Þjóðviljinn - 20.01.1962, Blaðsíða 7

þlðÐVlLJINN
Ötgefandl: SamelnlnBarflokkur alþýBu - Sóstallstaflokkurlnn. — Rltstíðrari
Magnús Kjartansson (&b.), Magnús Torfl Olafsson, SigurSur OuSmundsson. —
Fréttarltstjðrar: ívar H. Jðnsson, Jðn Bjarnason. — Auglýsingastjðrl: GuSgelr
Magnússon. - Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsinear, prentsmiðja: Skðlavörðust. 19.
Biml 17-500 (5 linur). Áskrlftarverð kr. 50,00 & m&n. — Lausasöluverð kr. 3.00.
Frentsmlðja Pjóðviijans h.f.
Afl alþýðimnar
|Jndanfarna daga: þegar íhaldsblöðin h-afa sótzt fast-
ast eftir fylgi Framsó’knarflokksins við innlimunar-
áformin og afsal íslenzks sjálfstæðis, hafa ritstjórar
'Morgunblaðsins og Vísis látið þau hreystiyrði á prent,
að tækist að fá liðsinni Framsóknarflokksins til þeirra
verka, skipti engu um afstöðu kommúnista, en með því
°rði er í þessum blöðum að jafnaði átt við Sósíalista-
flokkinn, Alþýðubandalagið og raunar alla þá sem and-
vígir eru erlendum herstöðvum og erlendri ásælni á
Íslandi. Hér kemur enn fram sú ósfehyggja afturhalds-
ins 'að það geti farið sínu fram, én tillits til hinnar
róttæku verkalýðshreyfingar og stjórnmálasamtafea al-
þýðunnar.
j^eynsla afturhaldsins á íslandi um þriggja áratuga
skeið hefði raunar átt að kenna forvígismönnum
þess, að það hefur efeki getað farið sínu fram eins og
hin róttæka verkalýðshreyfing væri ekki til. Það eru
orðin um þrjátíu ár frá þvi hinn ungi og fáliðaði Komm-
únistaflokkur íslands skipulagði baráttu atvinnuleys-
ingjanna og verkalýðsfélaganna með þeim árangri, að
afturhald landsins varð að taka fullt tillit til og kom
ekki fram kúgunartilraunum og kjaraskerðingaráform-
um vegna árvefeni og baráttu stéttvísasta hluta al-
þýðunnar.
||vað eftir annað á þessu þrjátíu ára tímabili hefur
íslenzkt íhald og afturhald reynt að gera óskhyggju
sína að veruleiba, talið sér trú um að hægt sé að
stjórna landinu eins og 'hin róttæka verkalýðshreyf-
ing væri ekki þjóðfélagsleg staðreynd. Með þræla-
lögum hefur verið reynt að lama verkalýðsfélögin,
löggjafarvald Alþingis verið misnotað til freklegra
kjaraskerðinga, leiðtogar hreyfingarinnar fangelsaðir
og kveðnir upp yfir þeim stéttardómar, sem eru eins
og svartur blettur á heiðri Hæstaréttar og annarra
þeirra dómstóla, sem létu hafa sig til að dæma þá.
Gerðar hafa verið á Alþingi hinar fáránlegustu hunda-
kúnstir til að hindra að sósíalistar nytu réttinda sem
þingmannatala þeirra heimilaði ótvírætt. Til þess beittu
„lýðræðisflokkarnir“ sem svo nefna sig, jafn spaugi-
legum aðferðum og þeim, að setja nokkrum sinnum
í lög að tilteknar nefndir og stjómir skyldu skipaðar
samkvæmt vilja þriggja stærstu þingflokkanna. En
það snjallræði var litlu fyrr fundið upp en sú stað-
reynd blasti við að Sósíalistaflokkurinn var orðinn einn
þriggja stærstu þingflokkanna, og þurfti þá að breyta
lögunum aftur í skyndi! Þannig hefur farið með hverja
tilraunina af annarri til einangrunar og réttindasvipt-
ingar hinnar róttæku verkalýðshreyfingar, hún hefur
með afli alþýðunnar sprengt af sér hverja þá fjötra
sem íhald og afturhald hefur reynt að leggja hana í.
