Þjóðviljinn - 14.08.1962, Blaðsíða 4

Fyrir nokkrum árum bar
mig að kvöldi heim til Ein-
ars Olgeirssonar. Þar var
gestui' fyrir, íslenzkur prestur,
sem ég hafði ekki kynnzt áð-
ur. Hann sat allábúðarmikill,
en smáglettinn á stól og gagn-
rýndi stíft ljóðagerð Matthías-
ar Jochumssonar, en Einar
gekk um gólf og varði sálma-
skáldið. Klerkur var harð-
skeyttur, svo að Einari varð
vörnin erfið um það er lauk;
hann nam staðar, laut dálítið
áfram og sagði: „En hann er
svo mannlegur hann Matthí-
as“, Þá hló klerkur. Ást Ein-
ars á ljóðum Matthíasar
Jochumssonar var ekki sprott-
in af því, að þau væru lýta-
iaus listaverk, heldur hafði
hann dregizt að persónunni,
sem að baki þeim bjó með
kostum sínum og göllum. Nú
var skammt til sátta í deil-
unni um sálmaskáidið, því að
klerkur mat það mikils, þegai'
til kastanna kom, þótt hann
teldi, að slíkur hæfileikamað-
ut hefði oft átt að vanda sig
betur fyrir hönd kristninnar
í landinu.
Nú er Einar Olgeirsson
oröinn sextugur, og menn
deila og eiga eftir að velta
vöngum og þrætast um störf
hans og persónu. Haraldur
harðráði Noregskonungur
sagði um Gissur Isleifsson,
að hann værí vel til þess
fallinn að verða konungur,
hershöfðingi og biskup. Ein-
ari Olgeirssyni er líkt farið,
en slíkar tignarstöður mun
hann umskapa í þjónustu
lýðsins engu síður en for-
stjórastarfið við Síldareinka-
sölu ríkisins sæilar minning-
ar. Gissur ísleifsson biskup
var einn af mestu örlaga-
völdum íslenzkrar sögu. Hann
lagði grunna að yfirstéttar-
valdi á íslandi. Hiutverk
Einars hefur verið annars eðl-
is. Hann hefur fórnað kröftum
sínum í nær 40 ár til þess
að leggja undirstöðuna að al-
þýðuvöldum á þessum út-
kjálka heimsbyggðarinnar.
Báðir eru þeir þjóðfélagsleg-
ir byggingameistarar, þótt
annar fæddist árið 1042, en
hinn 1902. Eftir 800 ár er
hægt að fara í frekari mann-
jöfnuð.
Einar Olgeirsson hefur
sjaldgn skipað tignarstöður
til iengdar. Hann hefur kjör-
ið sér það hlutverk að vera
þjónn og leiðtogi Islendinga,
en ekki herra. Hann var eitt
sinn kennari norður á Akur-
eyri. Ég hef heyrt fyrrver-
andi nemendur hans fullyrða,
að hann hafi nálgazt það að
vera ímynd hins fullkomna
læriföður. Fyrir rúmum 10
árum flutti hann fyrirlestra
um elzta skeið íslenzkrar sögu
í skóla Sósíalistaflokksins í
Reykjavík. Þar talaði hann
jafnan fyrir troðfullum sal,
og meðal áheyrenda voru
nær allir nemendur háskól-
ans í fslenzkum fræðum án
tiliits til stjórnmálaskoðana.
Fyrirlestrarnir birtust síðar
undir heitinu: Ættasamfélag
og ríkisvald i þjóðveldi Is-
lendinga. Einar er einn af fá-
um vísindamönnum, sem við
Islendingar höfum átt í þjóð-
félagsfræði og sögu, og hann
hefur lagt drjúgan skerf til
hinnar vísindalegu félags-
hyggju og söguskoðunar sósí-
alista.
Við vitum öll, að Einar er
ekki einungi.s vísinda- og
kennimaður. Okkur hættir
jafnvel við að gleyma þess-
um þáttum i fari hans, af
því að hann er aðallega
flokksforingi.
