Þjóðviljinn - 31.03.1962, Síða 4

!
!
!
!
!
:
!
:
:
:
!
!
!
!
:
:
:
:
:
:
!
1
!
!>
1
1
:

:
útvarpsannáll
Séra Jakob Jónsson emb-
ættaði á sunnudaginn og
lagði útaf guðspjalli dagsins,
frásögn af því er Jesús lækn-
aði blindan mann.
Út frá því fór hann út í
hugleiðingar um andlega
blindu, þó með öðrum og
skiljanlegri hætti væri en
Einar Pálsson gerði, eða
taldi sig hafa gert, fyrr á
þessum vetri.
En með því að mér finnst,
það bera einhvern keim af
hugmyndafátækt, að 'þurfa
endilega að kenna sinnuleysi,
deyfð, kæruleysi, forheimsk-
an og aðra mannlega van-
kanta til blindu, er víst
hyggilegast, að láta allar
orðræður um þessa predik-
un niður falla. Ég vil þó að-
eins geta þess, að mér fannst
hún að mörgu leyti góð og
hin hressilegasta, eins og
vænta mátti frá sér Jakobi.
Eftir hádegið kom Sverrir
Kristjánsson með sitt erindi
um lénsskipulagið, fróðlegt
og svo rólega fiutt, að hlust-
andinn beinlínis hreifst burt
af öld hraðans og til þess
tíma, er næstum stóð kyrn
Um kvöldið var enn ein
verðlaunaritgerð á ferðinni,
sú hin þriðja í röðinni. Höf-
undur hennar og flytjandi
var Þórunn Elfa Magnúsdótt-
ir. Þetta voru bernskuminn-
ingar höfundar, nokkuð
sundurlausar með köflum,
kryddaðar helzt. til mikilli
tilfinningasemi, en, án efa
sönn og trúverðug lýsing á
lífsbaráttu fólks þar syðra
á þeim tima, er höfundur var
að vaxa úr grasi.
Vanþakkláft
einkaframtak
Enn var spurt og spjallað í
útvarpssal.
Fyrir skömmu gerði einka-
framtakið hríð að Ríkisút-
varpinu, og vildi fá það, eða
eitthvað af því, í sínar hend-
ur. Nú kom röðin að bóka-
útgáfu ríkisins. Einkafram-
takið vill fá hana alla og
óskipta í sínar hendur. Að
hvaða ríkisfyrirtæki skyldi
vera snúizt næst, kannski
Þjóðleikhúsinu, eða Áfengis-
verzluninni? Sem sagt, þeir
Ragnar Jónsson forstjóri og
Tómas Guðmundsson skáld
sóttu að Bókaútgáfu Menn-
ingarsjóðs og Ríkisútgáfu
námsbóka á sunnudags*
kvöldið, en forstjóri annars
fyrirtækisins, Gils Guð-
mundsson, og Gufrón Guð-
jónsson fyrrv. skólastjóri
vörðu.
Um það má eflaust deila,
hvort ríkið eigi að gefa út
bækur, eða hvort einka-
framtakið skuli þar eitt um
fjalla.
En það má rifja upp ann-
að dálítið skemmtilegt í
þessu sambandi.
Þegar Mál og menning
hafði starfað hér nokkur ár
að bókaútgáfu, fundu þá-
verandi formælendur einka-
framtaksins upp þá kenn-
ingu, að áðurnefnt útgáfu-
fyrirtæki væri að grafa und-
an einkaframtakinu og
stefndi téðu framtaki í bein-
an voða, ef ekki yrði að gert.
En einkaframtakið var þá
svo vanburðugt í voru landi,
að það treystist ekki til að
leggja til orustu við Mál og
menningu og ráða niðurlög-
um þess. En þá var það. að
ríkið kom einkaframtakinu
til hjálpar, efldi Menningar-
sjóð og hleypti af stað bóka-
flóði, sem átti að færa óvin
einkaframtaksins _ Mál og
menningu í kaf. Áskrifend-
um var safnað um land allt',
bæði meðal læsra og ólæsra.
Munu slíks engin dæmi á
landi hér, hvorki fyrr né
síðar. Svo fengu menn Vikt-
oríu drottningu, sem þeir að
vísu skáru aldrei upp úr, til
viðréttingar trú sinni á
framtak einstaklingsins.
