Þjóðviljinn - 04.03.1962, Page 7

þlÓÐVIÚINN
Ótstfandl: Bamelninsarflokknr alþýffn — Bóaíalistaflokkurlnn. — Rltstjórari
liaanús KJartansson (áb.), Magnús Torfl Ólafsson, BlgurSur GuBmundsson. —
FréttarltstJórar: ívar H. Jónsson, Jón BJarnason. — Auglýsingastjóri: GuSgalr
llagnússon - RltstJórn, afKreiSsla, auKlýslngar, prentsmlSJa: SkólavörSust. 10.
Blml 17-500 (5 linur). ÁskriítarverS kr. 55.00 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
PrantsmiSJa ÞjóSviljans hl.
Meimingarvika
j^yndarlegt er það frum'kvæði Samtaka hernámsand-
stæðinga að efna til menningarviku þar sem sex
til sjö tugir listamanna og menntamanna kynna hér-
lenda myndlist, tónlist og skáldskap og rifja upp þætti
úr menningarbaráttu þjóðarinnar. Þátttaka listamanna
í þessari kynningu er mjög almenn; þar koma fram
hlið við hlið fulltrúar ýmissa kynslóða og listgreina
og leggja áherzlu á gildi og lífsþrótt og fjöl-
breytileik íslenzkrar menningar, þá eiginleika sem gera
okkur kleift að dirfast að lifa sem sjálfstæð smáþjóð
í stórum heimi. Öllum Íslendingum á að vera það
Ijóst að það vár fastheldnin við sjálfstæða menningu,
fýsnin til fróðleiks og skrifta og listiðkana, sem var
fjöregg íslendinga á liðnum kúgunaröldum og færði
þeim að lokum sjálfstæði og frelsi á nýjan leikT*Og því
aðeins mun þjóðin standast að hún megni framvegis
að leggja fram sinn sérstæðá skerf til heimsmenning-
'arinnar; það eitt getur fært okkur þá sjálfsvirðingu
sem geri okkur færa um að standa á eigin fótum og
tryggt að aðrar stærri þjóðir virði okkur einhvers.
Jslenzk menning hefur um langt skeið verið í deigl-
unni. Hin forna menning okkar var bændamenning,
tengd lifnaðarháttum sem nú hafa verið yfirgefnir.
Hlutverk okkar er að tryggja borgamenningu sem eigi
á sinn Ihátt jafn mikinn lífsþrótt og bændamenningin
og rjúfi ekki samhengið við hana. Og víst hefur vedð
mi'kil gróska í mörgum menningarþáttum á undan-
förnum áratugum. Hins er þó ekki að dyljast að
bandarísk auglýsingamennska, hismi og hégómi hafa
í mjög vaxandi mæli sett svip sirrn á tómstundalíf
Reykvíkinga á undanförnum árum. Fyrir nokkrum dög-
um skýrði íslenzik þokkadís sem dvalizt hefur í Holly-
wood um skeið frá því að hér væru fleiri dansstaðir
að tiltölu en í hinni frægu kvikmyndaborg; hinsveg-
ar verða myndlistarmenn okkar að sýna verk sín í ó-
nýtum skála og Listasafn ríkisins er niðursetningur
hjá anmarri stofnun. Kvikmyndahús munu naumast
nok'kurstaðar fleiri en hér að tiltölu og hið nýjasta
og veglegasta er byggt af Háskóla íslands, en á sama
tíma skortir háskólann fé til brýnustu menningar-
starfa, Leikfélagi Reykjavíkur gengur hörmulega seint
að tryggja sér ný starfsskilyrði og forráðamenn Þjóð-
leikhússins lýsa yfir því að valdamenn þjóðarinnar ætl-
ist til þess að leikhúsið sýni „kassastykki“. Hjá okkur
renna milljónir á milljónir ofan í útgáfu á hasarblöð-
um, í lélegar sorpbækur, bingó og önnur slík tóm-
stundamorð, en framlög ríkisins til rithöfunda og lista-
manna rýma með hverju ári og skólakerfið drabbast
niður vegna lélegra launakjara kennara og slæmrar
aðstöðu til starfa. Eitt mesta áhugamál stjórnarflökk-
anna í menningarmálum virðist vera það að banda-
rískt dátasjónvarp steypist yfir þjóðina, en aðstaða til
náttúruvísinda, sem er snar þáttur nútímamenningar
og verður að vera viðfangsefni hverrar sjálfstæðrar
þjóðar, er svo hörmuleg að ýmsir færustu menn okk-
ar á þeim sviðum hrökklast af landi brott. Og þann-
ig mætti lengi telja. Yfirborðsmennskan og auglýsinga-
skrumið vaða uppi og stefna að því að bilið milli al-
þýðu manna annarsvegar og lista- og menntamanna
hinsvegar breikki óðfluga, en eigi smáþjóð eins og ís-
lendingar að halda sjálfstæði sínu verður ménning
hennar að vera sönn alþýðumenning.
