Þjóðviljinn - 20.05.1962, Qupperneq 8

i
ÞlÓÐVILJlNK
<Neef*ndU Bftm«mintftríloKknr cifeýfftt — BðBíftlist&floklmrtim. — Ritirtióyaxs
Hftcnúft KJftrtftnsflon (é,b.), M&cnús Torfi Ólalsson, BlsurSur OuSmundsson. —
#réUftritstJór»r: Ivar H. Jónsaon, Jón BJarnason. — Auglýsingastjórl: OuSseli
éCftflmússon - Ritfltjórn, afgreiðsla. auclýslngar, prentsmiðJa: Bkólavörðust. X9.
Bfmi 17-500 (i linur). Askrlftarverð kr. 65.00 6 mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
^ FrftntamiðJft ÞJóðvlIJftn« iUL
SjáífstæSisflokkurinn þarf aS
fá áminningu
JHklegast lifa þeir lengst sem með orðum eru vegnir,
hvort sem það eru einstaklingar eða félagsmála-
hreyfingar! Hvað skyldu afturhaldsblöð og íhalds-
menn á íslandi oft hafa borið það í munn sér og látið
það drjúpa úr penna eða hamrað það á ritvél að í
næstu kosningum skyldu „kommúnistar“ á íslandi
„þurHcaðir út“, hvorki meira né minna. Þetta hefur
lítið breytzt, allt frá því íslenzkir íhaldsmenn lærðu
sér til hrellingar orðið „kommúnisti" og til þessa dags.
Hitt hefur mjög breytzt, hverjir væru sæmdir heit-
inu kommúnistar. Fyrst lengi vel voru það flokkar
og samstarfsmenn Jónasar frá Hriflu og Ólafs Friðriks-
sonar, og það er ekki örgrannt um að.maður jafnsak-
laus' af öllum sósíalism og Hermann Jónasson hljóti
alls óverðugur sæmdarheitið kommúnisti! Hitt er nú
algengana að með orðinu sé átt við flokksmenn og
fylgjendur _Sósíalistaflokksins og Alþýðubandalagsins.
gn dálítið hafa þó andstæðingar sósíalista lært af
reynslunni. Það hefur nefnilega gengið skramb-
ans ári illa að „þurrka út“ hina róttæku verkalýðs-
hreyfiragu á íslandi, og jafnvel enn verr að „þurrka
út“ kommúnismann í heiminum. Svo er komið, að
andstæðingar sósíalista þora varla að láta eftir sér
þann munað að fullyrða að Alþýðubandalagið verði
„þurrkað út“ í kosningunum á sunnudaginn, því slík-
ar yfirlýsingar hafa oft valdið hrottatimbur'mönnum
daginn eftir kosningar, ekki sízt háttsettum mönnum
í Alþýðuflokknum og Sjálfstæðisflokknum. Einna
myndarlegast hefur Alþýðublaðið reynt að halda áróð-
ursvana sínum. Það skýrði frá fyrir nokkru að þriðji
hver raaður sem kosið hefði Alþýðubandalagið ætl-
aði nú að kjósa aðra flokka!
jþetta mun þó vera Alþýðublaðsfrétt svonefnd, og
þarf þá ekki framar vitnanna við, og spyrjum að
leikslokum en ekki vopnaviðskiptum. Við lifum von-
andi allir af kosningaslaginn og getum litið á útkom-
una morguninn 28. maí. Og oftar hefur Alþýðuflokkur-
inn átt um sárt að binda daginn eftir kosningar í
Reykjavík en flokkar hinnar róttæku verkalýðs-
hreyfingar. Hér skal ekkert fullyrt um úrslitin, en ó-
neitanlega verður fróðlegt að sjá hver éhrif það kann
að hafa á kjörfylgi Alþýðuflokksins að eiga þá eina
yfirlýsta hugsjón að fá að styðja íhaldið til stjórnar
á Reykjavík enn eitt kjörtímabil, færi svo að íhalds-
meirihlutinn í borgarstjóminni skili sér ekki í kosn-
ingunum. Og ýmislegt gæti til þess bent að.ekki muni
allir þeir sem kosið hafa Sjálfstæðisflokkinn undan-
farið láta að þessu sinni reka sig eins og rollur í dilk
þéss flokks, sem forystu hefur Ihaft um kjaraskerð-
inguna og árásirnar á lífskjör fólksins.