fjað hefur stórtafið sókn verkalýðslhreyfingarinnar til
* stjprnmálavalda á íslandi að ranglát kjördæma-
skipun hefur fram á síðustu ár skammtað þeim flokk-
um sem verkalýðshreyfingin hefur myndað langtum
miinni áhrif á löggjafþrstarf, stjórnairmyndianiir og
stjórnarstefnu en þeir hafa átt rétt til samkvæmt fylgi
sínu í landinu. Enda þótt núverandi kjördæmaskipun
og ikosningalög séu langt frá fullkomin, eru þau svo
frjálsleg, að íslenzkri alþýðustétt er vorkunnarlaust »
að stórauka áhrif sín á Alþingi iþegar á næstu árum,
og sanna afturhaldinu enn einu sinni með stærra þing-
flokki og afli alþýðusamtakanna utan þings að það er
meiri óskhyggja nú en nokkru sinni fyrr um þrjátíu
ára skeið að hægt sé að stjórna þessu landi og verzla
með frelsi þjóðarinnar og sjálfstæði eins og hin róttæka
verkalýðshreyfing væri ekki til. — s.
LÆKNIR SKRIFAR:
llm bólusótt og bólusetningu
Arið 1721 gerðust liau tíðindi Montagu kom með hana tii Bólan (variola) og kúabóla börn eru þriggja til níu mán-
í Englandi að lafði Wortley Evrópu. (vaccina) stafa af náskyldum aða. Kétt þykir að fresta frum-
Montagu kynnti fyrir Iöndum Svo bar það við árið 1774 veirum. Kúabóluveiran veldur bólusctningu hjá börnum og
sínum aðgerð sem tiðkaðist í að bóndi að nafni Benjamin öflugri mótefnamyndun í manns fulíorðnum með vissa kvilla,
Tyrklandi og nefnist „variola- Testy í Dorset á Englandi bólu- líkamanum og það mótefni er eins og til dæmis húðkvilla og
tion“. Var hún fólgin í því að setti konu sína og tvo syni vörn við bólusótt í báðum hitasóttir af ýmsum orsökum.
bera smitefni úr bélum frá með kúabóluefni. Er hann sá myndum hennar. Vægari mynd- Sé frumbólusetningu frestað til
vægi'.m tilfellum af bólusótt í fyrsti sem það hefur gert svo in cr kennd við Evrópu og skólaaldurs eða fullorðinsára,
húðrispur á fólki, sem ekki hafði skjalfest sé. kölluð variola minor, eða litla aulcast Iíkur á aukaverkunum
tekið sýkina. Þessi aðferð var Enn liðu nokkur ár, og 1798 bóla, en hin svæsnari mynd og fylgikvillum við bólusetn-
ekki hættulaus, talið var að birti Jenner, enskur læknir í sjúkdómsins er kennd við Asíu inguna. Talið er að bólusetn-
einn af hverjum 300 sem sett Gloucestershire, rit um kúa- og nefnd variola major eða ing gerð um meðgöngutímann
var bóla á þennan hátt biði bólusetningu. Hann hafði tekið stóra bóla. gcti valdið fósturdauða, og
bana af sýkingunni, en þótti eftir því að mjaltakonurnar, . þykir því rétt að bólusetja ekki
þó tilvinnandi því Iífshættan sem fengu kúabólu, vaccina, menn o use nmg og end- vanfærar konur.
af sýkingu jmeð venjulegum fengu ekki bólusótt úr því. Fólk m o use 11 mf 1 a vu la ‘l °" Til að tryggja ónæmi og forð-
hætti var langtum meiri. Þeir til sveita í Englandi hafði um . ast aukaverkamr við bolusetn-
Jenner, höfundur kúabólusetningarinnar
Það er ekki nógu almcnnt læti meðan bólan er að koma
kunnugt að kúabóluefni er smit- út og gróa. Bétt er að fara gæti-
. , ,, , . , . , . in gegn bólusótt. .
