Þjóðviljinn - 14.10.1962, Blaðsíða 6

g SÍÐA
T»TÓI*VTLJINN
Sunnudagur 14. október 1962
H K L í
Moskvu:
//
Áðskrifa
stutta sögu
er svipað
| því að búa
tii gott vín
ii
Þegar Halldór Laxness
var í Sovctríkjunum tyrir
skömmu átti hann örstutt
viðtal við blaðamenn frá
Iiiteratúmaja Gazéta. Hall-
dór vildi sem minnst tala um
Prjónastofuna Sólin cnda
væri leikritið ekki komið
ót enn. „Ekki veit ég hver
viðbrögð almennings helzt
yrðu. En ég held að ein-
hverjir muni jiekkja sjálfa
sig í þessu verki. ! þvi
eru mörg fyrirbæri okkar
tíma“. Halldór vildi ekki
skipta íslenzkum rithöfund-
um í góða og vonda, enda
væri hann slæmur dómari
á fagurbókmenntir og hefði
reyndar meiri áhuga á
bókum um sagnfræði og
náttúruvísindi. „Ég get full-
yrt að á íslandi eru og
hafa alltaf verið góðar
bókmcnntir þótt afgangur-
inn af heiminum viti það
kannske ekki“.
Minnzt var á stuttar sög-
ur og þær miklu kröfur
sem sú tegund bókmennta
gerir til rithöfundarins. „Að
skrifa stutta sögu er svip-
að því að búa til gott vín",
sagði Halldór að lokum.
Loks leyft að birta
falin ritMark Twain
Mark Twain á efri árum.
Dóttir skáldsins stéðst
ekki storkanir Rússa
Mark Twain er búinn að liggja meira en
hálfa öld í gröf sinni, dáður og lesinn um
allan heim, en samt eru til rit eftir hann sem
aldrei hafa verið birt og erfiðlega gengur að
fá gefin út, enda þótt erfingjar hans hafi nú
loks látið af mótstöðu við birtingu þeirra.
Safn svæsinna ádeilurit-
gerða á trúarbrögðin sem
Mark Twain samdi á síðustu
æviárum sínum er komið út
á prent í fyrsta skipti. Dóttir
skáldsins, sem fram til þessa
hefur bannað útgáfu þessa
verks föður síns, stóðst ekki
mátið þegar hún frétti að
í Sovétríkjunum væri því
haldið á loft að sum verk
eins frægasta rithöfundar
Bandaríkjanna væru falin og
ekki gefin út vegna trúar-
legrar vandlætingar.
Á fyrsta áratug þessarar
aldar varð Mark Twain fyrir
hverju áfallinu á fætur öðru.
Kona hans dó og skömmu
síðar missti hann dóttur sína.
Þróunin í bandarískum þjóð-
málum var honum ekki að
skapi, yfirgangssinnuð utan-
ríkisstefna, vaxandi auð-
mannaveldi og þröngsýni • í
andlegum efnum fengu að
kenna á hvössum penna hans.
„Bréf frá jörðu“
Á þessum árum samdi
Twain ritið „Bréf frá Jörðu“.
Þar lætur hann kölska skrifa
ýtarlegar skýrslur um ástand-
ið á jörðinni til erkiengl-
anna Gabríels og Mikaels.
Myrkrahöfðinginn lýsir því
með fjölda dæma, hvemig
fáránlegar trúarskoðanir hafa
þjakað mannkynið um alda-
raðir og gera enn. Bréfin eru
skrifuð í gamansömum tón,
en þar er beint eitruðum
skeytum að trúarbrögðunum
almennt og þó sérstaklega
kr;stindómnum.
Mark Twain dó 1910 og lét
eftir sig ýms óbirt handrit,
meðal annars „Bréf frá
Jörðu“. Dóttir hans Clara
fék umráð yfir handritum
hans.
Bannaði birting-u
Bréfasafn kölska tii erki-
englanna lá i vörzlu Clöru
í 27 ár án þess að nokkur
annar fengi að kynnast efni
þess. Þá bar svo við að sagn-
fræðingurinn Bernard De-
Voto tók að sér að gefa út
áður óbirt verk Mark Twain
fyrir útgáfufyrirtækið Harper.
Það var árið 1937, og tveim
árum síðar var bókin tilbú-
in til prentunar, þar á með-
al „Bréf frá Jörðu“.
Þá tók Clara f taumana.
Hún var fyrir löngu orðin
ákafur áhangandi trúflokks-
ins Christian Science eða
„Kristileg vísindi", og þver-
tók fyrir að það sem hún
taldi ósæmileg guðlöstunar-
rit föður síns fengju að koma
fyrir almenningssjónir. Sér-
stakiega fannst henni rík á-
stæða tii að leyna því fyrir
æskulýðnum, sem kynslóð eft-
ir kynslóð hefur gleypt i sig
sögurnar af Tuma Sawyer
og Stikilsberja-Finni, að höf-
undur þessara hrífandi bóka
var herskár guðleysingi.
Bann Clöru varð til þess
að bókin sem DeVoto hafði
sett saman var ekki gefin
út.
