Þjóðviljinn - 16.11.1962, Blaðsíða 6

6 SÍÐA
I».T Ól>VIL JINN
Föstudagur 16. ndvember 1962
ar leit að þrælum í Afríku til ^
vinnu í nýlendum sínum vest- k
anhafs. Nærri 3.000.000 Afríku- "
rr.anna voru fluttir vestur um
haf á 17. öld og nærri 7.000.000
á þeirri átjándu.
I
*
Portúgalskt þrælaskip frá því um 1835.
Mesti gróðavegur sem
um er getið í sögunni
Það voru tvær aðferðir við að ferma skipin. Þeir sem
aðhylltust „lausa hleðslu" voru þeirrar skoðunar, að fleiri
þrælar myndu lifa af sjóferðina, ef svo rúmt væri um
þá, að þeir gætu lagzt á bakið. Hinir sem vildu „þjappa
farminum saman" héldu því fram að það ætti að láta
þrælana liggja á hliðinni hvern við annan, því að enda
þótt fleiri þeirra létust á leiðinni með því móti, þá kæm-
ust samt fleiri lifandi í höfn og þannig væri tapið vegið
upp og meira en það.
haldinn verulega smitandi sjúk-
dómi, þá borgaöi það sig. Ef
svo var ekki, þá var kastað
á glæ að óþörfu einhverri verð-
mætustu markaðsvöru sem um
getur. Þá bættist það við að
þrælamir reyndu að svelta sig
í hel. Við því hafði hinn sið-
menntaði maður af hugvitsemi
sinni fundið óbrigðult ráð, á-
hald sem nefndist „speculum
oris“ eða „munnopnari". Áhald
þetta var rékið eða lamið með
hamri inn á milli tanna þræls-
ins og munnur hans síðan
glenntur upp.
Á þessa leið hefst frásögn
i bandaríska vikublaðinu Time
aí nýrri bók um þrælaflutn-
ingana vestur um haf, Svartir
farmar (Black Cargoes) eftir
Daniel P. Mannix og Malcolm
Cowley. Síðan segir:
— Skipstjórar á þrælaskip-
unum urðu að ráða fram úr
ýmsum erfiðum reikningsdæm-
um öðrum en því, hvemig koma
skyldi þrælunum fyrir í lest-
unum. Eitt var hvort þeir ættu
að kasta sjúkum þrælum fyrir
borð eða ekki. Ef þrællinn var
Fimmtán milljónir þræla.
f bókinni er sagt frá ótal
slíkum hrollvekjandi dæmum
um framferði þrælakaupmann-
anna, sem á þremur og hálfri
öld (1518—1865) fluttu 15 millj-
önir Afríkumanna í þrældóm
í hinum Nýja heimi vestanhafs.
Annars er góðhjörtuðum
klerki kennt um upphaf þessa
iiroðalega kafla mannkynssög-
unnar. Hann sendi árið 1517
frá Haiti bænarskjal til Spán-
arkonungs þar sem hann lýsti
hryllilegri meðferð á innborn-
um mönnum á eynni, sem
evrópsku landnemarnir slátr-
i:ðu af algeru miskunnarleysi
til þess að neyða þá sem eftir
Kfðu til að vinna. En það var
ekki af mannúðarástæðum að
konungur heimilaði innflutning
4.000 afrískra þræla til Vestur-
Indía og brátt kom í ljós að
Afríkumenn voru miklu lífseig-
ari og betur til þrældóms falln-
ir en Indíánar. Brátt hófu Bret-
ar, Hollendingar og Portúgal-
Gífurlegur gróði.
Engir kaupmenn munu hafa
rakað saman jafn gífurlegu fé
og þrælasalarnir. Seinni hluta
átjándu aldar, þegar lifa mátti
á 6 sterlingspundum á ári,
græddu þrælakaupmenn í Liv-
erpool einni 300.000 sterlings-
rund á ári. Þetta samsvarar
a.m.k. 25 milljónum sterlings-
•'unda nú
ivartir þrælahaldarar.
