Þjóðviljinn - 20.12.1962, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 20. desember 1962

SÍÐA 3
Kennedy og Macmillan á futtdi
Mikill ágreiningur
—erfiðar viðræður
NASSAU, Bahamaeyjum 19/12. — Þeir Kennedy,
forseti Bandaríkjanna, og Macmillan, forsætisráð-
herra Bretlands, hófu viðræður sínar hér í dag.
Þær viðræður eru taldar munu verða mjög erfiðar,
enda mikill ágreiningur milli þessara forysturíkja
vestursins um grundvallaratriði.
Fréttaritari Reuters segir að,
staða Bretlands sem sjálfstæðs
kjarnorkuveldis sem farið geti
sínar eigin götur i utanríkismál-
um hafi verið meginatriði í við-
ræðum stjórnarleiðtoganna ídag.
Macmillan er sagður hafa lagt
þunga áherzlu á að Bretar séu
staðráðnir í að vera áfram sjálf-
stætt kjamorkuveldi og ráða
yfir eigin kjarnavopnum, svo að
þeir geti áfram gegnt forystu-
hlutverki innan Atlanzhafs-
bandalagsins. Hann á að hafa
Afvopnunarviðræðum frestað
Vesturveldin vilja
ekki tilraunahlé
GENF 19/12. — Fulltrúar vest-
urveldanna á afvopnunarráð-
stefnunni í Genf höfnuðu enn í
dag tillögu Sovétríkjanna um
að kjarnorkuveldin skuldbyndu
sig til að gera hlé á öllum
kjarnasprengingnm frá áramót-
um, þótt engir formlegir samn-
ingar yrðu um það gerðir.
Engar horfur eru á því að
samkomulág verði um slíkt hlé
á tilraununum með kjamavopn,
þar sem síðasti fundur ráðstefn-
unnar að þessu sinni verður á
föstudaginn og frekari viðræð-
um þá frestað fram til 15. jan.
Sovétríkin hafa lýst yfir, að þau
teldu sig hafa heimild til að
halda áfram kjamatilraunum, ef
ekkert samkomulag hefði tekizt
fyrir áramót um að gera hlé á
þeim.
Fulltrúi Bandaríkjanna á ráð-
stefnunni, Arthur Dean, vísaði
sovézku tillögunni á bug á þeirri
forsiendu, að Sovétríkin væru til
alls vís og engin trygging væri
fyrir því að þau ryfu ekki til-
raunahléið, þegar þeim þætti
það henta. Hann ítrekaði enn
andstöðu Bandarikjanna við sov-
ézku tillöguna um sjálfvirkar
eftirlitsstöðvar („svarta kassa“)
með sprengingabanni.
bætt við, að Bretar muni samt
að sjálfsögðu halda áfram sam-
vinnu við helztu bandamenn
sína.
Sltybolt-málið efst á dagskrá
Þá ákvörðun Bandaríkjastjórn-
ar að rjúfa gerðan sarrming lun
að láta Bretum í té Skybolt-
flugskeyti bar strax á góma eft-
ir að þeir Macmillan og Kenne-
dy höfðu setzt að samninga-
borðinu, segir fréttaritarinn enn-
fremur.
Landvarnaráðherrarnir með
Stjórnarleiðtogamir ræddust
við í tvær klukkustundir í morg-
un og vom landvamaráðherr-
ar þeirra, Thorneycroft og Mc-
Namara, á þeim fundi, en þeir
ræddu þetta mál i London í
síðustu viku og aftur í Nassau
í gærkvöld. Sagt er að Macmill-
an hafi gert sér vonir um að
geta þegar á fyrra degi viðræðn-
anna fengið Kennedy til að
breyta ákvörðuninni um að
hætta við smíði Skybolt-skeyt-
isins. Það þykir þó ósennilegt
að honum muni takast það.
Kennedy gaf í sjónvarpsviðtali
í gærkvöld í skyn, að hann væri
fyliilega sammála því sjónarmiði
McNamara, að ekki kæmi til
mála, að Bandaríkin héldu á-
fram smíði Skybolt-skeytisins.
(Nánar er fjallað um Skybolt-
málið og fund þeirra Kennedys
og Macmillans á öðrum stað hér
á síðunni).