gitt dæmið sem bent gæti til slíks er atvikið á síð-
asta fundi borgarstjómarinnar, þegar grípa þurfti
til ofbeldisaðgerða svo fram kæmu atkvæði hinna tíu
borgarfulltrúa Sjálfstæðisflokksins samkvæmt flokks-
aganum. Fyrst svo er um hið græna tréð, hvað mun
þá um óbreytta flokksmenn og fyrrverandi fylgismenn
Sjálfstæðisflokksins? Flótti íhaldsins frá málefnum
Reykjavíkur og íslenzkra iþjóðfélagsmála yfirleitt í
kosningabaráttunni hefur ekki vakið neina hrifningu
hjá því fólki, sem Sjálfstæðisflokkurinn þarf að sækja
atkvæði sín til. Fyrrverandi kiósendur Sjálfstæðis-
flokksins hafa við orð, að flokksforustan hefði gott
af því að fá rassskell í þessum kosningum, að rétt
væri að sýna Birgi Kjaran, Gunnari Thoroddsen og
Geir Hallgrímssyni álit fólksins. á bolabrögðunum sem
beitt var í undirbúningi framboðsins, og álit fólks-
ins á kjaraskerðingunni! Hversu margir gera það fæst
ekki úr skorið fyrr en um næstu helgi, því ýmsir rnun-u
ráðnir í að láta sem fæst uppi fyrir fcosningar, en biðja
atkvæðaseðilinn að tala þeim mun skýrar. — s.
\ — ÞJÓCVILJINN — Sunr.udagurinn 20. maí 1962
Sunnudagurinn 20. maí 1962 — iÞJÓÐVILJINN — (Cþ
Helene Weigel sem írú Flinz.
Tlieater am Schiflbauerdamm.
Fyrsti hlýi vordagurinn í
Berlín. Sólin glitrar á öldum.
Spree-árinnar, en henni tekst
ekki að gera hina skuggalegu
leikhúsbyggingu „Am Schiff-
bauerdam“ aðlaðandi. Dyrnar
að anddyrinu eru opnar, enda
þót-f a.UCngýmiðgr sé.u .' ekki
selásf svo sn.emma . d'ágs. -tjr-
anddyrinu-íTi.á. gabga- beiní inn
í áhorfendaíalinn, ’ •
Þáö ér ýeruT.áO- æía á.'svið-
Hér og þar i di.mmum
salnum sitja. að.rir vegfcfrepdur
s.em laumazt .hafa inp óg fylgj-
ast af afhygli. með-því sem ger-
ist á sviðinu. Hvernig dirfast
þeir? Ef alþýðulögreglan kæmi
nú|, eða þá að minnsta kosti
dyravörður leikhússins, hvað
þá?
Það er verið að æfa leikrit
Brechts „Dagar kommúnunn-
ar‘j, leikstjóri er lærisveinn
■hans Manfred Wekwerth. Ég
yrði á hann þegar hann á leið
fram hjá og bið leyíis að vera
htér.
— Já, gerið svo vel, öllum er
heimill aðgangur að æfingum
hér, segir hann dálítið hissa og
kinkar kolli til hinna „áhorf-
endanna".
— Við höfu.m ekkert að fela
og það er íyrirtak að áhorfend-
ur okkar geti einnig séð okkur
við vinnuna. Þeir kynnast leik-
urunum betur. Við viljum
gjaman að þeir skilji þau
vandamál sem við höfum við
að glíma og viti hvers konar
vinna liggur að baki hverri
leiksýningu.