Þrælahald var algengt í Afr-
iku áður en Evrópumenn tóku
að hneppa Afríkumenn í ánauð.
öldum saman höfðu íbúar vest-
urstrandar Afríku gert hver
annan að þrælum. Hinir evr-
ópsku þrælakaupmenn færðu
sér þetta í nyt, siguðu sam-
an hinum ýmsu ættflokkum og
keyptu ‘ þræla af þeim öllum
fvrir skotvopn og brennivín.
Þrælasmygl.
Eftir að þrælasala var bönn-
uð í Bretlandi árið 1807, varð
hún áhættusamari en um leið
ábatasamari en áður. Þrælum
var nú smyglað í stórum stíl,
einkum á bandarískum skipum,
yfir hafið. f hinum brezku lög-
um var kveðið svo á að ekki
mætti dæma skipstjóra fyrir
þrælasölu, nema að þrælar
hefðu fundizt um borð í skipi |
hans. "
Skip brezks þrælasala, Hom-
ans að nafni, var stöðvað af
brezku herskipi rétt eftir sól-
setur. Hann lét binda 600 þræla
við akkeriskeðjuna, sem lá við
borðstokkinn laust bundin. Þeg-
ar hann sá um morguninn að
hann átti ekki undankomu auð-
ið, var akkerinu varpað fyrir
borð og hin lifandi sönnunar- |
Þrettán fSug-
stjórum refsað
li
i
i
í
í
*
gögn hurfu i djúpið.
Sök sem ekki hcfur verið
afplánuð.
Höfundur bókarinnar bendir
r. að hinn óhemjulegi
sem þrælamir skópu með striti
sínu og borguðu tíðum með lífi
sínu hafi verið undirstaða þeirr-
ar siðmenningar sem óx upp í
lcndum Vesturálfu og einnig
þeirrar öru efnahagsþróunar
sem varð í Evrópu eftir iðn-
byltinguna. En þrælaflutning-
arnir létu einnig eftir sig smán
og sök, sem enn hefur ekki
verið afplánuð — og sízt í
Bandaríkjunum.
!
i
I
I
skrá í þessu máli að Eren-
búrg er gyðingur.
!
Antonioni hefur lokið við
síðustu kvikmyndina í tríló-
gíu sinni: sú fyrsta hét
Ævintýrið, önnur Nóttin,
þriðja Myrkvun. Artur Lund-
kvist skrifar um síðustu
myndina i Stockholms-Tidn-
ingen. Hann kemst að þeirri
niðurstöðu að þetta verk sé
fordæming á sníkjulífi og að-
gerðarleysi og óbein rökfærsla
og málsvöm fyrir hinu skap-
andi starfi sem eitt get-ur veitt
lífinu innihald. Það sé gagn-
rýni innanfrá á afstöðu efri
millistétta sem eiga sér of-
neyzlu, peninga og þægindi
að hugsjón. í brennipunkt-
inum er ástin, og Antonioni
sýnir að hún getur ekki full-
nægt sem takmark í sjálfu
sér.
f Ævintýrinu er það arki-
tekt, sem hefur gefizt upp
við leit sína og starf og reyn-
!r að bæta sér það upp með
erótískum stórævintýrum, þar
til hann er að fullum ósigri
kominn. f Myrkvun er það
ung stúlka, Vittoria, sem ekki
veit hvað hún á af sér að
gera, staða hennar í heimin-
um er henni þjáning án þess
að hún viti hvers vegna, hún
leitar að einhverju sem hún
veit ekki hvað er .Hún bíð-
ur eftir því að eitthvað „geri
hana hamingjusama". En hún
getur ekki hugsað sér að hún
eigi sjálf að öðlast þessa ham-
ingju með eigin athöfnum.
Hún er óvirk í öllu nema
neituninni, afneitun á öllum
fölskum lausnum á vanda-
málum hennar.
Þessari túlkun Lundkvists
mótmælir Jonas Sima í sama
blaði. Hann segir að inntak
verksins sé ekki þjóðfélags-
leg gagnrýni í skilningi Lund-
kvists heldur bölsýnn skáld-
skapur um svik og hverfleika
ástarinnar, um dapurleg lífs-
skilyrði ástarinnar og mann-
lega einveru.