Hörmulegur atburður í Svíþjóð
Níu geðsjúklingar
létu lífið í eldi
NjassaUnd fær
að fara úr Mið-
Afríkusambandi
SALISBURY 19/12 — Butler,
Afríkumálaráðherra Bretlands,
hefur sagt að brezka stjórnin
telji nú ekkert vera því til fyr-
irstöðu að Njassaland fái að
segja sig úr lögum við Suður- og
Norður-Ródesíu, en þessar þrjár
nýlendur Breta hafa myndað
Mið-Afríkusambandið. Forsætis-
ráðherra Norður-Ródesíu, Roy
Welensky, tilkynnti þinginu þar
þetta í dag um leið og hann réðst
heiftarlega á brezku stjómina
fyrir afstöðu hennar.
Njósnaflug með
U-2 yfir Kína
TAIPEH, Formósu 19/12 —
Fréttaritari Rauters hefur það
eftir góðum heimildum í höfuð-
borg Formósu að hafin sé aftur
njósnaflug með U-2 flugvélum
yfir meginland Kína, en hlé varð
á slíku flugi, þegar ein njósna-
flugvélanna var skotin niður fyr-
ir þremur mánuðum. Bandaríkin
hafa nýlega sent Formósustjóm
tvær U-2 flugvélar til viðbótar
þeim sem hún hafði áður yfir að
ráða.
STOKKHÓLMI 19/12 — Níu
sjúklingar á geðveikrahæli fyrir
konur við Östersund í Svíþjóð
létu Iífið í nótt, þcgar hælið
brann til kaldra kola.
Seinnipartinn í dag höfðu að-
eins fundizt fjögur h'k í bruna-
rústunum, en engin von er til
þess, að hinar konumar fimm
hafi komizt lífs af.
Eldurinn kom upp í einni
BUENOS AIRES 19/12 — A.m.k.
37 manns létu lífið í uppreisn
400 fanga í Villa Devoto-fangcls-
inu í Buenos Aires, höfuðborg
Argentínu, sem hófst £ gærkvöid
og stóð fram á morgun.
Fangamir gáfust loks upp og
létu lausa þá fangaverði sem þeir
höfðu haldið sem gislum, en þá
réðust vopnaðir fangaverðir og
lögreglumenn sem beðið höfðu
utan fangelsisins inn í það og
létu kúlnaregn dynja á vamar-
lausum föngunum.
Það var alræmdur morðingi,
að nafni Villarino, sem stóð fyr-
ir uppreisninni, en hún hófst
með því að tveimur benzín-
sprengjum var kastað á eitt
fangelsishliðið. Föngunum tókst
á skömmum tíma að leggja allt
byggingu hæhsins rétt fyrir mið-
nætti og skömmu síðar stóð hún
í ljósum logum, enda tréhús og
komið til ára sinna. Húsið var
tveggja hæða og bjuggu sjúkling-
amir á efri hæð þess. Flestum
sjúklingunum tókst að bjarga,
enda þótt margir þeirra væru
þannig á sig komnir, að þeir gátu
enga björg sér veitt sjálfir.
Nokkrar kvennanna köstuðu sér
á bálið.
fangelsið undir sig og ná á sitt
vald 30 fangavörðum og afvopna
þá. Þeir verðir sem komust und-
an hófu þá skothríð á fangana,
en þeir svöruðu í sömu mynt.
Fjölmennt vopnað lögreglulið
kom á vettvang og gerði ítrekað-
ar tilraunir til að svæla fangana
út með táragasi, en þær mistók-
ust allar.
Villarino og aðrir uppreisnar-
foringjar neituðu öllum tilmæl-
um lögreglunnar um uppgjöf,
nema þeim væri heitið griðum.
Því var neitað og skutu þá upp-
reisnarmenn nokkra fangaverði
og köstuðu líkunum útfyrir
fangelsismúrana. Þó fór svo að
lokum, að uppreisnarmenn sáu
sitt óvænna og gáfust upp skil-
yrðislaust.
I uppreisn fanga
í höfuðborg Argentínu
i
i
i
!
!
Frystumenn hinna engil-
saxnesku stórvelda,
Kennedy Bandarikjaforseti og
Macmillan, forsætisráðherra
Bretlands, hófu viðræður í
gær í Nassau á Bahamaeyj-
um. Þeir hafa hitzt oft síðan
Kennedy tók við forsetaemb-
ættinu og jafnan hefur farið
vel á með þeim; enginn veru-
legur ágreiningur hefur verið
milli þessara tveggja helztu
forysturíkja vestursins og
ekki hefur þótt nein ástæða
til að vefengja réttmæti þess
diplomatíska orðalags sem
haft er á tilkynningum um
slíkar viðræður, að sam-
komulag hafi verið um þau
mál sem fjallað hafi verið
um. Hætt er við að annað
verði upp á teningnum að
þessu sinni, hvemig svo sem
tilkynningin verður orðuð sem
gefin verður út í kvöld eða
á morgun að viðræðunum
loknum.