En með stofnun Almenna
bókafélagsins skilst mér að
einstaklingsframtakið sjálft
hafi tekið baráttuna fyrir
hagsmunum sínum í eigin
hendur, og þurfi ekki lengur
á aðstoð rikisins að halda.
Þó einstaklingsframtakinu
kunni nú að finnast fátt um
þá aðstoð, sem ríkið vildi á
sínum tima láta því í té,
verður ekki annað sagt en
að vanþakklætið sé komið
á fullhátt stig, þegar það nú
vill þennan forna bjargvætt
sinn feigan.
Að þeim var
tílbreyfing
Friðjón Stefánsson rithöf-
undur ræddi um daginn og
veginn á mánudagskvöldið.
Gagnstætt mörgum sem
þetta viðfangsefni fá til
meðferðar, var hann í góðu
skapi og ekki vitund hátíð-
legur. í samræmi við það
snerist ræða hans um hvers-
dagslega hluti, svo sem eins
og tannskemmdir skólabarnai
verndun höfundarréttar, end-
urtekningar á góðu útvarps-
efni og sitt hvað fleira. Það
er út af fyrir sig þakkar-
VIKAN 18. TIT. 24. MARZ
vert, að fá endrum og eins
menn til að flytja þessa
þætti, sem hafa ekki uppi til-
burði í þá átt að skapa héim-
inn í sinni mynd.
Þá flutti Guðm. Einarsson
frá Miðdal ferðaþátt. Gagn-
stætt venju fjallaði hann
ekki um borgir í útlandinu,
gamlar kirkjur, gamla eða
nýja menningu, og yfirleitt
ekki neitt af því sem mað-
ur er löngu orðinn leiður á
í venrulegum ferðasögum.
Frásögn hans fjallaði ein-
göngu urti næsta nábúa okk-
ar í vestri, Grænland, um
fjöll þess, jökla, ár, læki,
bleikju, sauðnaut og annað
það sem lifir í þessu landi.
Og eins og það hefir eflaust
reynzt Guðmundi andleg
heilsubót, að lifa nokkra
sumardaga í þessu ónumda
landi, þannig tókst honum
einnig að gefa hlustandanum
hluta af þessu landi með
frásögn sinni.
Þá var lesin smásaga eftir
Hannes Pétursson, leiðinleg
og nánar tiltekið ljót, um
bóndadurg, sem var svo gras-
sár, að hann rak hross úr
högum sinum upp til heiða
og fram af hamrabrún, hvar
þau týndust með hryllileg-
um hætti. En vel má vera að
þetta sé list sem verðskuldi
verðlaun frá Almenna bóka-
félaginu.
Á þriðjudagskvöld flutti
Halldór Halldórsson prófess-
or framhald af erindi sínu,
um háskólabæinn Lund, fróð-
legt en langt frá því eins
hressandi og frásagnir af
eyðihéruðum Grænlands.
Vel frá sagt
í kvöldvöku miðvikudags-
ins vantaði Eyrbyggju sök-
um forfalla Helga Hjörvars.
Símon Jóhannes Ágústsson
flutti erindi um Þórðarhelli
á Ströndum, rakti sagnir,
skráðar og óskráðar, um
Þórð þann, sem þar á að
hafa dvalizt, og eignazt barn
með heimasætunni í Litlu
Ávík. Ekki tókst honum þó
að færa fullar sönnur á
hvort útilegumaður þessi
hafi í raun og veru verið til,
né hvenær, eða hver hefðu
orðið afdrif hans.
Vísnaþáttur var fluttur af
Sigurbirni Stefánssyni og
Jónas Guðmundsson stýri-
maður flutti mjög athyglis-
verða frásögu um björgun
belgiskra togarasjómanna á
aðfangadag fyrir nálega þrjá-
tíu árum. Frásögn þessi er
ekki eingöngu athyglisverð
sökum þess að hún f jallar um
eftirminnilegan atburð, held-
ur einnig sökum þess, að hún
er einstaklegá vel gerð, lát-
laus og leynir á sér, þannig að
hlustandinn finnur að meira
liggur á bakvið en orðin
sjálf gefa til kynna.
