks eitt fyrir visindarit.
Auk þess gefa verkaiýðsfélög
út ýmis rit um sérmál sín,
félagsmál og fleira.
R:thöfundurinn sýnir okk»
ur dæmi um ýmsa orðstofna.
‘i litháisku sem við þekkjum
úr öðrum málum. Nokkur
tökuorð hafa þeir innbyrt I
móðunnál sitt úr grannmál-
unum, meðal annars orðið
komngur. Það hélt upphaf-
lega þeirri merkingu, en nú
nota þeir það um presta sína
og kalla þá kúnigas. — Ef
menn koma t:l landsins og
eru nægilega vel að sér í
hljcðvcrpslcgmálum norrænna
mála, geta þeir átta'ð sig á
því að alús er sama orðið
og öl, enda er merkingin hin
sama. — Annars er tilgangs-
laust að ætla sér að prenta
neitt sýnishorn um litliáisku í
íslenzkri prentsm'ðju; til þes3
skortir letur, því að eitt
helzta. einkenni hennar á
papp'ir eru margs kyns merki
yfir stöfum, einnig lykkjur
niður úr a, e, i, u, og svo
framvegis. Fræðibækur segja
að í b'tháisku séu föllin sjö,
þessi fjögur sem við þekkjum
úr íslenzku, og auk þeirra
staðarfall. ávarpsfal.1 og tæk-
isfall. Hún hefur þvi að voni-
um allsterkt aðdiáttarafl á
málfræðinga, en líklega verð-
ur bið á því að unnt verði a'ð
leggja stund á hana hérlendis.
Antanas Venclova.
Skattskrá
Haínarfjarðar áriS 1961
fyrir einstaklinga og félög, svo og skrár
yfir slysatryggingagjöld og gjöld til at- !
vinnuleysistryggingasjóðs liggja frammi
í Skattstofu Hafnarfjarðar, Strandgötu 4,
á venjulegum skrifstofutíma frá 21. júlí
til 3. ágúst 1961 að báðum dögum með-
töldum. Kærur þurfa að berast skattstof-
unni eigi síðar en 3. ág. n.k.
Skattstjórinn í Hafnarfirði, 21. júlí 1961 j
Eiríkur Pálsson
M.S, Gullfoss
fer frá Reykjavík kl. 5 síðdegis í dag til
Leith og Kaupmannahafnar, farþegar eru
beðnir að koma til skips kl. 3.30.
H.f. Eimskipafélag íslands. j
að LITHÍAR (jeymdu sjáliir
sína ÞJÓBARDYRGIPRI