Það mál sem hæst mun
bera í viðræðum þeirra
stjórnarleiðtoganna að þessu
sinni er kennt við flugskeyti,
Skybolt (Þrumufleygur) sem
til að smíða fyrir Breta, en
hafa nú gefizt upp á öllum
að óvönim. Það kann að virð-
ast undarlegt að svo altítt
fyrirbæri sem misheppnuð
smíði flugskeyta er, a.m.k. i
Bandaríkjunum og reyndar i
Bretlandi einnig, geti orðið
slíkt ágreiningsefni, að það
sé eitt mesta áfallið sem
samvinna Breta og Banda-
ríkjamanna hefur orðið fyrir
síðan heimsstyrjöldinni lauk,
eins og fréttaritari Reuters
sagði í gær að væri almenn
skoðun meðal Bandaríkja-
manna sem til málsins þekktu.
En hér er um annað og meira
að ræða en misheppnaða eld-
flaugarsmíði; það er aðstaða
Bretlands sem sjálfstæös
kjamorkuveldis sem er í
húfi.
Bretar hafa frá stríðslok-
um lagt allt kapp á að
eige sín eigin kjamavopn og
hafa varið til þess gífurleg-
um fjárhæðum, sem hafa
verið þungur baggi á öllum
efnahag landsins og m.a.
valdið því að Bretar hafa
ekki getað sinnt sem skyldi
öðrum greinum landvama.
Brezki landherinn er bæöi
fáliðaður og illa vopnum bú-
inn og á það ekki hváð sízt
við þann hluta hans sem er
á meginlandinu, Rínarherinn.
Á fyrstu árunum eftir stríð
mátti frá vissu sjónarmiði
virðast sem Bretum væri ein-
hver akkur í kjarnasprengju-
eign sinni. En eftir því sem
stríðstækninni fleygði fram
og þá einkum eftir tilkomu
hinna langdrægu flugskeyta
varð ljóst að kjarnasprengjur
voru í sjálfum sér gagnslaus-
ar í hernaði, nema að til
væm tæki til að flytja þau
í skotmark. Bretar hófu pá
einnig smíði flugskeyta, en
það kom fljótt á daginn að
þeir höfðu ekki bolmagn til
að framleiða þau. UncV’bún-
ingi að smíði brezkra flug-
skeyta var samt haldið á-
fram ámm saman og það
var fyrst í ágúst s.l., að
brezka stjórnin neyddist til
að viðurkenna að þeim miklu
fjárfúlgum sem varið hefði
verið í þessu skyni hefði ver-
ið- kastað á glæ.
En þegar í febrúar í fyrra
hafði Watkinson land-
varnaráðherra tilkynnt á
brezka þinginu, að stefnt
myndi að því á næstu ár-
um að búa hinar svonefndu
V-sprengjuþotur brezka flug-
hersins flugskeytum með
kjamahleðslum, sem skjóta
mætti úr lofti í fjarlæg skot-
mörk, svo að engin hætta
væri á að þotumar þyrftu
að fara yfir loftvarnagirðingu
óvinalandsins. Og hann skýrði
þinginu jafnframt frá því, að
gerður hefði verið samningur
við Bandarí'íin um að þau
smíðuðu slík flugskeyti fyrir
Þrumufleinn
f holdi Breta
Breta. Það vom Skybolt-
skeyti og ráðherrann taldi
líklegt að þau myndu tekin
í notkun á miðjum þessum
áratug. Við spumingum þing-
manna stjómarandstöðunnar
á hverju Bretar ættu að
byggja kjamorkuveldi sitt
Harold Macmillan,
forsætisráðhcrfa Brctiands.