Fellt úr ævisögu
Leið nú og beið fram til
1959 að Charles Neider gaf
út sjálfsævisögu Mark Twain
fyllri en hún hafði áður birzt.
En Clara dóttir skáldsins skip-
aði honum að fella burt
heila fimm kafla, sem hann
hafði tekið með. Frá þessari
úrfellingu skýrði hann i for-
mála.
Kaflarnir fimm sem burt
voru felldir eru „heiftarleg-
asta árás sem Mark Twain
gerði nokkru sinni á trúar-
brögðin". segir Neider. „Þessir
kaflar eru með þvi snjall-
asta sem hann hefur skríf-
að, en þcir eru ákaflega
svæsnir".
Þegar Neider varð þess var
að sovézkir bókmenntafræð-
ingar voru teknir að benda
á niðurfellinguna á köflunum
úr sjálfsævisögunni sem dæmi
um skerðingu á ritfrelsi í
Bandaríkjunum, eygði hann
möguleika á að fá breytt á-
kvörðun dóttur skáldsins.
Hann hóf bréfaskipti við
hana og brýndi fyrir henni
að með afstöðu sinni legði
hún Rússum áróðursvopn f
hendur gegn Bandaríkjunum.
Hvortveggja birt
Clara, sem nú er 88 ára
gömul, þvemeitaði í fyrstu
að leyfa prentun nokkurs
orðs af því sem hún haföi
áður bannað að birta, en
seint í hitteðfyrra, um það
leyti sem minnzt var 125 ára
afmælis Mark Twain, sner-
ist henni hugur. Hún skrifaði
Neider að hún hefði nú kom-
izt að þeirri niðurstöðu að
samvizka sín byði- sér ekki
lengur að stinga hinum óbirtu
ritum föður síns undir stól.
Neider sneri sér strax til
Harpers, sem ákvað að gefa
út „Bréf til Jarðar“ eins og
DeVoto gekk frá þeim. Sú
bók er nýkomin út.
Verr gengur með kaflana
fimm sem sleppt var úr sjálfs-
ævisögunni. Neider hyggst
fá þá birta í tímariti, en
ekkert þeirra sem hann hef-
ur snúið sér til hefur þor-
að að taka þá til birtingar.
Ætla mætti að bandarísk
tímarit gleyptu við áður ó-
birtu efni eftir' fJíkan skáld-
jöfur sem Mark T-wain, en feú
varð ekki raunin á. Ritstjór-
arnir hafa tjáð Neider. að
þeir „óttist æsingar" birti
þeir álit Mark Twain á trú-
arbrögðunum. Þeir eru með
öðrum orðum hræddir við
að koma sér út úr húsi hjá
kirkjunum og öðrum trú-
félögum.
Það tók Aksel Sandemose 3
ár að fá gefna út bókina sem
gerði hann frægan En flyktn-
ing krysser sitt spor. Hver
útgefandinn af öðrum hafn-
aði þessum „endurminning-
um morðingja" eftir þrítugan
rithöfund sem var nýflutt-
ur frá föðurlandi sínu Dan-
mörku til Noregs, lands móð-
ur sinnar.
Sagan af viðureign
drengsins Espen Arnakke við
þrældóm, síngimi og þröng-
sýni í smábænum Jante hlaut
frábærar viðtökur. Sigrid
Undset skrifaði formála fyr-
ir bandariskri útgáfu, sem
seldist betur vestanhafs en
nokkur norsk bók hafði gert
frá því „Gróður jarðarí* og
„Kristín Lafransdóttirí* voru
á ferðinni.
Nú er „Flóttamaðurinn"
kominn út hjá Aschehoug f
Noregi i nýrri og breyttri út-
gáfu. Sandemose hefur bæði
þætt fnní og fellt úr. I for-
mála hótar hann að halda
endurskoðuninni áfram „á
fimm eða sex ára fresti".
* ★ ★
Tónsnillingurinn ungverski
Zoltan Kodaly verður áttræð-
ur 16. desember og þá verð-
ur mikið um dýrðir í Ung-
verjalandi. Afmælistónleikar
verða í öllum helztu borgum.
Menningarmálaráðuneytið
ungverska ætlar ekki að láta
sitt eftir liggja til að afmæl-
is Kodaly vp- ' -pinnzt í öðr-
um löndum. ^endiráðum og
menningarstofnunum víða um
heim verða sendar þúsundir
af hljómplötum með verk-
um meistarans.
★ ★ ★
Þegar sovézka skáldið
Évgení ÉVtúsénkó kom til
Englands í vor var hann for-
síðuefni í blöðum þar, og nú
hefur Penguin sent á markað
safn af Ijóðum hans sem
jesúítinn Peter Levi hefur
þýtt á ensku með hjálp rúss-
neskufræðingsins Milner-
Gulland. Þama eru þau ljóð
Évtúsénkó sem gert hafa
bókmenntalegum kreddukurf-
um Sovétríkjanna gramast í
geði, svo sem „Brautarstöð-
in Sirna" og „Babi Jar“. önn-
ur eins og „Flokksskírteinið"
valda sfzt minni andarteppu
þeim vestrænu kaldastríðs-
sálum sem finnst að sovézkt
ádeiluskáld hljóti að vera
andkommúnisti inn við bein-
ið.