Að lokum las svo Jóhann-
es upp úr Þjóðsögum Jóns
Árnasonar, að þessu sinni
um. snakka. skollabræiiur og
flæðarmús.
HefSi mátf
fakast betur
Á fimmtudagskvöld kom
svo önnur kvöldvaka, kennd
við Bændaviku Búnaðarfé-
lagsins. Það sem öðru frem-
ur setti svip á 'vöku þessa,
voru þýzkar húsfrey.jur, bú-
settar á íslandi, og auk þeirra
refir og refaskyttur, mink-
ar, minkahundar og minka-
banar* og svo að sjálfsögðu
sjálfur formaður Búnaðarfé-
lagsins, Þorsteinn bóndi í
Vatnsleysu, sem flutti loka-
orð dálítið rogginn og dá-
lítið ánægður með sjálfan
sig, eins og hann á vánda til.
Reyndar hljóp hann dálítið
útundan sér, í þessum kveðju
orðum, því hann fór eitthvað
að jagast við einhverja, sem
höfðu talað illa um m.enn-
ingaráhrifin frá félagsheim-
ilum sveitarma og hefði slík
ádrepa verið betur komin
einhvérs staðar á öðrum
vettvangi. Auk þess, er nú
var talið, voi*u á vöku þess-
ari karlakór norðan úr
Skagafirði og þættir af
þorrablóti í Biskupstungum,
og má segja að það hafi ver-
ið hið skársta, er upp á var
boðið. Verður ekki annað
sagt en að vaka þessi hefði
gjarna mátt takast betur en
raun varð á.
Aukning
fœst með
aukningu
Á föstudag eftir hádegi var
svo rekinn rembihnútuvinn
á Bændaviku Búnaðarféiags-
ins. með því að efnt var til
umræðufundar um viðfangs-
efnið hvernig hægt væri að
auka afköst búanna. Fund-
armenn voru fjórir auk fund-
arstjóra, einn bóndi, einn
beitarfi'æðingur, einn jarð-
vegsfræðingur og einn kúa-
fræðingur. Og niðurstaða
þessa fundar skildist mér að
væri sú, að afköst skyldi
auka með auknum afköst-
um. Beitarfræðingurinn vildi
auka afköst beitilandsins,
jarðvegsfræðingurinn vildi
auka afköst hins ræktaða
lands, kúafræðingurinn vildi
auka afköst búsmalans og
þegar öll þessi afkastaaukn-
ing var lögð saman hlutu af-
köst búanna að aukast.
Bóndinn féllst svo á allt
þetta fyrir sitt leyti og þar
með var málið leyst. En með-
al annarra orða, er ekki af-
kastaaukning eitt þeirra orða
sem þjökuð eru af of mikilli
notkun? Og eitthvað finnst
mér bogið við það, að tala
um aukin afköst beitilands.
Og er ekki einnig eitthvað
bogið við það, að tala um
að beitilönd séu ofsetin eins
og beitarfræðingurinn gerði,
og fleiri búvísindamenn
munu hafa gert? Eins og bæði
guð og menn vita situr sauð-
kindin aldrei á rassinum, svo
framarlega hún hafi mátt í
aftari endanum. Því er með
öllu útilokað, að hún bíti
sitjandi.
Skáldskapur
og veruleiki
Um föstudagskvöldið er
fátt að segja. Þátturinn Efst
á baugi var frekar leiðinleg-
ur, eins og oftast, þegar ekk-
ert er minnzt á Rússa. Þór-
arinn Guðnason læknir gerði
ljóðum Matthiasar ágæt skil.
Ný útvarpssaga hófst, Sag-
an um Ólaf, árið 1914, eftir Ey-
vind Johnsson, hið nýbakaða
lárviðarskáld Norðurlanda-
ráðs, lesin af Árna Gunnars-
syni, og ekki vel enn sem
komið er.
Á- laugardagskvöldið var
flutt leikritið Mýs og menn,
eftir Steinbeck. Maður sat
sem bergnuminn undir leik
þeirra Þöi'steins Ö. í hlut-
verki Lenna og Lárusar Páls-
sonar í hlutverki Georgs, og
ieikslokin fundust manni
dramatisk, óumflýjanleg og
næstum eðlileg.
