Þjóðviljinn - 08.01.1963, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 8. janúar 1863
ÞJÓÐVILJINN
SÍÐA J
Guðlaugur Sigurðsson hákar/amuður úr Fljótum rifjar upp horfnu tíð
Beinhákarlinn er ekkert barna-
ieikfang við að fást. Oftast er
hann 8—10 metrar að iengd.
tír honum fást venjulega 1—14
tunnur af lifur en geta orðið
allt að 20 tunnur.
Þó ég sé magur og mjór á kinn
mana ég þig sláni.
Komdu nú á krókinn minn,
kjaftastóri Gráni.
HAKARLALEGA
VAR EKKI
fisk í soðið. Svo kom líka fyrir
að það var skotinn selur. Fýll-
inn fylgdi okkur venjulega eft-
ir þegar við vorum í veiði, og
mörgu var hent sem honum
þótti gott. Við beittum líka fyr-
ir hann og drógum hann eins
og örasta færafisk! Gráðugast-
ur var hann þegar var svelja
en fór sér miklu hægar í logni.
Við höfðum nógan mat og
næga hvíld þegar legið var við
land; þá var ekkert gert nema
sofa, lesa sögur eða kveða rím-
ur.
— Höfðuð þið bækur með til
að lesa?
Hann heitir Guðlaugur Sig-
urðsson og er bæjarpóstur
þeirra Siglfirðinga; fæddur í
þeirri byggð Stíflu þar sem nú
er vatn, en áður var sumar-
fögur byggð lukt milli hárra
fjalla og hóla að framan um
þveran dal.
Næsta kvöld lét Gunnar Jó-
hannsson okkur Guðlaugi eftir
stofu sína. Hinn dægurljóða-
rómaði síldarsvallbær, Siglu-
fjörður, var þögull sem dóm-
kirkja án prests. Þetta var
gott rabbkvöld.
— Mér er sagt, Guðlaugur,
að þú hafir verið mikill há-
karlabani á yngri árum.
— Það er rétt að ég fór að
stunda sjó um tvítugt og var 7
vertíðir á hákarlaskipi.
— Hvað geturðu sagt mér
um hákarlaveiðar og hákarla-
skip?
— Hákarlaveiðar voru stund-
aðar hér við land a. m. k. frá
því snemma á 19. öld og fram
um 1920, er lögðust þá niður.
Fyrst var róið á opnum skip-
um. Á þeim var ekkert hitun-
artæki. Þá var farið styttra en
eftir að skipin stækkuðu. Svo
var farið að setja „rúff”, þ. e.
dekk frammi í bátunum, þar
sem menn gátu staðið undir.
Seinna komu dekkbátar, skútur.
Seglskipin voru komin þegar
ég byrjaði hákarlalegur. Há-
karlaskipin þá voru yfirleitt
18—30 tonn. öll voru þau vé'-
arlaus nema Njáll, og hann
átti að aðstoða hin þegar eitt-
hvað var að. Skipin sem hér
um ræðir voru öli frá Siglu-
firði, — en áður var raúnar
eitt úr Fljótum, Víkingu".
Fljóta-Víkirigur.
— Voru þetta ekki léleg ski.n
til veiða á vetrum norður i
hafi?
— Skipin reyndust góð, þótt
þau væru ekki stærri. — og
skipstjórarnir afbragðsgóðir sjó-
menn; það var eins og sumir
þeirra virtust vita óveður fyr
irfram, þeir vcru afar veður-
glöggir, enda á ckkert að
trcysta þá ncma eftirtcktina.
— Lentir þú aldrei í hrakn
ingum?
— Nei, ekki get ég sagt að
ég lenti í neinum verulegum
hrakningum, en margur komst
í hann krappann á hákarlaleg-
um. Hafliði Finnsson orti brag-
Frið þó ringan fengu hcr
fley um lyngbaksheiði.
Gnoðir kringum gamnar sér
Grænlcndingur lciði.
Sprungu boðar brjóstum á,
búnir hroðaþjósti,
stórir froðufossar þá
féllu af gnoðar brjósti.
Þessi bragur er 39 erindi und-
ir hringhendum hætti.
— Voru þessi skip ekki erfið
ef þurfti að róa þeim?
— Þessum skipum sem ég
þekkti var siglt en ekki róið.