Báðir telja þessir gagnrýn-
endur að Antonioni hafi gert
ágætt listaverk. Andstæð
túlkun þeirra er hins vegar
enn eitt prýðilegt dæmi um
það hve mikil áhrif lífsskoð-
un manna hefur á það hvern-
ig þeir ráða fram úr tákn-
máli snjallra nútímaverka.
Endurminningar Erenbúrgs,
Mennirnir, árin, lífið hafa
verið gefnar út 7 á mörgum
málum Yfirleitt hefur bók-
inni verið fagnað sem mikl-
um menningarviðburði. Þó
hefur komið til nokkurra æs-
inga í Vestur-Þýzkalandi
vegna útgáfu bókarinnar þar.
Þegar Múnchenarforlagið
Kindler ákvað að gefa út
bókina hóf hið afturhalds-
sama blað Die Soldatenzeit-
ung harða hríð að höfundi
bókarinnar og útgefanda. Höf-
undur var kalaður bolsévikka-
skrýmsli og stríðsglæpamað-
ur númer eitt, og sagt var
að Kindler hefði móðgað
þýzku þjóðina með tiltekt-
um sinum. Fleiri blöð dróg-
ust inn í þessar umræður;
Die Zeit kom af stað kapp-
ræðum undir fyrirsögninni
„Getum við leyft okkur að
lesa Erenbúrg.“ Og eftir að
bókin kom út gekk allskonar
lýður, aðallega úr hálffasísk-
um landasamtökum Slésíu-
manna. Pommermanna og
annarra slíkra, um bókaverzl-
anir og heimtuðu að endur-
minningar Erenbúrgs yrðu
teknar úr umferð. Þar sem
það var ekki gert límdu þeir
upp miða með svofelldri á-
letrun: „f þessari bókaverzl-
un höndlar fólk sem glatað
befur virðingu sinni með
minningar þess manns sem
ber ábyrgð á fleiri morðum
en nokkur annar maður í
heimi“
Tilefni þessara láta er það
að á stríðsárunum skrifaði
Erenbúrg mjög hatrammar
greinar gegn þýzku stríðsvél-
inni. Það kemur líka á dag-
Það er merkileg og eftir- ■
tektarverð staðreynd að flest ■
sænsk blöð hafa mjög gagn-
rýnt veitingu nóbelsverðlauna
í bókmenntum til Johns
Steinbecks, en dönsk blöð
hafa afturámóti verið vin-
samleg þessum lánsama höf-
undi mörg hver. Tom Krist-
ensen talaði t.d. um það í
Politiken, að sænska akademí-
an hefði ..heilbrigða skynsemi"
þegar hún nú veitti verðlaun-
in höfundi sem allir geta
lesið. Sami hugsunarháttur
kemur fram í grein eftir Fred-
rik Nielsen í Aktuelt. Hann
segir: „Látum svo vera að
sá vandláti fesari finni nokk-
uð af tilfinningasemi, skorti
á hæfileika til að setja fram
fullkomna upplifun á vanda-
máli, mótsagnakennda lífs-
heimspeki eða ónákvæmar
skilgreiningar. Steinbeck hef-
ur notað hæfileika sína í
þágu fjöldans. f þessu tilviki
er það verðleiki sem er nóg
ástæða til að veita honum
þá mestu viðurkenningu sem
rithöfundi getur hlotnazt".
Þvi má lesa þessa klausu
i sænsku blaði: „Ef Stein-
beck vill hitta vini þegar
hann kemur til Evrópu í
desember, þá ætti hann að
stanza í Kaupmannahöfn og
ekki halda áfram yfir sund-
ið“. á.b.
i
I
!