En hefði, í hópi hlustenda,
einhvers staðar leynzt ein-
hver Georg, sem áfallalítið
hefði komizt með sinn Lenna
í slagtogi gegnum lífið,
myndi sá Georg áreiðanlega
hafa sagt: Þetta er vandræða-
lausn. Þetta er flótti frá
veruleikanum. Veruleikinn
finnur oft leið, þar sem
skáldin sjá enga.

eftir SKÚLA GUÐJÓNSSON frá Ljótunnarstöðum
Mál! Ilse Koch vísaS frá
Mannréttindanefnd Evrópu-
ráðsins sat á fundum í Strass-
bourg fyrrl hluta þessa mánaðar
og fjallaði um 60 kærumál.
Það mál, sem mesta athygli
■vakti að þessu sinni, var kæra frá
'Ilse Koch, ekkju fangabúðastjóra
í Buohenwald. Maður hennar,
sem stjórnaði fangabúðunum
1937—1942, var dæmdur til
dauða 1944, en Ilse Koch, sem þá
var ákærð fyrir hylminguj. var
sýkttuð vegna sannanaskorts. Ár- J
•ið 1947 dæmdi hins vegar banda- |
rískur herréttur hana í ævilangt ^
íangelsi fyrir stríðsglæpi, en'
-íangavistin var síðar stytt í fjög-
ur ár. Meðan Ilse Koch sat í
fangelsi, setti öldungadeild
Bandaríkjaþings á fót rannsókn-
arnefndj sem komst að þeirri
niðurstöðu, að herrétturinn hefði
ekki fjallað um brot hennar gegn
þýzkum borgurum. Þegar henni
var sleppt úr fangelsi 1949, hand-
tók þýzka lögreglan hana á ný.
Árið 1951 var fjallað um mál
hennar fyrir rétti í Augsburg.
Stóðu réttarhöldin í 7 vikur og
komu 250 vitni fyrir dóm.
Ilse Koeh var fundin sek um
ýmis afbrot, svo serh hlutdeild í
manndrápum og líkamsmeiðing-
um. Var hún dæmd í ævilangt
fangelsi. Hún var ekki við rétt-
arhöldin og bar við sjúkleika,
en dómstólli.nn leit svo á, að um
uppgerð væri að ræða. Fangelsis-
dómurinn var staðfestur í æðra
rétti, og situr I-lse Koch enn í
fangelsi. Hefur hún nokkrum
sinnum sótt um náðun án árang-
urs. Kærði hún síðan mál silt
til Mannréttindanefndar Evrópu
og studdi kæru sína þeim rök-
um, að hún hefði verið ranglega
sakfelld og að sjúkleiki héfði
komið í veg fyrir, að hún gæti
haldið .-uppi -vöFnum fyrir dómi
í Augsburg.
Mannréttindanefndin vísaði
kröfunni frá með þessum rökum:
1) Kæran varðar að nokkru at-
riði, sem gerðust, áður en
Mannréttindasáttmáli Evrópu-
ráðsins gekk í gildi.
2) Synjanir á náðunarbeiðnum
eru ekki bfot á sáttmálanum.
3) Ekki er sjáanlegt að sáttmál-
inn hafi verið brotinn að því
er önnur kaeruatriði varðar.
Nefndin tók fram, að hún teldi,
að sáttmálinn heíði í engu verið
brotinn varðandi Ilse Koch og
að tilgangur hennar væri sá einn
að kömast undan refsingu. Væri
hér um að ræða bersýnilega
misnotkun á kærurétti einstak-
linga.
Si.gi:rgeí.r Sigurjónsson hrl", sem
nýlega hefur verið kjörinn í
nefndina í stað Friðjón Skarp-
héðinssönar Aiþingisforseta, tók
nú þátt í störfum hennar í
lyrsta skipti. Formaður nefndar-
innar) sænski sendihen'ann Sture
Petrén, flutti ávarp í upphafi
fundanna. Sagði hann m.a., að
íslenzki nefndarmaðurinn væri
fuiltrúi einhverrar elztu og göf-
ugústu réttarmenningar á Vest-
ur-löndum. Væru verk íslenzkra
manna á sviðum bókmennta og
lcga yerulegur skerfur til sam-
eigtniegs menningararfs þessara
landa.
4) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 31. marz 1962