Það var helzt að Lata-Brún
væri róið, hann var svo létt-
ur. Þeim fylgdu ekki nema 2
árar og voru því 2—4 um ár-
ina ef gripið var til ára. En
það var oft siglt djarft. Og
mönnum þótti skemmtilegt að
sigla. Stundum var á siglingu
kveðið erindi Hjálmars:
Ægir tauta undir fcr,
augum gaut og leiðir ver,
rembings-fautareiði ber,
Ránar-skauta dætur sér.
Eða þessi eftir Sigurð Breið-
fjörð:
Nauðug veina Nílarhjú,
nauðug leynist strindin.
Hjarta af steini hcfur þú,
hræsvclgsbeinagrindin.
Svo var það þegar komið var
á miðin og „Gráni“ lét bíða
eftir sér að oft var raulað:
Þó ég sé magur og mjór á
kinn
mana ég þig sláni.
Komdu nú á krókinn minn
kjaftastóri Gráni.
Ég er ekki viss um að „Grám“
hafi gert mikið með þann kveð-
skap, þótt sumir hafi kannski
trúað því að hægt væri að
kveða hann til sín, þá var
þetta frekar gert til að halda
á sér hita. Hákarlalega va
ekkert hlýindaverk.
— Hve margir voiai á op
hvernig var verkum skipt?
— Það voru venjulega 12 á
hákarlaskipunum og 2 vaktir
Fjórir voru undir vöðum og
Á myndinni sést, talið írá vinstri: Sóknarbálkur, hnallur, góm-
bítur, skálm með sókna-taum og sökku $8? járni, venjlegra að
hún væri úr stcirtj-
inn: Vesturförin, um hákarla-
iegu. Sá túr var víst eintómn
hrakningar í stormi og hafí.s.
eins og hann segir:
— Já, við höfðum bækur með
okkur, og stundum keyptum
við bækur á höfnum þar sem
við komum.
— Hvenær hófuð þið veið-
arnar?
— Venjulega var útsiglingar-
dagurinn 14. apríl. Vid fórum
venjulega hálfum mánuði fyrr
að heiman til að gera skipið
siglingafært og setja það á flot,
en það var geymt á landi yfir
veturinn.
— Og hvar voru hákarlamið-
in?
— Það var oftar en hitt að
siglt var vestur; verið djúpt
á Skagagrunni og Stranda-
grunni, úti af Horni, og svo
úti fyrir Isafirði og Barðanum.
Oft var verið milli Kolbeins-
eyjar og Grímseyjar og austur
með, austur móts við Rauða-
núp. Þetta fór oft eftir hvað-
an skipstjórarnir voitj. Skip-
stjórar úr Fljótum og Siglu-
svo tveir lausingjar er hjálp-
uðu til að draga, og áttu þeir
líka að hita vaktarkaffið.
— Já, hvernig var með kaffi
og mat á þessum skipum?
— Það var kaffi þegar maður
fór upp og kaffi þegar maður
kom niður og með því skon-
rok og svokallað „beinakex ‘
Þetta var aðalmatlífið. Á leið-
inni út og í land var rennt
þar sem talið var að væri fisk-
ur undir
— Var þá fiskur aðalmatur-
inn?
— Já, við höfðum venjulega
firði leituðu vestur, en skip-
stjórar úr Eyjafirði leituðu
austur.
— Lýstu fyrir mig hákarla-
legunum.
— Við sigldum út á hákarla-
miðin og þar var lagzt við
stjóra: 300 faðma langan sver-
an kaðal; legufærið var dregg
með fjórum örmum. Eitt erf-
iðasta verkið á vertíðinni var
að losa þetta aftur frá botni
í vondu veðri. Til þess var
notað handsnúið spil og míg
minnir að það væru 3 á hvorri
sveifarálmu og jafnmargir til
vara. öll skipshöfnin var ræst:
2 voru á svokölluðu stoppi á
spilinu og 2 til vara til að
hvíla þá en 2 hringuðu kað-
alinn niðt(r í lest. Legufærið
var dregið í einni lotu. Þá
varð maður oft illa sveittur og
vont að standa vakt i marga
tíma á eftir í roki og byl.
Þegar út á miðin kom var
farið að beita sóknina fyrir há-
karlinn. Hákarlavaðurinn var
sverari en venjulegt færi og
neðan á honum kaðall er hnýtt-
ur var um vaðsteininn, en fyrir
neðan vaðsteininn var grönn
járnkeðja. Sóknin var bugfyllt
meö selspiki og hrossakjöti.
Bezt þótti að kjötið hefði ver-
ið láið úldna fyrst og saltað
siðan. Sumir sögðu að blóði
hestsins ætti — og hefði verið
— hellt yfir kjötið í tunnunni.