Bókin frá Penguin heitir
Selected Poems. þýðingamar
eru 22 og þýðendur skrifa
rækilegan formála.
★ ★ ★
Fyrir þá sem geta staut-
að rússnesku og langar tii
að fá nasasjón af ljóðafjár-
sjóði þeirrar tungu verður
ekki á heppilegri bók kosið
en The Pcnguin Book of Russ-
ian Verse. Eins og f öðrum
bókum sama flokks eru ljóð-
in prentuð á frummálinu en
enskar þýðingar í óbundið
mál fylgja neðanmáls. Þetta
440 blaðsíðna safn hefst á
„Kviðunni um herferð Igors“
frá tólftu öld, svo koma
hetjuljóðin sem bilíni nefnast
og síðan áfram allar götur
til Margaritu Aliger. Púskin
fær 14 blaðsíður, Lérmontoff
18, Blok 24, Majakovskf 19
og Pasternak 21 svo dæmi séu
nefnd. Langur formáli er
eftir útgefandann Obolensky.
★ ★ ★
Alþjóðlegar jasshátíðir
verða æ algengari, og norsk-
ir jassunnendur hafa valið
sinn jasshátíðarbæ, Molde á
Mæri. Jasshátíðin sem þar
var haldin í síðasta mánuði
þótti takast vel þrátt fyrir
ýmsa byrjunarörðugleika.
Til dæmis vom vandræði að
fá fólk á árdegistónleika
þótt troðfullt væri á sérhverri
jamsessjón. Næsta árfæreng-
inn aðgöngumiða að jamses-
sjón nema hann kaupi sig
líka inn á hljómleiká. Þá eiga
forstöðumenn hátíðarinnar
líka von á Dizzy Gillespie,
ef fjárhagurinn leyfir.
★ ★ ★
Ljóð úr handritasyrpunni
Sém Nils heitinn Ferlin lét
eftir sig eru nýkomin út hjá
Bonniers. Bókin heitir „Gam-
all pípuhattur“ (En gammal
cylinderhatt). Þessi síöustu
Ijóð eru vel samboðin trúðn-
um með kökkinn i hálsinum.
segja gagnrýnendur sænskra
blaða. M.T.Ó
Évgení
Fv
Tunglið
hefur áhrif
á úrkomu
Vísindamenn hafa komizt
að þeirri niðurstöðu að
tunglið hafi áhrif á úrkomu
á iörðinni, en þeir geta enn
sem komið er enga skýringu
gefið á hvernig á þessu fyr-
irbæri stendur.
Bandarískir og ástralskir
vísindamenn hafa komizt að
raun um að bæði á norður-
og suðurhveli jarðar eru stór-
rigningar algengastar í fyrstu
og þriðju viku tunglmánaðar.
Við þessar rannsóknir hefur
verið beitt staðtöluútreikn-
ingum.
Tunglmánuður er tíminn
(I sem líður milli nýrra tungla
l'og er að meðaltali 29 dagar
*[ 2 stundir og 44 mínútur.
Vísindamennirnir treysta sér
ekki einu sinni til að gizka
á.hvernig það má eiga sér
stað að kvartilaskipti tungls-
ins hafi áhrif á jörðinni.
„Furðulegt“
Frá þessum rannsóknum er
skýrt í Sciencc, riti Vísinda-
félags Bandaríkjanna. Vís-
r( indamennirnir rannsökuðu
Súrkomuskýrslur i Bandaríkj-
unum allt frá síðustu alda-
r mótum. Niðurstöðurnar kalla
þeir „stórfurðulegar og alveg
ötvíræðar".
„Hægt er að slá því föstu“,
segja þeir, „að þegar dagar
með óvenjulega mikilli úr-
komu eru bornir saman við
breytingar á horninu milli
tungls og sólar. kemur í ljós
áberandi frávik frá þvi sem
telja mætti eðlilegt væri þar
ekkert samband á milli"
- „í Norður-Ameríku er
? greinilegt að stófelld úr-
, i koma er einkum skráð um
^rníðja fyrstu og þriðju viku
tunglmánaðar, sérstaklega á
oriðja og fimmta degi bæði
Jftir að tungl er nýtt og
ffullt".
I Aftur á móti er meirihátt-
,i ar úrfelli álíka miklu fátíð-
ara í annarri og' fjórðu viku
túnglmánaðar og það er al-
gengara í hinum vikunum en
vera myndi ef það dreifðist
nokkurn veginn iafnt yfir
tunglmánuðinn. Úrkoman
nær lágmarki þrem dögum
fyrir samstöðu jarðar, tungls
og sólar.
Dýraverndunarfélag Englands
hefur fordæmt harðlega upp-
eldið á Karli krónprinsi. sök-
um þess að Filippus faðir
hans hefur tekið drenginn með
sér á veiðar. Karl. sem er 12
ára gamall, lagði hjört að
velli með einu skoti.
- Þetta er arfurinn frá
'<n upp-
*órn
i
1