• Skóli fyrir
áhorfendur
— Það verður að þroska tvær
listgreinar: leiklistina og á-
horfandalistina, sagdi Bert
Brecht þegar hann hóf að
skapa Berliner Ensemble, leik-
flokkinn í Austur-Berlín, sem
frægur er jafnt í austri sem
vestri.
.. Um kvöldið. var . ég aftur
gestur , í. leikhúsihu,' að . þessu
. syini með greiddan aðgöngu-
miðá, : vasanum. Lejkhúsið var
hálftómt. Ástæðan var sú að
stór hópur ,frá vérksmiðju éinni
í úihveríj Berlínar hafði hætt
vjð að koma. Blóðkreppui'arald-
urinn í Berlín er í algleymingi.
•Sýnt • er „Frú Flinz't nýtt
leikrit eftir ungan austurþýzk-
an höfund, Helmuth Baierl.
Áður en sýningin hefst gengur
hann fram fyrir tjaldið og á-
varpar hina dre!fðu gesti í
salnum: Þar sem svo „notalega
lítill hópur“ er við sýninguna
í kvöld, geta allir rúmazt fyrir
í anddyrinu og leikhúsið býð-
ur því öllum viðstöddum til
UHiræðna — „Aussprache!1 —
um sýninguna að henni lokinni.
Sýningin stendur frá kl. 19
til 22.30 og síðan var . haldið á-
frem í anddyrinu fram að mið-
nætti. Flestir böfðu tekið boð-
inu og allir bekkir voru setnir.
1 miðjum hópnum sátu leik-
skáldið, Helene Weigel, for-
stjóri Berliner Ensemble og
handhafi aðalhlutverksins í
„Frú Flinz“, leikarinn Eaimund
Schelcher, hann leikur Fritz
Weiler, hinn ókvalráða komm-
únista leikritsins, og aðrir leik-
arar í því.
Það er margt kornungt. fólk
meðal gestanna, en það lætur
í ljós skoðanir sínar fullum
hálsi. Spurningar þeirra og at-
hugasemdir fjalla fullt ' eins
mikið um efni leiksins sem um
Kstina, meira um þann raun-
veruleika sem lýst er í leiknum
heldur en hvernig það er gert.
Átökin í leiknum byggja á ,and-
stæðunum milli .flokks-fulltrú-
ans Weilers og frú Flinz, hinn-
ar hagsýnu, síngjörnu konu
Lciksýning á líha að vera fyrir augað — „plastísk“ uppröðun persónanna er eitt af áhrifamestu
listbrögðum leikhússins eins og í þessari sviðsmynd úr „Arturo Ui“.
sem hugsar um það eitt að
framfleyta sér og sonum sínum
íimm og lætur sér á sama
standa um aila „pólitik“ — eins
konar Móðir Courage á tutt-
ugustu öld.
— Lýsið þér eigin reynslu
í leikritinu? er höfundur spurð-
ur. Á Fritz Weiler sér lifandi
fyrirmynd?
Beierl: — Ég gæti veri einn
af sonum frú Flinz. Leikurirm
gerist í Kðthen, en þangað kom
ég sem flóttamaður áríð 1945.
Skapgerð Fritz Wéilers og örlög
eru sftiðin eftír félagá sem ég
eignaðist þá. Hann á nú sæti í
áætlunarráði rikisins. Hanri
heitir reyndar líka Fritz Weil-
er.
— Það virðist eitthvað bogið
við að frú Flinz skuli „snúast
hugur" eftir að hún hefur hellt
úr skálum reiði sinnar yfir
flokkinn allan leikinn, segir
ungur maður.
Helene Weigel: — Já, en
snýst henni yfirleitt hugur?
