Þjóðviljinn - 04.01.1963, Blaðsíða 7

Fóstudagur 4. janúar 1963
Rússlandsherferðin 1812
STÓRHERINN
í MOSKVU
Síðari grein
VUdinvr
'v-Ö/Msa
s\G/ubpicoe*\
i.-‘ \JB$tj$dino
■'/■-"^ViaZWa Malojarotliwkz
'Scmlevo —X
Pohtlk
Vitebsk
/ Vilna \
Smolensk
Kaluga
Stmlirt
tonsov
MoU»k£,*m"
bfinsk
►A/ereca
mCrodno
Kort sem sýnir leið hers Napóleons í Rússlandsherferðinni. xxxxxxxx sýnir leiðina austur en . .x... .x... .x
undanhaldið vestur á bóginn.
Er Napoleon fór upp á
Kveðjuhæðina og sá Moskvu,
borg hinna gullnu turna, fyr-
ir fótum sér, mælti hann sig-
urstoltur: „Svo að hér er loks-
ins sú fræga borg. Það var
tími kominn!“ En borg sú,
er om blasti, var nær
m;' Sr stórherinn nálg-
aðis, -riina, hafði efnafólkið
sig fyrst á brott og síðan aðrir
borgarbúar, allir sem vettlingi
gátu valdið. Langar fylkingar
borgarbúa héldu út um borgar-
hliðin, sumir fóru á hestvögn-
um aðrir drógu vagna og kerr-
ur, en flestlr voru fótgangandi
og báru fátæklegar reytur sín-
ar. Fyrir fóru síðskeggjaðir
klerkar, hlaðnir helgigripum og
kyrjuðu sogartölur, en lýðurinn
tók undir tárfellandi. Er rúss-
neski herinn var einnig kom-
inn út úr borginni, var afbrota-
mönnum sleppt lausum og fóru
þeir ránshendi um borgina.
Það var þess vegna lítið undr-
unarefni, þótt bið yrði á því,
að fríð sendinefnd kæmi á vit
Napoleons og framseldi honum
borgina. Er honum voru færð-
ar þær fréttir, að borgin væri
auð og mannlaus, ætlaði hann
vart að festa á þær trúnað.
Þann 14. september hélt stór-
herinn innreið í Moskvu og
fóru riddarasveitir Neys mar-
skálks fyrir. Allt mannlíf var
á brott og ríkti þögnin ein, og
var ekki laust við að hinir
langförulu hermenn kenndu
nokkurs geigs í þessari auðn.
Vart höfðu herveitirnar komið
sér fyrir, er eldar tóku að
koma upp í borginni og var
haldið að hermenn hefðu farið
Björn Th. Björnsson
Pétur- Pctorsson
gálauslega með eld. Ekki þótti
þó einleikið hversu þeir komu
víða upp, grunaði menn að hér
væri unnið af ásettu ráði og
sá grunur varð að fullri vissu,
er brennuvargar voru staðnir
að verki og sprengjur sprungu
í mannlausum húsum. Eldurinn
æddi um borgina og fór stund-
um ískyggilega nálægt Kreml-
höll, þar sem Napoleon hafði
aðsetur. Keisarinn fylgdist með
hamförum eldsins úr gluggum
Kremlhallarinnar. Hann hróp-
aði af móði: „Hvílík ógnarsjón.
Að gera þetta sjálfir. Allar
þessar hallir. En sú einstaka
einbeitni!" Neistaregnið féll á
þök og garða Kremlhallar og
að næturlagi brá eldbjarman-
um um stofur og ganga. Ekki
var annað sýnna en höllin yrði
eldinum að bráð og var Napol-
eon þrábeðinn um að yfirgefa
höllina og halda til Petrovskí-
hallar í útjaðri Moskvu. Er
hann lét loks til leiðast, mátti
Kreml eldgirt heita. Napoleon
og fylgdarmenn hans sluppu
mjög naumlega úr víti þessu.
„Við gengum á jörð" af eldi;
undir himni af eldi, milli
veggja"^ af eldi“, segir Ségur. Er
keisarinn sneri aftur til Kreml-
hallar, sem sloppið hafði frá
surtarlogunum með furðulegum
hætti, var mikill hluti borgar-
innar brunninn til kaldra kola.