sem svona voru syktir gátu langan aldur truað a aunnið o- ingu, þarf að lata endurbolu-
einnig smitað út frá sér, nema næmi við bólusótt. Tilraunir í skýrslu brezka heilbrigðis- setja sig á fimm ára fresti. Þó
sérstakar varúðarráðstafanir Jenners sýndu, að hugmyndir málaráðuneytisins 1952 segir sir er talið nægilegt, ef frumbólu-
væru gerðar, og var aðferðin sveitafólksins komu heim við John Charles, að bólusetning sett er á fyrsta ári, að endur-
bönnuð með lögum í Englandi vísindalegar staðreyndir. við bólusótt sé 70% fátíðari en bólusctja í upphafi skólaaldurs efni, Hægt er að smita sjálfan lega með sig eftir bólusetningu,
1840. Bólusetning við bólusótt með hún ætti að vera. Bólusetning- og að lokinni barnaskólagöngu. sig og aðra, ef smitefni það og þeim sem fá hita er ráð-
.r . . ,. . kúabóluefni er jafnan talin arskylda var afnumin í Eng- Þá sem starfa síns vegna þurfa sem bólusett er með cr borið lagt að liggja og hafa handlegg
ario a lon v ir ís a a í e;nn af stærstu sigrum mann- Iandi 1948. að umgangast bólusóttarsjúk- með fingrum á næma staði á þann sem bólusettur var í fatla,
az i Kína og á Indlandi frá kynsins í baráttunni við sjúk- Heppilegasti tími til frum- linga, þykir rétt að endurbólu- eigin líkama eða annarra. Ber ef þroti er í kringum staðinn
því á áttundu öld, en lafði dóma. bólusetningar er talinn þegar setja árlcga. því að viðhafa varúð og hrein- þar sem bólusett var.
Engin ástæða
fréttist til lorns
Bólusóttarsjúklingur
Undanfarna daga ihefur tölu-
verður hluti Reykvíkinga verið
haldinn múgæði. Afgreiðsla
Heilsuverndarstöðvarinnar var
dag eftir dag troðfull af fólki,
sem virtist áh'ta að líf þess
væri undir því komið að fá
tafarlausa kúabólusetningu.
Degi áður en bólusetning hafði
verið auglýst fyllti-st allt út úr
dyrum á bólusetningarstaðnum,
svo við sjálft lá að börn træð-
ust undir. Börnin grétu af
hræðslu við bólusetningarrisp-
una, konur grétu af æsingi og
nærri stappaði að karlmenn
berðust um hvor fyrr fengi af-
greiðslu. Börn og veikburða
kvenfólk féll í yfirlið í troðn-
ingnum. Þess eru dæmi að há-
aldrað fólk hefur rifið sig upp
úr kör til að komast í biðröð-
ina eftir bólusetningu í Heilsu-
verndarstöðinni.
Nú er bólusetning sjálfsögð
heilbrigðisráðstöfun, en engin
skynsamleg ástæða er finnanleg
fyrir bólusetningaræðinu sem
hér greip um sig. Að vísu hef-
ur bólusótt stungið sér niður £
nálægum löndum en slíkt er ár-
legur viðburður og hefur ekki
valdið fólki á íslandi neinum
verulegum óróa fyrr en allt í
einu á því herrans ári 1962,
þegar rétt 90 ér eru liðin síðan
bólusjúkur maður dvaldi. síð-
ast í landinu. Líkumar á að
bólusótt berist hingað nú frá
Bretlandi eða Þýzkalandi eru
hverfandi litlar, engu meiri en
margsinnis á liðnum árum þeg-
ar líkt hefur á staðið.
Aðsúgurinn að borgarlækni og
starfsfólki hans undanfarna
daga stafar að nokkru leyti af
því að lögskipuð bólusetning, áð
minnsta kosti frumbólusetning,
hefur verið í ólestri hér í Rvík
nokkur undanfárin ár. Sam-
kvæmt lögum ber að frumbólu-
setja hvert barn áður en það
nær þriggja ára aldri, en um
nokkurt skeið hefur ekkert ver-
ið gert að gagni til að vekja
athygli foreldra á bólusetning-
arskyldunni eða hvetja þá til að
færa börn sín til bólusetningar.
Þegar svo fregnir bera-st um að
bólusótt sé'farin að stinga sér
niður í nálægum löpdum, vakna
foreldrarnir upp við vondan
draum, muna allt í einu eftir
að börnin eru óbólusett og
flykkjast með þau í Heilsu-
verndarstöðina.