Cýndarskrumið er nátengt hernámsstefnunni og hefur
þann tilgang, meðvitaðan og ómeðvitaðan, að
að steypa Islendinga í sama móti og bandarískan stór-
borgapmúg, þannig að sjálfstæð tilvera okkar koðni
að lokum niður. Það er því engin tilviljun að einmitt
Samtök hernámsandstæðinga beita sér fyrir gagnsókn
í menningarmálum og að hernámsblöðin íslenzku vilja
ekkert af slíkri starfsemi vita. En hin almenna þátt-
taka listamanna í menningarvikunni sýnir hvar vaxtar-
broddinn er að finna. — m.
Jón Jónsson
516
. 1 1 1 ■ . . - . 1926
1 ■ 1 I . ■ > 1929
1, 1930
1931
1932
L L
l.l l$34
Li 1935
»936
. . 1 . i . i . ■ 1937
111 1938
-. 1. . * ■ . . . 1939
... 11 1940
.. 11 i. 1941
■ ■ 111 ■ - ■ 1942
... 1ll11 1943
.1 i... 1944
■ 1 i i 1945
11«... 1946
■ 11... 1947
■ ■! i. _ 1948
. ■ 11 ■ ■ 1949
■1. i.. 1950
.,1 1951
- - a I 1 i 1952
. .1. i i 1953
1 ■ ■ ■ .... »954
1955
- I - . 1956
t« | « ? | | 10 II « II 14 II » ff ( • N YCMI.
Aldurstlreifing: vertíðarþorsks
sem veiddist á línu á svæðinu
frá Vestmannaeyjum að Snæ-
fellsnesi árin 1928 til 1956. Hæð
svörtu súlnanna sýnir þann
hundraðshluta sem er af hverj-
um árgangi í veiðinni árlega.
(tJr Fiskunum).
Útlendingar
hirða helming
þorskaflons é
íslandismiðum
- Jón Jónsson
segir okkur
frá óstandi og
horfum hjó
þorskinum
„Uppistaðan i afla lslendinga
og útflutningi hefur Iöngum
verið þorskur, allt frá því sög-
ur hófust ....
I dag er dánartalan 60% á
ári, og af þeirri tölu er 4/5 af
völdum veiðanna .... Það mun
ekki fjarri lagi að setja 65%
dánartölu sem hámafrk þess sem
hægt sé að bjóða stofninum án
þess að ofbjóða honum. Þá er
hægt að segja að heildaraf-
kastageta þorskstofnsins á Is-
landsmiðum sé rúmlega 600
þús. tonn á ári — að meira
geti stofninn ekki gefið af sér.
(Af því magni veiða útlending-
ar helminginn).
Það má því telja alvarlegt
íhugunarefni við allar umræður
um framtíð fiskveiða á Islands-
miðum, að við gerum okkur
ljóst að það er ekki ótakmark-
að magn af þorski i sjónum,
og ef þorskur á að vera sama
undirstaða undir afkomu þjóð-
arbúskaparins og hann hefur
verið, þá er mjög hætt við því
að við náum fljótlega þvi há-
marki sem við getum vænzt að
stofninn geti gefið.“
Það er Jón Jónsson, yfirmað-
ur Fiskideildárinnar, sem segir
okkur þessi alvöruorð, en í dag
fræðir hann okkur um þorskinn
á Islandsmiðum. Og nú gefum
við honum orðið.
— Uppistaðan í afla íslend-
inga og útflutningi hefur ,löng-
um verið þorskur, alveg frá
því sögur hófust. Flattur þorsk-
ur var á sínum tíma skialdar-
merki íslendinga! — Þorskur-
inn var eini fiskurinn til út-
flutnings. hertur eða saltaður.
— Og hvað er svo vitað um
þennan víðfræga fisk?
— I stuttu máli sagt stendur
þekking okkar á þorskstofnin-
um á gömlurn merg. Við eigum
yfirgripsmeiri gögn um þessa
tegund en nokkra aðra. gögn
frá byrjun aldarinnar: athygljs-
verðar prufur frá 1907—1908
og kerfisbundnar athuganir á
stofninum á hrygningarslóðum
— fullvöxnum þorski — frá
1926. Segja má að íslenzk gögn
um þorskinn séu þau mestu í
Evrópu.