Hún gengst að visu fyrir að
tekinn sé upp samvinnúbúskap-
ur í þoi-pi hennar. En hún
hokraði áður á jarðarskika sín-
um og flokksformaðurinn spyr
hana: „Eruð þér á móti ríkinu
okkar?“, og hún svarar: „Það
er< ég, ef þorpið okkar geíur
rétta mynd af því!“
Ég .hefði kosið önnur leiks-
lok sem sýnt hefðu hvemig frú
Flinz heldur áfram að hafa aUt
á hornum sér þótt henni hafi
■- ' '• - ’L^snj.-r. • • -i w.. ».• . > * » .....
Endursklpulag á reksfri borgarinnar og borgarsfofnana
Alþýðubandalagið vill beita sér fyrir efiirfarandi ráð-
stöfunum:
1 Að reglur um yfirstjóm borgarmálefna Reykjavikur
verði tekr-ar til gaumgæfilegrar endurskoðunar og
þeim komið í hagicvæmara horf
■ to . •'-' • Bu.v>atiítr-.- ri
n Að gagnger athugim fari fram 'á rekstri borgarinnar
“• og borgarrlofnananna í því skyni að koma að spam-
aði og aukinni hagkvæmni í öllum vinnubrögðum. Einkum
sé lögð áherzla á að hindra aukna og óþarfa útiþenslu
yfirbyggingar og skrifstofuhalds.
Q Gaumgæfi'eg athugun fari fram á'véla- og tækni-
' þörf vegna gatnagerðarinnar og áherzla lögð á að
fullnægja henni sem bezt
i Hraðað vcrði byggingu nýs áhaldahúss með full-
. komnu viðgerðarv erkstæði, er annist viðgerðir og
viðhald bifreiða og vínnuvéla í eigu borgarinnar.
t Reistar verði nýjar byggingar á henfugum stað
**• fýrir pípugerð bæjarins. og aðstaða hennár og rekst-
ur færö í nútíma horf.
„snúizt • hugur'1 — það er þess
konar fólk serji. breytir þjóðfé-
laginu. En Beierl var svo hrif-
inn af sínum eigin leikslokúm.
— Mér finnst fundurinn í
verkalýðsfélaginu ósennilegur,
segir einhver. Ég þekki það frá
okkar eigin fundum að það er
ailtaf einhver með og einhver
á rrióti. En að allir séu á eitt
sáttir, það er fjarri öllu lagi!
Baierl: — Þegar fólk kom
fyrst á fundi í verkalýðsfélög-
um árið 1945 varð það smóm
saman að venjast við að láta
í ljós skoðanir sínar — menn
urðu beinlínis að læra að tala.
Fasisminn hafði lamað tung-
una. Það var annað þá en nú.
Tungan er sannarlega ekki
lömuð í ungum leikhúsgestum
árið 1962.
— Það var heldur dauft í
kvöld, hvíslaði ungur maður
að stúikunni sinni, þegar við
kvöddum. Þegar ég tók fyrst
þátt í „Aussprache“ stóðu um-
ræðumar til klukkan hálftvö.
— Það er undarlegt að sjá
heimsfræga listamenn gangast
undir gagnrýni óreyndra og
jafnvel ófyrirleitinna unglinga,
segi ég við Helegie Wéigel.
— Við lærum mikið af við-
ræðum okkar við áhorfendur,
svaraði hún. Það eru cftast á~
kveðnir gestahópar, starfsfólk
frá einhverjum vinnustað og
þcss háttar, sem við bjóðum á
íþessar samkomur — þegar leik-
húsið er fullsetiú, komast ekki
ó Ráðstafanir séu gerðar . til 1 að spara vemlega ■ bif-
reiðakósthsð hjá börgiririi og stofnunum 'heririar.
H Rannsókn fari fram á öllum rekstii Rafmagnsveit-
* * unnar í- -þvi skyni að draga úr óhóflegum kostnaði
við rekstur hennar og iíonja honum á eðlilegan grund-
völl, þannig að dregið verði úr jþeim óhóflega reksturs-
kostnaði, sem reynist a.m.k. tvöfalt meiri en í sambæri-
legum bæjum í nógrannalöndunum; Stefnt sé að lækkun
rafmagnsverðsins, einkum á rafmagni til heimilisnotkunar.