„Sagan gjarnast eignar ein-
um,
afrekin þín dreifði múgur" —
eru ljóðlínur, sem Einar
vitnar oft til. Þótt þær hafi
sannleik að flytja, þá raskast
ekki aðrar staðreyndir. Ein-
ar hefur skipulagt og verið
höfuðleiðtogi róttækustu al-
þýðuhreyfingar íslenzks þjóð—
félags um nær fjögurra ára-
tuga skeið. Á þessum árum
höfum við Islendingar rétt
svo rösklega úr kútnum, að
menn koma hingað utan úr
heimi, jafnvel alla leið sunn-
an af Indlandi, til þess að
spyrjast fyrir um forsendur
íslenzka ævintýrsins. — Þjóð-
arauður og velmegun alþýðu
hefur því miður sjaldan farið
saman á síðustu öldum. Al-
múginn hefur verið og er víða
bláfátækur í margfalt auðugri
löndum en Islandi. Mitt í
gósenlandinu við Svartahaf
voru Rúmenar ein hin volað-
asta þjóð til skamms tíma,
og íslenzkur almúgi þarf ekki
að öfunda fólkið suður í
Portúgal þrátt fyrir auð þess
lands og ríkis. Hagur almenn-
ings er að miklu leyti háður
hlutaskiptum þjóðarteknanna
milli þegnanna, og meiri
jöfnuður hefui' stundum ríkt
við þau skipti á Islandi en
víða annars staðar. I ís-
lenzku samfélagi hefur um
nokkurt skeið ríkt óvenjulegt
jafnvægi milli stétta. Borgara-
stéttin og fyigismenn hennar
meðal bænda hafa löngum
haldið einir um stjórnvöl
ríkisvaldsins, en varnarsam-
tök alþýðunnar gegn gerræði
þessa valds hafa hins vegar
verið svo sterk, að það hefur
ekki verið hægt að leysa
svonefnd vandamál þjóðarbús-
ins með einhliða aðgerðum á
kostnað launþega. Slíkt stétta-
jafnvægi helzt sjaldan til
lengdar, því mönnunum mun-
ar — — . íslenzk borgara-
stétt hefur lagt til atlögu til
þess að rétta hlut sinn, ná
óskoruðum völdum í samfé-
laginu og nýtur til þess ó-
rnælds styrktar erlendra stétt-
arbræðra, sem fá herkostnað-
inn marggreiddan að styrj-
aldarlokum. Mikill hluti al-
þýðustéttanna á ís.landi hefur
hins vegar aldrei barizt fyrir
öðru en hlutgengi .í þjóðfé-
laginu, jafnrétti við samn-
ingaborð. Það er einungis rót-
tækasti hluti Islendinga, sósí-
alistarnir, sem berjast fyrir
völdum alþýðusamtakanna,
tryggum tökum þeirra á rík-
isvaldinu. Það hefur að miklu
leyti verið hlutverk Einars
Olgeirssonar að finna hinu
róttæka liði bandamenn og
leið til þess að þoka íslenzku
samfélagi til vinstri, finna
Islendingum leið til sósíalisma,
ef svo mætti að orði kom-
ast. jafnframt því sem hann
hefur orðið að stappa stáli í
hugsjónafátæka og lítilsiglda
borgarastétt, svo að hún gæfi
ekki að öilu upp sjálfstæða
tilveru og hlypi í óðagoti með
íslenzkt fullveidi í hendur
erlendra, auðhringa.. Sumir
af .flokksfélögunum hafa ekki
skilið bessa tvívitulu baráttu
flokksins, Einar hefur auðvit-
að aldrei setið einn við tafliborð-
ið af sósíalista hálfu. Hlutur
Brynjólfs Bjarnasonar, Sig-
fúsar Sigurhjartarsonar, Lúð-
víks Jósefssonar o.m.fl. er
hér geymdur en ekki gleymd-
ur.
Hlutverk sósíalista á íslandi
hefu.r verið að efla íslenzkt
fullveldi, efnahagslegt og
pólitískt, og berjast fyrir sam-
félagsháttum sósíalismans.
Þegar Einar Olgeirsson hóf
baráttu sína, var Island hjá-
lenda erlendra auðhringa,
bankarnir okkar innheimtu
skattinn fyrir þá og kaupsýslu-
mennirnir voru umboðsmenn
þeirra og faktorar. Nýsköpun-
arstjórninni tókst að efla ís-
lenzka atvinnuvegi og hag al-
mennings, losa Island úr
hjálendufjötrum og gera það
efnalega og pólitískt fuilvalda
um skeið, en hún breytti auð-
vitað ekki íslenzkri borgara-
stétt, hjó hana hvorki úr
alþjóðlegum hagsmuna- né
hugsjónatengslum sínum. Ein-
ar gerði sér fyllilega grein
fyrir að djarft var teflt í
valdabaráttunni, en áfanga
var náð. Nýsköpunin var á-
rangur hinnar miklu sóknar
róttæku verkalýðshreyfingar-
innar, sem hófst 1930 með
stofnun Kommúnistaflokksins.