1 Moskvu var Napoleon elju-
samur sem fyrr, hann skipaði
málum ríkisins í smáu sem
stóru. Meðal annars gaf hann
út reglugerð fyrir Comédie
Francaise sem leikhúsið hefur
síðan starfað eftir. En keisar-
inn var gripinn ugg miklum,
stundum rauk hann upp með
ofsa, en eðra stundina sat hann
í þungum þönkum langtímum
saman án þess mæla orð af
vörum. Honum var blátt áfram
lífsnauðsyn að ná friði við
Rússakeisara og binda endi á
herförina, sem nú var komin
í sjálfheldu. Tækist honum það
ekki yrði hvarvetna litið á inn-
rásina í Rússland sem mestu
smánar- og hrakför. Hann gerði
út sendimenn á fund Rússa til
þess að þreifa fyrir sér um frið,
en honum bárust engin tilmæli
frá Rússakeisara. í upphafi ó-
friðarins hafði Alexander svar-
ið þess dýran eið að ljá ekki
máls á friði, fyrr en hver ein-
asti óvinahermaður væri á brott
af rússneskri grund. Bruni
Moskvu varð enn til þess að
styrkja þennan ásetning hans,
en hafði vafalaust getað náð
hagstæðum samningum, er hér
var komið. En Rússakeisari var
heldur ekki einráður, máttugir
aðilar í landinu stöppuðu í
hann stálinu, og þeir hefðu
fyrr stytt keisara sínum aldur
en leyft honum að semja frið
við hinn hataða Frakkakeisara.
Napoleon hafði haft vetursetu
í Moskvu í huga, en eftir eyð-
ingu borgarinnar kom slíkt
vart til greina. Vetrarlöng dvöl
fjölmenns herliðs í brunninni
borg var lítt fýsileg, en auk
þess voru aðdráttarleiðir geysi-
SKOLI Á LJOTUNNARSTÖÐUM SKRIFAR UM ÚTVARPIÐ
Vetrardagskrásn
Vetrardagskrá. Á uppvaxtar-
árum útvarpsins vakti þetta
orð ósvikna eftirvæntingu og
tilhlökkun í brjósti hlustand-
ans.
Útvarpið hefur fyrir löngu
slitið bamsskónum og það hef-
ur fyrir löngu samið sig að
háttum hins formfasta borgara,
sem er algerlega upp úr því
vaxinn, að koma meðbræðrum
sínum á óvart. En hlustandinn
hefur einnig slitið sínum
bamsskóm sem slíkur. Það er
með viðtækið hans eins og
klukkuna: Hann veitir því enga
athygli, þó að hún gangi, en
ef hún þagnar verður hann
þess undireins var og dregur
hana upp. Á sama hátt veitir
hann því venjulega enga at-
hygli, þótt viðtækið sé opið,
en haíi einhver tekið á sig rögg
og skrúfað fyrir það, verður
hann þess undireins var pg
tekur á sig rögg og opnar.
1 gamla daga, meðan allt var
erm. ^mátt í sniðum, var dag-
skráin lengd með hverri vetr-
arboirm- Nú er slíkt ekki hægt
lengnr af þeirri einföldu ástæðu,
aðí’ útTrarpiö er nr allan þann
tíma sólarhringsins, sem ætla
má að venjulegt fólk sé vak-
andi og lengur þó. Reyndar
mætti hugsa sér að útvarpa
einnig þann tíma sólarhrings-
ins, sem fólk er í svefni, ertda
ekki ósennilegt að slíkt verði
næsta skref stofnunarinnar í
þjónustu sinni við hlustendur.
Með því móti væri hægt að
bæta nokkmm nýjum þáttum
í dagskrána, svo sem eins og
náttmálatónlist, óttusöng og mið
miorgunmúsik. Yrði slíkur hátt-
ur upp tekinn, myndi ekki líða
á löngu unz hlustendur hefðu
áunnið sér þann eiginleika, að
þeir myndu því aðeins fá fest
blund, að þeir fengju notið
slikrar þjónustu, en lægju and-
vaka, ef út af brygði.
Sú tíð er nú löngu liðin, að
menn fyllist tilhlökkun og eft-
irvæntingu, þegar vetrardag-
skráin er kynnt. Og það er í
raun og veru ekki nema eðli-
legt. Það er ekki hægt með
nokkurri sanngirni, að ætlast til
þess að hún komi manni
skemmtilega á óvart. Og dag-
skrá sú er hófst að veturnótt-
um gerði það heldur ekki. Hún
olli manni heldur engum sér-
stökum vonbrigðum. Þvert á
móti gat maður glaðst yfir því,
að gamlir vinsælir þættir fá
enn að lifa og eru taldir á vet-
ur setjandi, eins og t.d. Kvöld-
vökur og Islenzkt mál.
Þótt ýmsum finnist ef til vill
sem forráðamenn útvarpsins
sýni ekki ýkjamikla hug-
kvæmni í því að velja útvarps-
efni, verður hinu ekki neitað,
að hugkvæmni þeirra um að
velja ný nöfn á gamla dag-
skrárliði virðist lítil sem engin
takmörk sett.
Þeir sem um hljómlistina
fjalla virðast þó bera langt af
í þessari íþrótt. Hljómlistinni,
þessu yfirgnæfandi og yfir-
þyrmandi útvarpsefni, er öllu
skipt niður í þætti, og hver
þáttur ber sitt nafn, og eru
þættir þessir orðnir fleiri en
svo, að tölu verði á komið, og
mun hlustendum hafa áskotn-
azt nokkrir slíkir i byrjun
þessarar vetrardagskrár, til við-
bótar þeim, er fyrir voru.