En það er ekki aðeins barna-
fóík með afkvæmi sín sem
hópazt hefur að borgarlækni og
starfsfólki hans undanfarna
daga. Fólk á öllum aldri, bæði
frumbólusett og endurbólusett,
hefur streymt á staðinn. Engu
er líkara en fregnirnar um ból-
una úti í löndum hafi komið
við kviku í þjóðarvitundinni.
Lærisveinar Jungs í sálarfræði
munu vafalaust telja fyrirbær-
ið sanna kenningar lærimeist-
ara síns um sameiginlega dul-
vitund kynstofnsins sem geymi
reynslu kynslóðanna. öðrum
getur nægt sú skýring, að bólan
er á íslandi nafnfrægust drep-
sótt næst svarta dauða og öðru
hvoru eru hervirki hennar á
íslenzku fólki rifjuð upp, nú
síðast í hinu útbreidda riti Öld-
in átjánda.
Bólusótt hefur verið land-
læg í Austurlöndum svo lengi
sem sögur herma, en í Evrópu
er hennar fyrst getið á 6. öld
og þá í Frakklandi. Ekki er þó
óyggjandi að þar hafi verið um
Sveinn Pálsson
bólusótt að ræða, og hafa sum-
ir fyrir satt að hún bærist fyrst
til Norðurálfu þegar Serkir réð-
ust inní Spán á 8. öld. Svo mik-
ið er víst að fyrstur manna á
Vesturlöndum til að lýsa bólu-
sótt skilmerkilega var arabiski
iæknirinn Rhazes í riti sem
hann samdi árið 920.
1 riti sínu Sóttafar og sjúk-
dómar á Islandi segir Sigurjón
Jónsson læknir, að svo til einu
faraldrar sem treysta megi að
nokkurn veginn rétt séu skráðir
í annálum séu bólusóttarfaraldr-
ar, og valda því sérkenni sjúk-^
dómsins.* I því sem hér fer á
eftir er að mestu fylgt riti Sig-
urjóns.
Sjúkdóms sem ætla má að sé
bólusótt er fyrst getið á ís-
landi árið 1240 og er nefndur
farkonusótt. Espólín getur
þriggja bólufaraldra á fjórtándu
öld, en lítið er um þá vitað.
Síðan herjar bólan alltaf öðru
hvoru á Islandi allt fram á 19.
öld, oftast með mannsaldurs
millibili. Manndauðinn er
venjulega því meiri sem lengra
er um liðið frá næsta faraldri
á undan og því stærri hluli
þjóðarinnar næmur fyrir sótt-
inni.
Á fimmtándu öld er getið
tveggja bólusóttarfaraldra, fjög-
urra á sextándu öld, þriggja á
sautjándu öld, íjögurra á þeirri
átjándu og síðasti bólusóttar-
faraldur kom á íslandi árið
1839.
Bólan var misjafnlega mann-
skæð. Fyrst er tilfærð dánar-
tala um faraldurinn 1431 og
segir að í honum hafi látizt
8000 manns. Þá var bólan hálft
þriðja ár að fara um landið,
segir í annálum, og var það al-
títt að sóttin tíndi þannig upp
héruðin á alllöngum tíma. Oft
er þess getið hvernig smitunin
barst til landsins, venjulega með
sjómönnum á erlendum skip-
um. Bólan 1616 kvað til dæm-
ir hafa komið út með ensku
skipi undir Jökli, 1635 kom hún
út í Vestfjörðum, 1655 með
ensku skipi í Dýrafirði og 1741
með hollenzkri duggu sem for-
gekk fyrir Austfjörðum.
Um bóluna 1512 segir að hún
„tók hvern fertugan mann og
þaðan af yngri“ en næsti bólu-
sóttarfaraldur á undan gekk
einmitt 1427. Faraldurinn 1512
fór óvenju geyst, gekk yfir land
ið á tæpum ársfjórðungi eftir
því sem annálar herma.
Mjög var misjafnt hve skæð
bólusóttin var í einstökum
landshlutum. Þess er getið um
bóluna 1655, að hún varð 20
mönnum að bana í allri Húna-
vatnssýslu vestan Blöndu, en
lagði 220 menn í gröfina í ein-
um þrem kirkjusóknum á Suð-
urnesjum.
1 þessum faraldri náði bólan
í fyrsta skipti til Grímseyjar og
var skæð eftir því, aðskildi
átján hjón í eynni.