Fyrstur • manna til að rann-
saka þetta var hinn frægi
danski fiskifræðingur Johannes
Schmidt er kom hingað í byrj-
un aldarinnar og skrifaði merki-
ilega ri.tgerð um þorskinn og
kortlagði hrygningarstöðvar.
Hann sýndi fram á hvemig
egg og seiði berast frá hrygn-
ingarstöðvunum með straumum
umhverfis landið. Bjarni Sæ-
mundsson gerði vitanlega mikl-
ar athugánir á þorski, samdi
ritgerð um aldur og vöxt
þorsksins við ísland og fjöl-
margt annað, bæði í skýrslum
sínum tll rí'kisstjórnarinnar,
„Fiskunum'* og ýmsum ritgerð-
HVAÐ GERA
ÞEIR í
FISK3DEILDINNI?
um á erlendum málum.
Árið 1931 byrjaði dr. Árni
Friðriksson rannsóknir á þorski,
og var það þá eitt aðalverkefni
ihans og hafði hann umsjón með
þorskrarinsóknum hér til 1946
—1947 er ég kom heim og tók
við þeim. Ég kynnti mér þessi
mál í Noregi, en þá mátti ef-
laust telja Norðmenn komna
lengst allra þjóða á þessu sviöi,
Við tókum ýmislegt athygli-
vert upp sem Norðmenn beittu,
höíum aðlagað það fslenzkum
að-stæðum og farið okkar eigin
leiðir.
Við þorskrannsókirnar hef ég
notið aðstoðar ágætra manna.
Ingimars Óskarssonar, er hefur
unnið við aldursákvarðanir frá
byrjun, og Sigurðar Gunnars-
sonar, er sér um ýmiskonar út-
reikninga í þessu sambandi.
Dr. Ámi Friðriksson sýndi
fram á að mjög misstcrkir ár-
gangar eru ríkjandi í þorsk-
stofninum og taldi mjög mikil-
vægt að rannsaka það atriði.
Það er hægt með kvarna-
lestri að ákvarða aldur á þorski
með talsvert miklu . öryggi, og
með því að aldursákvarða á-
kveðið magn af vertíðarfiski á
hverju ári getum við fengið all-
góða mynd af aldursdreifing-
unni á hverju ári, og um leið
stærð hinna einstöku árganga
sem bera uppi stofninn. Sem
dæmi ,um það hve árgangarnir
geta verið missterkir má geta
þess að árgangurinn frá 1922
gaf af sér, á aldrinum 8—13
ára, í veiði íslendinga cinna,
710 þús. tonn. (Ætla má að út-
lendingar hafi veitt áilíka mik-
ið). En árgangurinn frá 1927 gal
af sér aðeins 19 þús. tonn á
sama aldursskeiði. Árgangurinn
frá 1922 var því 35 sinnum
stærri. Náinn skilningur á þessu
atriði: sveiflum í árgángaskipt-
ingu, er því mjög mikilvægur
fyrir allt mat okkar á afla-
sveiflum. — Af sterkum árgöng-
um má nefná árg. 1922, ’24, ’26,
’30—32, ’36, ’42, ’45 og 1955. Við
höfum fylgzt með þessum ár-
gön«um frá vöggu til grafar, e£
svo má segja.
— Hverjar eru orsakirnar
fyrir þessu?
— Um orsakir til þéssara
missterku árgangá er enn fíest
á huldu. Það - rná ‘þó Segja að
áhrif yúmhverfisins á fyrstu
æviskciðum fisksins séu mjög
þýðingarmikill — og þýðingar-
mest.
Það getur komið • til greina
veðurfar, s. s. mikið þrim, hagl-
él, jafpvel missaltur sjór, því
eggin eru .imjög viðkvæm fyrir
breytiiigu á seltumagni, — enn-
fremur hungurdauði, ef plöntu-
svifið'"blómgast ekki á réttum
tíma fyjír seiðin. Nánari rann-
sókn á þessu atriði er mjög erf-
ið, og ekki á færi okkar í dag
að svara þessu til hlítar.
Með því að fylgjast með ald-
ursdreifi’ngu,' bæði þess hluta
stofnsins sem orðinn er kyn-
þroska og hrygnir og eins botn-
vörputilraunum ái yngri hluta
stofnsins á uppeldissvæðunum,
. getum Við gert okkur nokkurn
veginn grein fyrir hvað koma
skal í árgangaskipuninni.