Nýsköpunin færði Sósíalista- •
flokknum ■ þó ekki næga
kosningasigra, til þess að
tryggja framhald sóknarinnar,
en borgarastéttinni tókst að
styrkja aðstöðu sína, sem
hafði veikzt í kosningunum
1942. Sóknin frá sigurárinu
1942 snerist því brátt upp í
vörn eftir 1947, þegar auð-
valdsríkin tóku að skríða
saman í efnahags- og hernaðar-
bandalög og knýja foringja*
íslenzkra borgara í félags-
skapinn. Auðvaldið er ó-
þjóðlegt aliþjóðafyrirbæri, og
mikill hluti borgarastéttar-
innar á sér ekkert föðurland
nema banka og lánarstofn-
anir. Það þarf því engan að
undra, þótt ýmsir íslenzkir
kapitalistar séu ekki fast-
heldnir á þjóðleg verðmæti
og fullveldi. Hjá þeim hljóta
íslenzk framtíðarsjónarmið að
þoka fyrir alþjóðlegum stund-
arsjónarmiðum stéttarinnar. I
varnarstríði hafa skipzt á
sóknarlotur og undanhald, og
fsland hefur til þessa verið
hinn óþægi og sérstæði aðili
innan höfuðsamtaka auðvalds-
ríkjanna. Mörgum þykja nú
þungir kólgubakkar grúfa yf-
ir framtíðarhimni íslenzkrar
þjóðar, en hvað forlögin bera
í skauti sér, er okkur hulið.
Steinn Steinarr sagði eitt sinn
um auðvaldið hin spaklegu
orð:
„Það vinnur aldrei neinn
sitt dauðastríð".
Hin andstæðu skaut ís-
lenzkra stjórnmála síðustu
áratuga birtast einkum í
mönnunum Einari Olgeirs-
syni og Gunnari Thoroddsen,
fjármálaráðherranum okkai'..
Annars vegar er maðurinn,
sem mótar rás atburðanna,
hins vegar sá, sem lætur ber-
ast undan og reka á reiðanum.
Gunnar lýsir því yfir, að við
íslendingar hljótum ávallt að
fylgja þeim straumum og
stefnum i stjórnmálum, sem
mestu ráða í nágrannalönd-
unum, jafnvel þótt um fas-
isma sé að ræða. Frá því
sjónarmiði eigum við okkur
enga sjálfstæða stjórnmálatil-
veru. Hvað verður þá um allt
lýðræðishjalið og Sjálfstæðis-
flokkinn? Einar hefur hins
vegar leitazt við að finna
íslendingum leið sjálfstæðis
og félagslegs öryggis í sam-
ræmi við sögu okkar og menn-
ingu. Hann hefur jafnvel
reynt að gera íslenzka borg-
arastétt ofboðlítið þjóðlega,
fá hana a.m.k. til þess að
gefa ekki upp á bátinn sjálf-
stæða tilveru, meðan sú upp-
gjöf getur varðað framtíð
þjóðarinnar. Hann afneitaði
fornri byltingarkenningu
kommúnista með sögulegum
forsendum í Rétti 1946. Sósí-
alisminn 'hefur aldrei verið
honum hlutur, sem verður
fluttur milli landa, heldur lif-
andi þjóðfélagsvísindi, sem
menn geta bc'.tt t'l þess að
skapa sér samvirkt velferðar-
ríki á grundvelli sögulegra
og efnahagslegra forsendna hjá
hverri þjóð. Með sögu- og
þjóðfélagsrannsóknum sín-
um hefur hann reynt að
kenna okkur Islendingum að
þekkja sjálfa okkur og benda
okkur á leiðirnar, sem við eig-
um að fara.
Glæstustu ár íslenzkrar nú-
tímasögu eru þeir tímar, þeg-
ar Einar Olgeirsson gat mót-
að stjórnarstefnuna að nokkru.
Því miður voru árin fá, því
„krepptur þankinn þolir ekki
þetta háa ris“. Vonandi verða
þau bráðlega fleiri.