Faraldurinn sem gekk frá
miðju sumri 1707 og næstu ár
á eftir, hefur hlotið nafnið
stóra bóla og ekki að ástæðu-
lausu. Þá var liðin hálf öld frá
því bólusótt gekk næst á und-
an og fólk flest illa fyrirkallað
eftir undanfarandi hallæri.
Sýkingin kom til landsins
með fötum Gísla Bjarnasonar
frá Ási í Holtum, stúdents sem
andaðist á heimleið frá Kaup-
mannahöfn. Líkinu var sökkt í
sjó en fatakista hans kom með
skipinu til Eyrarbakka. Sagan
segir að skipstjórinn hafi boðið
föður Gísla 20 ríkisdali til að
fá að sökkva kistunni með öllu
sem í var, en gamli maðurinn
neitaði boðinu. Kom upp bólu-
sótt á heimilinu eftir að fötin
komu þangað, barst brátt um
Árnessýslu og út u.m landið með
fólki sem sótti Alþingi. Svo ör
varð útbreiðsla sóttarinnar að
enginn kostur var víða að
hiúkra þeim sjúku, því að allir
lögðust nær samtímis. „Varð
því siúka . . . fólki víða ekki
þjónað sem burfti; var og hald-
ið að í s.ióplássum hafi sumt
dáið af aðbúnaðar- og hjúkrun-
arleysi; gp.fu.st og dæmi. það í
sumum afdölum var allt fólk
andvana, nema einhver örvasa
karl og kerling eða ungbarn,
sem ekkert lið gat veitt, þá til
var komið af næstu bæjum, ‘
sesir í Fitiaannál.
I Keflavik í Þingeyjarsýslu
er sagt frá 11 ára telou sem
missti föður sin úr bólu, mátti
vera ein yfir líkinu í sex vik-
ur, og loks begar gesti bar að
var hún Sjálf orðin sjúk af ból-
unni.
Þetta sumar voru Páll lög-
maður Vídalín og Árni Maenús-
son á yfirreið u.m Snæfellsnes
í jarðabókarerindum. Engin
stftrf var hægt að vinna, svo
Páll sneri heim og Árni fylgd.i
honum á veg. Páli segist svo
frá:
„Er þeir komu til Staðarstað-
ar stóðu þar tvö lík. Þeir gengu
til kirkju og gerðu bæn sína.
Þá þeir stóðu upp, var komið
hið þriðja líkið. Þar bjó þá ...
séra Þórður Jónsson ... Hann
var að þjónusta sjúka, og því
efeki heima. Kvinna hans,
Margrét Sæmundsdóttir, er ný-
lega uppstaðin var úr bólunni
... kom að gegna gestum, og
þá er hún fylgdi þeim til bæj-
arins, kom hið fjórða lík. Þeir
töfðu mjög litla stund í bænum,
og er þeir gengu út, kom hið
fimmta lík til kirkjunnar, og á
meðan þeir stigu á hestbak, hið
sjötta líkið. öll þessi dvöl var-
aði þó ekki yfir hálfa eykt, eð-
ur eina og hálfa klukkustund."
Frá því er skýrt að í stóru
bólu hafi’ 19 lík veriö jarðsett
sama dag frá Ingjaldshólskirkju
og 34 á Kálfatjörn. Alls er tal-
ið að drepsóttin hafi fellt rúm-
an þriðjung íslendinga eða
18000 manns. í Dalasýslu dóu
707, Snæfellsnessýslu 1500 og
Borgarfjarðarsýslu 930.
Gamla fólkið sem lifað hafði
af síðasta bólusóttarfaraldur
slapp við þennan. en þeir sem
yngri voru hrundu niður. „Þó
helzt dó úr henni fimmtugt fólfe
og yngra ... og víðast hið efni-
legasta til vitsmuna og karl-
mennsku og mannvænlegasta
fólkið. hvort það var ungt eða
gamalt, eins og blómi eða kiarni
landsins væri útvalinn." Þetta
segir höfundur Fi.tiaannáls. og
ofbýður svo mannfalbð meðal
uneu kvnclóöarinuar að honum
f;nnst sótiin skæðust þeim sem
hraustastir voru.