Flugstjóri viö stýriö með flugfreyju í fanginu
Flugmálastjóm Bandaríkj- unum eru afleiðing af því a8
anna hefur sektað þrettán birtar voru Ijósmyndir sem
flugstjóra félagsins Eastern véiamenn tóku á flugi síðustu
A^ir Lines um 12.000 til 24,000 ar Myndirnar voru birt-
krónur hvem fyrir margvís- ar þegar flugstjórar og að-
leg brot á öryggisreglum. stoðarfIugmenn Eastem Air
sofandi við Ljnes fiugu vélunum véla-
stýri, venð áð lesa í stjorn- mannslausjr | verkfalli véla-
klefanum, látið flugfreyjurn- manna
ar taka við stjórn flugvéla
og haft þær í kjöltunni þar
sem þeir sátu í flugstjórasæt-
inu.
Aðgerðirnar gegn flugstjór-
Flugfélagið sjálft setti flug-
bann á þrjá flugstjóra, sem
þóttu hafa brotið sérstaklega
mikið af sér.
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs
Vainö Luma talinn
munu fá þau næst
Finnski rithöfundurinn Vainö
Linna hefur nýlega lokið við
seinasta hluta verks síns um
Koskelafjölskylduna i Saari-
jarvi, sem komið hefur út í
þrennu lagi. Seinasta bókin
nefnist „Synir þjóðar sinnar“,
og er nú talið mjög sennilcgt,
að honum verði veitt bók-
menntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs í febrúar n.k.
Nefndin, sem úthlutar verð-
laununum, er skipuð 10 bók-
menntafræðingum, tveimur frá
hverju Norðurlandanna. Þau
verk, sem til greina koma, eru
skáldsögur, leikrit, ljóða-, s' .á-
sögu- eða ritgerðasöfn, er kom-
ið hafa út tvö síðastliðin ár.
Hvert land sendir tvö verk
til nefndarinnar, og hvílir mik-
il leynd yfir, hvaða bækur það
eru. Þær eru t.d. ekki fengnar
hjá útgefendum heldur keypt-
ar í verzlunum. Á seinasta
fundi nefndarinnar var lagt til.
að tilkynnt væri eftir á. hvaða
bækur hefðu komið til greina,
en engin ákvörðun’ hefur verið
tekin um það mál. Það eru
sem sagt skiptar skoðann um
það innan nefndaiinnar, hvort
heppilegt sé að nefna opinber-
lega höfunda bókanna. Sumir
halda því fram. að það hljóti
að vera mikill heiður fyrir
hvern þann rithöfund, sem
reynist vera meðal hinna tíu
útvöldu. Aðrir segja, að þetta
kunni að vera rétt, þegar ung-
ir og líttþekktir höfundar eiga
í hlut, en kunnum rithöfund-
um sé hins vegar meinilla við
að vera nefndir líklegir án þess
þó að fá verðlaunin.
Þegar verðlaununum var út-
hlutað síðast liðið ár til Ey-
vinds Johnson fyrir bók hans
„Hans nádes tid“, fréttist að
danska skáldkonan Karen ’.ix-
en-Finecke hefði líka komið til
greina. Hún var hins vegar
heimsfræg, og fannst mörinum,
að henni væri lítill greiði gerð-
ur með því að tilkynna opin-
berlega að hún hefði komið til
tals sem verðlaunahafi.
Er ‘sænski rithöfundurinn
Johnson fékk verðlaunin. var
Váino Linna talinn koma sterk-
lega til greina. Hann var hins
vegar ekki búinn að ljúka þá
við skáldverkið, sem hann hef-
ur haft í smíðum undanfarin
ár og hefur komið ýt í þremur
bókum, sú seinasta fyrir nokkr-
um mánuðum. Að-úþessu sinni
er enginn talinn líklegri til að
hreppa verðlaunin, 50.000
danskar krónur en þessi snjalli
finnski höfundur.
★ I allt sumar urðu íbúar
Sarajevo í Júgóslavíu að
ferðast í sporvögnum með fullri
upphitun. Upphitunin var sett
á þegar vagnarnir komu frá
verksmiðjunni í Bandaríkjun-
um síðastliðinn vetur, en hegar
hlýna tók í veðri reyndist ó-
mögulegt að loka fyrir hitann.
* 1