Einnig hið mælta mál hníg-
ur æ meir til þeirrar áttar, að
leysast upp í einstaka þætti. Ef
til vill er hér að verki bætt
framleiðni og aukin vinnuhag-
ræðing, svo maður taki sér í
munn tvö nýyrði, sem heyrast
svo ákaflega oft í útvarpinu,
en maður skilur þó ekki nema
til hálfs. Sem dæmi uppá hvem-
ig útvarpsefni af sama togaget-
ur skipt um heiti, án afláts, má
nefna að skemmtiþættir eru sí-
fellt að skipta um nöfn, og er
nafnið ekki alltaf vísbending
um innihaldið, fremur en átt-
hagafræðin hans Isaks. Ljóða-
lestur hét einu sinni bara
Ljóðalestur. Svo man ég eftir
Ljóði kvöldsins. 1 fyrra hét
þetta Ljóðaþáttur en í ár er
komið: I ljóði.
1 svipinn man ég þó eftir
tveim nýjum þáttum í vetrar-
dagskránni, og er það í raun-
inni meira en maður gat búizt
við og sýnir að þeir, þar efra,
eru þó ekki enn alveg komnir
á nástrá.
Þessir nýju þættir nefnast
Úr fórum útvarpsins, í umsjá
Björns Th„ og Á blaðamanna-
fundi, stjómað af Gunnari
Schram.
Yfirleitt er mjög gaman að
hinu gamla útvarpsefni. Manni
finnst það yfirleitt miklu betra
nú en þegar því var útvarpað
í hið fyrra skiptið. Sennilega
hefur það því batnað við bið-
ina, eða þá að það þolir betur
samanburð við dagskrárefni
vorra daga en þess tíma, er
því var útvarpað öndverðlega.
Sennilega myndi það heilla-
ráð, að stækka þennan þátt að
miklum mun í framtíðinni og
Framhald á bls. 10.
Eftir
Jón Guðnason
sagnfræðing
langar, og sú hætta vofði yfir,
að Rússar ryfu samgönguleið-
imar og syltu herinn inni.
Napoleon átti í þessum krögg-
um eitt tromp á hendi: að gefa
út tilskipun um afnám bænda-
ánauðar á yfirráðasvæði sínu í
Rússlandi og kynda þannig elda
stéttastyrjaldar og byltingar að
höfði Alexanders og lénsskipu-
laginu í Rússaveldi. Slík til-
skipun hefði vafalitið haft sín
áhrif í rússneska hernum, sem
nær eingöngu var skipaður á-
nauðugum bændum. Það Var
þetta, sem rússneski jarðaaðall-
inn hafði óttazt allra mest, og
var eftir innrásina lengi á nál-
um, að Napoleon léti af því
verða. 1 Moskvu kynnti Napol-
eon sér sögu Púgatjeffs og
bændauppreisnarinnar miklu á
dögum Katrínar 2. En hann
gerði aðeins gælur við þessa
hugmynd, múghreyfingar voru
í rauninni eitur í hans beinum.
Þannig var komið fyrir þessum
syni frönsku byltingarinnar og
fylgismanni Robespierrebræðra,
að hann þorði ekki að vekja
upp Rússalýð, jafnvel þótt til-
vera hans sjálfs og franska
keisaradæmisins væri í húfi.
Napoleon átti nú eins úr-
kosta: að hörfa með her sinn
vestur á bóginn. En hann hik-
aði í lengstu lög að taka svo
afdrifaríka ákvörðun, sem
mundi auglýsa öllum heimi
ósigur hans. Það hik átti eftir
að verða stórhemum dýrkeypt.
Þann tíma, sem Napoleon sat
í Moskvu hafði Kútúsoff safn-
að nýju liði og endurskipulagt
her sinn. Þær sveitir stórhers-
ins, sem sendar höfðu verið út
um landsbyggðina til vistaöfl-
unar, snéru æ tómhentari aft-
ur og margar þeirra urðu fyrir
verulegu mannfalli.
Þann 19. október hélt stór-
herinn út úr Moskvu, en þá var
hann 100.000 manns. Fyrir dög-
un tók Napoleon sig upp og
hrópaði: „Áfram áleiðis til
Kaluga. Vei öllum þeim, sem
leggja stein í götu mína!“ Hver
sveitin fór af annarri, og svo
var fylkingin löng, að þegar
fremstu sveitirnar áttu dagleið
að baki, voru þær öftustu enn
ófamar úr Moskvu. Herinn
flutti með sér geysilegan ráns-
feng, sem menn ýmist báru
eða óku, og kenndi þar margra
grasa. Stórherinn hélt eftir veg-
inum suðvestur af Moskvu og
var ætlunin að komast til Kal-
uga og síðan vestur til Smol-
ensk, en þessi leið lá um
óeydd héruð.
Við bjarmann af eldinum í
Moskvu hafði rússneski herinn
þrammað til suðurs af borginni.
Er Kútusoff spurði för stór-
hersins, sendi hann liðssveitir
í veg fyrir hann. Þann 23.
október tóku franskar og italsk-
Framhald á bls. 10.