Ég árna Einari allra heilla
á komandi árum og óska og
vona, að hann lifi lengi heill
heilsu. Fátækleg orð eru lít-
ilfjörlegur þakklætisvottur
fyrir öll hans störf. Bezta
afmælisgjöfin honum til
handa er ötult starf fyrir
frelsi og hagsæld lands og
lýðs. Ég skora á íslendinga
að færa honum þá afmælis-
gjöf. Bjiirn Þorsteinsson.
Hver vill verka síldar.
hrogn fyrir 120—180 þús.
kr. smálestina?
Síldveiðar Japana hafa
gengið mjög illa þetta árið,
og í Japan er stórkostlegur
skortur á síldarhrognum,
sllra mesta lostæti sem Jap-
anir leggja sér til munns.
Verðið í Japan á söltuðum
sólþurrkuðum síldarhrognum
hefui' því nú í sumar verið
írá 120—189 þúsund íslenzkar
krónur fyrir smálestina. Vegna
þessarar miklu vöntunar á
síldarhrognum hafa Japanii'
gert út stóreflis síldveiðileið-
angur til stranda Alaska.
Leiðangrinum fylgir stórt
móðurskip sem tekur við afl-
anum.
Það er eftirtektarvert að
þessi mikli síldveiðileiðangur
er ekki gerður út vegna
sjálfrar síldarinnar, heldur
fyrst cg fremst hrognanna.
Ýmsar síldveiðiþjóðir hafa
byrjað að hirða síldarhrogn til
manneldis síðustu árin, en hér
á Islandi er þeim dembt í
síldarbræðslurnar til mjöl-
vinnslu. Hér er það fyrst og
fremst magnið, en ekki verð-
mæti aflans sem er í háveg-
u.m haft, og nýti.ngin því sam-
kvæmt þeirri reglu.
Saltfiskverð í Noregi
Það má segja að úthafs-
þ'írskveiðar Norðmanna hafi
gen?/4 vel í sumar. Mikil tog-
veiði hefur verið á svæðinu
austur af Bjarnareyju í allt
sumar. Línuveiðarnar við V-
Grænland hafa yfirleitt verið
mjög góðar. Línuveiðarar sem
stundað hafa Islandsmið hafa
líka fengið all sæmilegan afla.
Verð á saltfiski upp úr skipi
hefur í. Noregi verið sem hér
segir. Fyrir þorsk veiddan á
Grænlandsmiðum kr. 1.70 n.,
í ísl. krónum 10 24 kr.., án
stærðarflokkunar. Fyrir þorsk
veiddan á Islandsmiðum kr.
2.15—2.35 norskar fyrir kílóið
upp úr skipi án stærðarflokk-
u.nar. I íslepzkum krónum
samkværht gengi 12.94—14.14
fyrir hvert kíló. Þetta verð er
miðað við verð í heilum skips-
förmum af saltfiski á Norður-
og Suður-Mæri nú í sumar.
Gróðurauðæfi hafsins
Á síðustu árum hafa rnenn
farið að hugleiða hvaða verð-
mæti mætti vinna úr hinum
margvíslega gróðri hafsins.
Vísindalegar rannsóknir sem
gerðar hafa verið á margs-
konar þara og þangi hafa
leitt í ijós að þessi gróður
hafsins inniheldur margvísleg
dýrmæt efni, sem erfitt er að
afla á þurrlendi jarðarinn-
ar. Þara- og þangvinnsla er
því mjög vaxandi iðnaður
þeirra landa sem liggja að
hafi. Hér er um hvoru tveggja
í senn að ræða, mjöl til blönd-
unar í margskonar fóður fyr-
ir búpening, og alis konar
dýrmæt efni til iðnaðar. Sem
dæmi um hve hraðfara þróun-
in er á þessu sviði má nefna
að útflutningur N-orðmanna á
þangmjöli var enginn árið
1959, en í árslok 1961 er þang-
mjölsútflutningur þeirra sam-
kvæmt tollskrám 11.404 smá-
lestir og á sama tín.a er inn-
anlandsnotkun á þangmjöli
í Noregi ekki undir 6000 smá-
lestum. Á þessum tíma er
verð á þangmjöli í Noregi frá
verksmiðjunum 37—38 au.rar
Framhald á 2. síðu.
FISKIMAL - Effir Jóhonn J. E.
4) — ÞJÓÐVILJINN
Þriðjudagur 14. ágúst 1962