Það hagar svo til með þorsk-
inn við ísland að hann elst upp
í mjög mismunandi umhverfi
hvað hitastig snertir. Það hef-
ur komið í Ijós við rannsóknir
okkar síðustu ár, að hitastigið
hefur mjög mikil áhrif á vöxt
þorsksins. Segjá má að þorsk-
•urinn hér í heita sjónum, t. d.
í Faxaflóa, vaxi um helmingi
hraðar en þorskUr sem vex upp
í kalda sjónum við Norð-Aust-
urland. Þetta hefur þau áhrif
að fiskur verður mjög mis-
snemma kynþroska, og má segja
að fiskur sé að koma í gagnið
(hrygni í fyrsta skipti) frá því
hann er þriggja ára og allt upp
í 13—14 ára. Þetta hefur mikið
að segja fyrir framlag hinna
einstöku árganga til veiðanna.
Það má þó segja að árgang-
arnir almennt gefi mesta veiði
á aldri.num 8—10 ára.
Ef við Ktum á-ficks”-n á vetr-
arvertíðinni má skicta stofnin-
um í tvennt, þ.e.a.s. fisk sem
er að koma til hrygningar í
fyrsta skipti. svokallaðú’ nýlið-
•ar, og hinsvegar fisk, sem
hrygnt hefur einu sinni eða
crftar. Eins og ég sagði áðan
geta nýliðarnir verið frá 3ja ára
tiil 14 ára gamlir. Þessi mikla
breidd í atdursdreifingu nýlið-
anna gerir unnt að áætla ald-
u.rsdreifingu stofnsins frá ári
til árs. Ef við höfum seg.ium 8
ára gamlan fisk vitum við með
nokkurri vissu hve mikill hluti
sé begar kominn til hrygningar
og hve mikill hluti eigi eftir að
koma á næsta ári, eða árið þar
á eftir, en það er ekki nóg að
vita hve mikið af fiski er eftir
af árganginum, heldur þurfum
við líka að vita hvað við muni
taka á hverju ári, hve mikið
hverfi árlega af völdum veið-
anna og hve mikið af eðlileg-
um dánarorsökum.
Okkur hefur nú tekizt að
reikna út heildardánartöluna á
I rannsóknarleiðangri á Maríu Júlíu. Jón Jónsson (t.v.) og Aðal-
steinn Sigurðsson við þorskmerkingar.
Endurheimtur af þorski sem mcrktur var á Skagafirði 27. til 28. maí 1948. Svörtu punktarnir
sýna staðinn þar sem fiskurinn veiddist og talan táknar fjölda daga sem fiskurinn var í sjó.
Merkingarstaður í neðra horni til hægri. (Úr Fiskunum).
Sigurður Gunnarsson, aðstoðar-
maður Jóns Jónssonar. (Ljósm.
Þjóðv. A.K.)
íslenzka þorskstofninum; það
heíur nú verið gert fyrir öll
þau ár sem við höfum gögn yf-
ir, eða um 30 ár.
Þá kemur í Ijós að mjög náið
samhengi er milli heildarsókn-
ar, (þ. e. veiðanna) á hverju
ári, og heildardánartölu kyn-
þroska hluta stofnsins. I dag
er þessi dán^rtala 60% á ári,
og af þeirri tölu eru 4 5 af völd-
um veiðanna og 1 5 af eðlileg-
um orsökum. Dánartalan af
völdum veiðanna hefur farið
hækkandi.
— Þolir stofninn slíkt álag?
— Sextíu prósent dánartala,
miðað við þær veiðar sem
stundaðar eru á Islandi í dag,
er orðin nokkuð há tala. Það
mun ekki fjarri lagi að setja
65% dánartölu sem hámark
þess sem hægt sé að bjóða
stofninum án þess að ofbjóða
honum. Þá er hægt að segja að
heildar-afkasiagcta þorskstofns-
ins á íslandsmiðum sé rúmlega
600 þús. tonn á ári, — en að
meira geti stofninn ekki gefið
af sér.
Það má því telja það al-
varlegt íhugunarcfni við all-
ar umræðitr um framtíð fisk-
veiða á Islandsmiðum, að
við gerum okkur ljóst að
það er ckki ótakmarkað
magn af þorskii í sjónum,
og ef þorskur á að vera sarna
imdirstaða undir afkomu
þióðarbúskaparins á næstu
álratugúm og hann hefur ver-
ið undanfarið, þá er mjög
hætt við því að við náum
fljótlega því hámarki sem
við getum vænzt að stofninn
geti gefið.
Þessi 600 þús. tonn eru miðuð
við meðalástand. Sum árin get-
ur stofninn verið meiri eða
minni. Við sjáum því fram á að
ekki verður hægt að auka
þorskveiðarnar að neinu veru-
legu leyti.