John F. Kennedy,
forseti Bandaríkjanna.
fram til þess tíma fengust
aðeins loðin svör, en því meiri
áherzla var lögð á ágæti
hinna bandarísku Skybolt-
skeyta, sem áttu að vera ein-
staklega örugg í notkun, þar
sem þau gengju fyrir föstu
eldsneyti, og svo langdræg
(þau áttu að geta farið 1.500
km), að með þeim mætti hæfa
hvert skotmark í óvinaland-
inu án þess að þotunum sjálf-
um væri stofnað í vemlega
hættu. 1 þessum umræðum
og síðar var látið í veðri
vaka, að smíði þessa flug-
skeytis gengi „samkvæmt
áætiun“ og tilraunir sem
með það hefðu verið gerðar
farið að óskum. Á þessum
grundvelli hefur öll hemað-
ar- og vígbúnaðarpólitík
brezku íhaldsstjórnarinnar
hvílt undanfarin tæp tvö ár.
Það var því ekki að furða
þótt Bretum brygði við,
þegar McNamara, landvarna-
ráðherra Bandaríkjanna, kom
óvænt til Bretlands í síð-
ustu viku með þau skilaboð,
að undirbúningurinn að
smíði Skybolt-skeytisins hefði
gengið svo illa, að Banda-
ríkjastjóm teldi sig tilneydda
að hætta við hann. Allar
fimm tilraunirnar sem gerð-
ar hefðu verið með skeyti
af þessari gerð hefðu farið
út um þúfur og lítil von væri
til að betur myndi til tak-
ast, þótt áfram yrði haldið.
Nú þegar hefði verið varið
500 milljónum dollara í þetta
flugskeyti, en Bandaríkja-
stjóm teldi ekki lengur for-
svaranlegt að halda áfrain
þeim fjáraustri. Með þessum
fáu orðum sló McNamara
botninn úr allri vígbúnaðar-
pólitík brezku stjórnarinnar.
Brezk blöð urðu að sjálfsögðu
ævareið og bám bandamönn-
unum vestanhafs á brýn læ-
vísleg svik, en stjórnarand-
stæðingar á brezka þinginu
kröfðust þess að Bretar rækju
Bandarikjamenn þegar úr
landi með kjamorkukafbáta
sína, enda hefðu þeir einung-
is fengið kafbátalægið í ,
Holy Loch vegna hátíðlegs \
loforðs um að láta Bretum '
í té Skybolt-skeytin, — og
var fátt um svör af bekkj-
um stjómarinnar.
Reiði brezku blaðanna,
kröfur stjómarandstæð-
inga og vandræðaþögn stjóm-
arliða eru skiljanleg viðbrögð
við þessum samningsrofum
Bandaríkjastjómar, ekki sízr
vegna þess að aðeins eru
liðnir nokkrir dagar síðan
einn af helztu ráðanautum
Kennedys forseta, Dean Ache-'
son, skýrði bandarískum liðs-
foringjaefnum frá því, að
dagar Bretlands sem stórveld-
is væm taldir. Og ekki bætir
það úr skák, að full ástæða er
til að ætla að ákvörðun
Bandaríkjastjómar að rjúfa
samninginn um smíði Skybolt-
skeytisins stafi hvorki af
tæknilegum né fjárhagslegum
orsökum, eins og hún hefur
látið í veðri vaka, heldur af
pólitískum ástæðum. Frétta-
menn segjast hafa góðar
heimildir fyrir því að æðslu
foringjar Bandaríkjahers telji
víst að smíði Skybolt-skeyt-
isins myndi takast þegar á
árinu 1964, ef áfram yrði
haldið. Það er því eðlilegt
að sá gmnur læðist að Bret-
um að Bandaríkjastjóm sé
andvíg því að þeir ráði yfir
eigin kjamavopnum, enda
væri það í samræmi við and-
stöðu hennar gegn sjálfstæð-
um kjarnavopnabúnaði
Atlanzhafsbandalagsins. Þetta
mál verður ekki rakið nánar,
en af því sem hér hefur ver-
ið sagt, ætti að mega ráða
hvernig á því stendur, að
Skybolt-málið er efst á dag-
skrá í viðræðum þeirra
Keanedys og Macmillans.
Enn ein ástæða, að vísu ná-
tengd hinum, kann að
liggja að baki ákvörðun
Bandaríkjastjómar. Það kann
að hafa vakað fyrir henni
að nota Skybolt-málið til að
minna Breta á, hvað það
kostar að vera stórveldi i
dag. Það hefur frétzt að hún
hafi boðið Bretum að taka
við smíði Skybolt-skeytisins,
en jafnframt lagt fyrir hana
kostnaðaráætlun: Áður en
Bretar gætu gert sér nokkrar
vonir um að hafa gagn af
Þrumufleygnum, myndu þeir
verða að punga út með sem
svarar 130.000.000.000 króna
ás.