8.
Tekin verði upp nýtízku véltækhi við hreinsun
gatna og sorphreinsun. . :
Q Rannsökuð verði heildár oliu- og
• borgarinnar og stotoana hennar í jþyí skyni að und-
irbúa og láta fara fram opinbert útboð á öllu benzíni
og allri olíu, sem borgin þarf að kaupa
húsa í Deutsches Theater, en
fékk sín eigin húsakynni árið
1951 í Thealer am Schiífbauer-
damni.
Jafnframt var alin upp heil
ný kynslóð leikara og leik-
stjóra. Leikarar eins og Nor-
bert Christian, Káthe Reichelj.
Ekkehard Schall, Heinz Schu-
bert, leikstjórar eins og Benno
Besson, Manfred Wekwerth,
Peter Pallitzsch, Lothar Bellag
og rnargir aðrir teljast til hinn-
ar „nýju öldu“ Brechts. Nú
starfa samtals 300 manns við
Berliner Ensemble.
Steínt var að því að hefja
listina aftur til vegs í Þýzka-
landi — og árangurinn varð
listræn endurvakning sem sagt
hefur til sín langt . út fyrir
landamæri Þýzkalands. Sýning-
ar Berliner Ensemble í Frakk-
lcndi. Englandi, Italíu, Vestur-
Þýzkalandi, Austurríki, Sví-
þjóð, Svisfj Finnlandi cg flest-
um sósíalistísku löndunum hafa
ekki aöeins orðið til að kvnna
starfsemi leikflokksins, heldur
einnig haft varanleg áb.rif á
leiklistina í þessum löndum.
Það er algengur misskilning-
ur, að Berliner Ensemble sýni
á „Arturo Ui“ og „Túskildings-
óperunni“. Nú er verið að æfa
j.daga kommúnunnar“.
• Hið samvirka
leikhús
Satt að segja eru þetta ekki
margar sýningar á 13 árum.
Hins vegar eru leikritin sýnd
árum saman. Enn er verið að
sýna „Móður Courage", sýning-
arnar eru . orðnar á íimmta
hundrað. Og það er einnig
unnið lengi að hverri sýningu,
4—5 mánaða æfingartími þvkir
hæfilegur og æfingar á ,|Frú
Flinz“ stóðu í 7 mánuði.
Og æfingunum er ekki lokið,
þótt sýningarnar séu haínar.:
Verkin á sýningarskránni eru
tekin upp aítur og aftur og
þetta eru ekki yíirboröskennd-
ar talæfingar. Ég var sjálfur
viðstaddur eina slíka æfi.ngu . á
„Arturo Ui“ sém byrjað var að
sýna árið 1959. Svo rækiiega
var farið í hverja setningu að
því var líkast sem leikararnir
hefðu aldrei heyrt þær áður.
Á annarri æfingu kynntist ég
hinni samvirku leikstjórn. Það
allir fyrir í anddj'rinu. Þetta
unga fólk á sinn þátt í að
skapa það sem þér kallið okk-
ar heimsfrægu list.
„Hin heimsfræga list“ eru
nýslegnir gullhamrar. Italski
kvikmyndastjórinn Vittoro de
Sica, sem vinnu.r nú að mynda-
töku í Hamborg, sagði nýlega
í sjónvarpsviðtali að Berliner
Ensemble væri nú bezti leik-
flokku.r í heiminum.