Þetta er eitt hið þýðingar-
mesta í vitneskju okkar um
þorskstofninn, að við gerum
okkur grein fyrir hvað hann er
stór og hvar við stöndum í nýt-
ingu hans. Við þurfum að fylgj-
ast nákvæmlega með þeim
breytingum sem verða af nátt-
úrlegum orsökum. Við þekkjum
vel þá meginþætti sem ráða
allri uppbyggingu þorskstofns-
ins, og við getum sagt fyrir í
stórum dráttum um þær sveifl-
ur sem verða af eðlilegum pr-
sökum.
— Þið merkið árlega mikið
af þorski — hvað hafa þær
merkingar leitt í Ijós?
— Já, á undanfömum árum
hafa verið gerðar mjög miklar
merkingar á þorski við ísland.
Við byrjuðum þær í stórum
stíl 1948. Fyrir stríð höfðu
Danir framkvæmt þessar merk-
ingar og fyrstu merkingarnar
hér við land gerðu þeir upp úr
síðustu aldamótum.
Þessar merkingar hafa leitt í
ljós að þorskur er nokkuð stað-
bundinn fyrstu 3—6 áriri, en
eftir það fer hann aðallega að
ganga frá öllum landshlutum
til hrygningar í heita sjónum,
og síðan til baka aftur.
— Gensur liann þá ekkert
búrt af íslandsmiðum?
— Af þeirn fiski sem við höf-
um merkt við ísland haEa sára-
fp.ir endurheimzt við önnur
lönd. Nokkrir við Norður-Nor-
eg og 1—2 í Norðursjónum.
Hinsvegar hefur fengizt mjög
eftirtektarverður árangur af
merkingum Dana á þorski við
Grænland, því þær merkinga.r
hafa sýnt mjög mikiar göngur
á einstökum árabilum milli
Grænlands og Islands. Sérstak-
lega verður þetta áberandi upp
úr 1930, en þá leitaði þorskur
í mjög ríkum mæli frá Vestur-
Grænlandi til íslands til að
hrygna, — og höfðu þessar
göngur mjög mikil áhrif á
þorskveiðarnar hér við land, og
má nefna t. d. að hinn stóri
árgangur frá 1922 var að nokkru
upprunninn við Grænland.
Þessar göngur til Islands stöf-
uðu af því að á þessu tímabili
voru mjög óhentug hrygningar-
skilyrði við Vestur-Grænland
og þorskurinn leitaði því hing-
að til að hrygna.
— Fer þá ekki þorskur héðan
til .Grænlands?
— Merkingar sem gerðar
voru hér við land á þeim tíma
sýndu einnlg að fiskur í þeirri
merkingu fékkst aftur við
Grænland, og eru öll líkindi
til að þar hafi verið um að
ræða grænlenzkan þorsk sem
léitað hafi aftur til Grænlands
,að lojúnni hrygningu.
Á síðarj árum Jiafa athugan.
ir okkar be.'nzt talsvert að
Austur-Grænlandi og þeim
möguleikum sem væru til auk-
inna fiskveiða ó því svæði, sér-
staklega í samþandi við karf-
ann. En við eigum einnig
nokkrar athuganir á þorski við
Austur-Grænland og höfum
einnig. ásamt Dönum og' Þjóð-
verjum gert nokkrar merking-
ar á þorski á því svæði. Úr
þessum merkta fiski hefur
feng.'zt fiskur við ísland, en
sérstakiega ha.fa þó athuganir
okkar á aldursdreifingu þorsk-
stofnsins við A-Grænland sýnt
að mjög niiið samband virðist
vera milli þorskstofnsins við
ísland og við A-Græniand.
Við höfum t.d. athugað
hrygningarsvæði þorsks v;ð A-
Grænland og athuganir okkar
1959 á hrygningu við A-Græn-
land sýna að aldiirsdrcifirg
í þessum þorski var nákvæm.
lega sú sama og við ísland á
því ári.
En það er vonlaust að geta
rakið nokkuð nánar fyrr en við
höfum eigið skip til að geta
sent það á þessa staði.
— Hve mikið af þorskafla
Evrópu kemur frá íslandsmið-
um?
— Árið 1959 var þorskveiði
Evrópuþjóða 1,8 millj. tonn.
Þar af kom frá íslandsmiðum
454 þús. tonn eða tæp 25% af
Framhald á 9. síðu.
Á opnunni á þriðjudag verður birt síðari
greinin „í heimsókn hjó Fiugfélagi ísiands"
£) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 4. marz 1962
Sunnudagur 4. marz 1962 — ÞJÓÐVILJINN —