'k
Seint á sHmu. ftld kom bólan
enn. á nv til íslands. en bá var
komi.n til sö.sunnpr vitneskia
u.m varnarráðstafanir. Jón
Sveinsson landlæknir tók að
setia mönnum bólu, sýkia þá
af ráðnum hug með bóluefni úr
siúklineum sem höfðu væga
ból.usótt. Þá var vi.ð nám hjá
Jóni Sveinn Pálsson, hinn kunni
náttúrufræðineur og læknir.
Brá h.ann við vori.ð 1786 og
sendi föður sínum bóluefni. norð-
u.r á Steinsstaði f Skaeafirði
til að set.ia svstkmurn sínum
bólu. Þeear bó.Iusótt kom upp
í Skasafirði um sumarið var
boluefninu sem Svei.nn sendí
s’mnan kennt um, og Stefán
Thorarensen amtmaður kærði
hann með hftrðum orðum. Kan-
selliið sýknaði Svein, en Vil-
mundur Jónsson fvrrum land-
læknir, sem skrifað hefur um
betta mál, telur á.ct.æðu til að
æH.a að amtmaður hafi haft rétt
fyrir sér.
Næsta ár voru svo sett ákvæði
um bólusetningu af bessu tagi,
en ákvæði um kúabólusetningu
1802, fjórum árum eftir að sú
ónæmisaðgerð var kunngerð al-
■menningi erlendis. Frá árinu
1810 hefur átt svo að heita að
skyldubólusetning væri á ís-
landi ,bótt mi.stbrestasöm hafi
framkvæmdin orðið bæði fyrr og
stöar. Þó hefur íslendingum tek-
izt að ver.iast bólusótt með öllu
síðan 1839 og síðustu bólusjúku
mennirnir sem í landinu hafa
dvalið voru erlendir siómenn
sem settir voru á land 1872, en
þeir voru svo ræki.lega einanar-
aðir að sýkina barst ekki frá
þeim til landsmanna.
M. T. Ö.
Liðsforingjar sem pynduðu serk
neska konu til bana sýknaðir
1 S“ í Þriggja áia fangelsi fyrit aS
hijfðu pyndað serkneska hðsmna serkneskum flóttamönnum
konu með rafstraiun svo hún
beið bana af. Nokkrum dögum
áður hafði annar dómstóll í
höfuðborg Frakklands dæmt
kaþólskan prest til langrar
fangelsisvistar fyrir að liðsinna
Serkjum á flótta undan frönsk-
um yfirvöldum.
Ákæran á hendur liðsforingj-
unum þremur var á þá leið að
þeir hefðu ,,af gáleysi“ valdið
serknesku konunni Saadia Me-
barek áverka sem dró hana til
dauða 26. maí 1960 í Algeirs-
borg.
Líkskoðunarskýrsla frá þrem
læknum var lögð fram í rétt-
inum. Var þar skýrt frá að
konan hefði látizt eftir að raf-
straum hafði hvað eftir annað
verið hleypt gegnum líkama
hennar frá rafleiðslum sem
festar voru við fingurgómana,
tærnar, geirvörturnar og kyn-
færin. Banameinið var hjarta-
lömun, sem læknarnir segja að
annað hvort hafi stafað „af
ítrekuðum rafmagnshöggum eða
ótta“.
Sakborningarnir heita Robert
Maindt, Jean Blaine og Al-
phonse Sanchez. Þeir eru allir
lautinantar i franska hernum.
Málaferlin yfir þeim fóru fram
fyrir luktum dyrum. Saksókn-
arinn krafðist fimm til tíu ára
fangelsis, en liðsforingjarnir
sem dórninn skipuðu sýknuðu
þremenningana.
Heyrði kvalaóp
Málið gegn kaþólska prestin-
um Robert Daveziés var rekið
fyrir opnum t.iöldum en um það
fiallaði einnig herdómstóll.
Presturinn var ákærður fyrir
„þátttöku í samsæri‘‘ og fyrir
að „veikja öryggi ríkisins“.
Hann bar ekki á móti því að
hafa árið 1958 hjálpað nokkrum
Framhald á 10. síðu.
’Sj)
ÞJÖÐVILJINN — Laugardagur 20. janúar 1962

Laugardagur 20. janúar 1962 — ÞJÖÐVILJINN
(71