® Hin nýja alda
Bert Brechts
Það var árið 1949 að leik-
skáldið Bertold Brecht byrjaði
ásarnt nokkrum öðrum heim-
komnum þýzku-m leikhúsmönn-
um á að æfa „Móður Courage",
harmleik'inn u.m óskynsamlega
afstöðu mannanna til stríðsins,
í þeim hluta Berlínar sem þá
laut sovézkri hemámsstjórn. I
iþeim hópi vom Helene Weigel
og leikkonan Angelika Hur-
wicz, tónskáldið Hanns Eisler
og Paul Dessau, leikstjórinn
Ericli Engel, leiktjaldamálar-
amir Caspar Néher og Theo
Otto. Þetta varð upphaíið að
nýrri þýzkri leikmennt, sem
sköpuð var í landi þar sem
listin hafði fengið á sig sama
óorðið og stjómmálin. Þegar
Berliner Ensemble var stofnað
bættust þeir Ernst Busch og
Erwin Gesdhonneck í hópinn.
Leikflokkurinn var fyrst til
Frá síðasta gestaleik Berliner Ensemble í París« Helene Welgel
ræðir við Raymond Rouleau frá Leikliúsi þjóðanna en milli þeirra
er Ekkehard Sehall í gervi Uio.
Gætt.sé fyllsta hófs í risnu og áfengi ekki veitt
• á vegum borgarinnar og borgarstofnana.
aðallega leikrit Bert Brechte,
megi kallast hans eigið leikhús,
á sama hátt og Shakespeare og
Moliere höfðu sín sérstöku
leikhús sem þeir sömdu verk
sín fyrir. Reyndar er það svo
að það er fyrst nú á síðustu
fimm-sex árum, að Brecht látn-
um, að sýningar hafa hafizt
fyrir alvöru á verkum hans.
Að vísu var „Hr. Puntila og
Malti vinnumaður hans“ tekið
til sýningar skömmu á eftir
„Móður Courage", en næstu ár-
in voru sýnd verk annarra
höfunda, gamalia ög nýrra:
„Vassa Sélesnova" og pMóðir-
in“ eftir Gorkí (síðara verkið
í 1-eikbúningi . Brechts), . ÍQÍkrit
eftir þýzka Sturm-und-Drang
skáldið Lenz, Gerhard Haupt-
mann, Göthe og Kleist. 1952
voru sýnd „Byssur frú Carr-
ar“ eftir Breht og „Jeanne
d’Arc“ eftir önnu Seghers, þá.
aftur sigild verk: Moliere, Ge-
orge Farqu.har cg Ostrovskí og
nútámaverk eftir Erwin Stritt-
matter, Johannés R. Becher og
J. M. Synge.
„Kákasíski krítarhringur“fl>
Brechts var sýndu.r 1954 og þá
fyrst hófust þær sýningar á
verkum Brechts seih sérstak-
lega. Kafa aukið hróður leik-
hússins. -jMí Gálileis“ kom á
eftir (1957) með Ernst Busch í ■
aðalhlutvérkinu, þá „Ötti og
eymd þriðja ríkisins“ og „Góðá
konán frá Sezúan'4. Síðustu
Brecht-sýningarnar hafa verið
var verið að æfa „Daga komm-
únunnar44 í æfingaleikhúsinu,
sem komið hefur verið fyrir í
byggingu í nágrenni sjálfs leik-
hússins. SS-menn notuðu það
áður til æfinga! Leikstjórar
leikhússins, sex-sjö talsins, sátu
þétt saman, en leikararnir
stóðu á sviðinu. Allir lögðu sitt
til málanna varðandi eitthvert
smáatriði í leikritinu, sem
virtist skipta óverulegu ' máli
þegar á heildina var liti.ð, en
ekki hafði tekizt að koma réttu
lagi á, fella í réttar skorður. Að
kiukkutíma liðnum vaf æfingr
urmi frestað til næsta dags —
kryfja varð málið til mergjar
og finna lausn á því.
Hin langa- og undan-bragða-
lausa glíma við verkefnið,
samvinnani, sambandið við
fólkið — hinar opnu dyr að
Theater am Schiffbauerdamm
— þetta er baksvið þess „lelk-
húss fyrir úthverfin44 sem vakti
fyrir Brecht í útlegðinni og
nú hefur sent byltingarstráuma
sína yíir öll landamæri.
Claus Ingemann Jörgensen