Þegar tunnan svo var opnuð
var hellt rommi yfir kjötið.
Beitt var þannig að annar bit-
inn var hrosskjöt, hinn selspik,
eins mörg lög og komust á
öngulinn; það var bugfyllt. Sel-
spikið mátti ekki þrána, því
það vildi „Gráni“ ekki.
Oft virtist Gráni langt frá
þegar komið var á miðin, þurfti
þá að bíða eftir honum. Þegar
maður svo varð var við hann
fór hann sér mjög hægt, en
vaðarmaðurinn hélt færinu
kyrru þangað til hann fór að
síga töluvert fast í, þá kall-
aði hann á lausingjann til að
draga með sér. Þá var venjan
að Gráni hafði gleypt niður i
maga — og slapp ekki úr þvi.
Tveir drógu hákarlinn og voru
samhcntir, þ.e. drógu báðir með
hægri hendi og síðan vinstri
samtímis.
Þegar Gráni kom upp að
borðstokknum var hann mænu-
stunginn með drep, sveðju á
löngu tréskafti. Það var mik-
,ið svif á honum þegar hann
kom upp, ekki sízt ef hann var
ekki á mjög djúpu vatni.
Svo var borið í hann, sem
kallað var, venjulega með stór-
an talíukrók undir tálknið og
siðan var hann halaður upp
í vantinn með talíu skipsins
og ristur á kviðinn með skálm
og tekin úr honum lifrin. 1
flestum tilfellum var honum
svo rennt í sjóinn, þar sem
gráðugir félagar hans rifu hann
í sig dauðan. Hákarlinn skellli
sundur allt scm að kjafti kom
nema járn; við fengum há-
karla mcð þá dauöu í heilum
stykkjum í kvið sér. Það komu
líka upp úr þeim stykki úr
hvölum og selum og hálfir
stórir fiskar. Þegar var straum-
ur var vont að finna þegar
hann tók, en þeir átu félaga
sína er festust á króknum og
voru ekki dregnir strax, og
Guðlaugur Sigurðsson.
Auðvitað haíði hann
þegar séð að ég var ut-
ansveitarsauður og
horfði á mig í þögulli
spurn, virtist íhuga
hverskonar landshorna-
manni hann he'fði nú
mætf. Þessi augu voru
góðleg, full mannlegs
skilnings; lífsreynd. Ég
leit um öxl og horfði
eftir honum í fremur
þröngri götunni. Þetta
var heldur lágur maður,
mjög grannur, þreytu-
legur. Klæddur var
hann búningi póstþjón-
ustunnar.
Leiðir okkar lágu í
gagnsíæðar áttir í erli
dagsins. En það var
skemmtileg tilviljun að
hann barst í tal um
kvöldið þar sem ég
gisti. Enn meiri tilvilj-
un var þó að ég komsf
á snoðir um að hann
væri einn mesti há-
karlabani sem nú er
uppi á íslandi.
fyrir kom að það voru tveír
eða þrír hausar á króknum
þegar upp var dregið, skrokk-
arnir etnir af — og þótti lítil-
mannlegur dráttur!
Stundum óð hákarlinn í yfir-
borðinu, og þá var venjulega
settur út 5. vaðurinn. Þá voru
10 á dekki og 4 niðri. Það var
staðið uppi í 10 tíma og verið
niðri 4 tíma i senn.
Mest var um að vera þegar
„Gráni“ óð uppi. Þá var hann
kræktur með löngum sterkum
krókum — og þurfti bæði snör
handtök og föst. Þetta kom
ekki nema örsjaldan fyrir. Þá
var eins og mennimir smituð-
ust af hákarlinum og yrðu
trylltir líka!
Lifrin var látin í föt og
begar báturinn hafði verið
hlaðinn var siglt í land og
losað. Að því búnu var sig't
út — og sami leikurinn hófst
að nýju, þó ævinlega með
nokkurri tilbreytingu, enginn
dagur var eins og hinir liðnu.
Svo kom fyrir að sumir c-r
út sigldu komu ekki aftur —
bað gerðist alltof oft áður
fyrrum — en það er önnur
saga.
— Lýsið var verðmætið sem
sótzt var eftir?
— Lýsið var oft í góðu verði.
Stundum var líka tekinn há-
karl, skorinn í hæfilegar sneið-
ar, kasaður, helzt í malarkambi
Framhald á 10. síðu.