Þjóðviljinn - 18.05.1963, Blaðsíða 7

MÖÐVILJINN
SfÐA 7
Laugardagurinn 18. mat 1963 - ■—— ■'
ÞJÖÐLEIKHÚS IÐ:
IL TROVATORE
eftir GIUSEPPE VÉRDI
Leikstjóri: Lars Runsten
Hljómsveitarstjóri: Gerhard
Guðmundur Guðjónsson (tenór) sem Manrico og Sigurveig Hjalte-
stcd (mcssósópran) í
Saga óperusýninga á landi
hér er flestum ánægjulegri og
geymir ýmsa minnisstæða sigra,
en hvorki löng né fjölskrúðug
að sama skapi: níu óperur á
tólf árum. Söngleikir þessir eru
næstum undantekningarlaust
sóttir til Italíu síðustu aldar, en
fremstur meistari hinnar suð-
rænu þjóðar var Guiseppe
Verdi. Að óreyndu mætti ætla
að óperurnar ítölsku séu svo
mikið yndi og eftirlæti is-
lenzkra leikgesta að þeir kunni
vart annað að meta, og verður
þó að teljast til ólíkinda, og
mun sannarlega tími til þess
kominn að horfa í aðrar áttir,
leita víðar til fanga. Þjóðleik-
húsið hefur flutt þrjár af
óperum Verdi og allar frá sama
skeiði, það er öldinni miðri;
þroskuðustu og ágæiustu verk-
um hins víðfræga smábónda-
sonar og ættjarðarvinar eigum
við eflaust eftir að kynnast, þó
síðar verði.
„II trovatore'* er um margt
skyld „Rigoletto", því róman-
tíska æsilega verki sem færði
tónskáldinu verulegan og verð-
skuldaðan frama og var flutt
fyrst söngleikja á Islandi, og
er þó „Farandsöngvarinn" enn
blóðreknara og skelfilegra efni;
sagan gerist á Spáni á 15. öld,
í Aragóníu og Biskayafjöllum.
Leiknum lýkur í daunillu röku
svartholi dauðadæmdra fanga:
konur eru brenndar á báli og
jafnvel saklausu barni fleygt
í eldslogana; frelsishetjan
unga, il trovatore, er leiddur
á höggstokkinn og fóstra hans
neydd til að horfa á aftökuna:
unnusta hans aðalsmærin fagra
drepur sig á eitri. Óslökkvandi
hatur og skefjalaus grimmd
ráða ríkjum, en einnig sú ást
sem ekkert fær grandað nema
dauðinn, sú heita sterka kennd
sem átti hug tónskáldsins og
hjarta. „II trovatore“ er reist á
rómantískum sjónleik spánska
skáldsins Garcia Gutiérrez,
verki sem naut mikils álits á
sínum tíma, en því miður
reyndist höfundur textans alls
ekki vandanum vaxinn. Leit-
un mun að ruglingslegri óperu-
texta, snauðari að röklegu sam-
hengi og óskiljanlegri áheyr-
endum, enda gerist vænn hluti
sögunnar áður en leikurinn
hefst; i annan stað eru sögu-
hetjurnar markaðar skýrum
dráttum. Þess er að vísu skylt
að geta að forsaga þessi er
skilmerkilega flutt í fyrsta
atriði, en þar sem óperan er
sungin á ítölsku kemur það
okkur langflestum að engu
haldi, og skal leikgestum þvi
ráðlagt að lesa vandlega fyrir-
fram þann útdrátt efnisins sem
birtur er i leikskránni, þótt
raunar sé þörfum styttri. Sumir
láta sér vafalaust nægja að
hlýða á þróttmikla og snjalla
tónlist Verdi í ágætum með-
förum söngvara og hljómsveit-
ar, en óperur eru leikræn verk
þrátt fyrir allt og eiga sér ekki
tilverurétt nema atburðir og
söguhctjur öðlist líf og liti á
sviðinu. „II trovatore" leggur
leikstjóra og söngvurum æmar
skyldur á herðar.
Ég er á engan hátt fær um
að dæma eða lýsa tónlistinni
t „II trovatore" — tónlist sem
mörgum þótti of grófgerð og
hrjúf fyrir hundrað og tíu ár-
um og spáðu skömmu lífi og
fárra heilla. en er þó gædd því
seiðmagni. beirri sérstæðu Ijóð-
rænu, ákafa og innri glóð að
staðizt hefur alla storma fram
á þennan dag þrátt fyrir auð-
sæja galla textans. Það eru
ekki aðeins fagrar aríur og
víðfrægir kórsöngvar sem hrífa
okkur og gleðja, síðasti þáttur-
Schepelern
inn allur er svo áhrifamikil og
svipstór heild að á fáa sína líka
í ítölskum óperum.
Það er að sjálfsögðu engin
goðgá að sækja reynda og hæfa
listamenn til útlanda okkur til
halds og trausts, og að þessu
sinni eru leikstjórinn og sópr-
ansöngkonan sænsk og hljóm-
sveitarstjórinn danskur. AI-
mennur leikgestur hlýtur þó að
efast stórlega um knýjandi
nauðsyn þessarar gestakomu,
við eigum góðu heilli listamenn
sem engu miður hefðu getað
annazt hin vandasömu verk-
efni. Vera má að þeir séu við
annað bundnir, ég veit það
ekki.
Sízt mun það fjarri sanni að
„II trovatore" hafi verið skop-
stæld öðrum söngleikjum fram-
ar og er tæpast undrunarefni,
þvi valda sú háspenna, ofsaleg-
ar ástríður, sálfræðilegar rök-
leysur og margvíslegar ógnir
sem gagnsýra leikinn og eru
nútímamönnum lítt að skapi,
geta valdið háðslegu brosi þeg-
ar verst lætur. Sú staðreynd
sýnist mjög ljós leikstjóranum
unga, Lars Runsten frá óper-
unni í Stokkhólmi, honum virð-
ist standa nokkur beygur af
hinu rómantíska melódrama,
öfgum þess og hamsleysi, og
gengur tíðast í þveröfuga átt,
forðast af fremsta megni þau
æsilegu átök og logandi kennd-
ir sem einkenna leikinn — í
höndum hans gerist flest með
svo undarlegum virðuleika og
sálarró að jafnvel verður ofur-
lítið broslegt á stundum. Hóf-
semi hans gengur öfgum næst
að því ég fæ séð, sýningin er
hvergi nærri eins áhrifamikil,
litrík og magni þrungin og
efni standa til. Ýmsar staðsetn-
ingar hans eru líka næsta kyrr-
stæðar eða' lítt viðfeldnar, og
nægir að minna á limaburð
Manrico í kofa tataranna. Kór-
söngvamir frægu eru ekki
heldur eins þróttmiklir og lif-
andi og vænta mætti, jafnvel
ekki söngurinn við steðjann, og
hefur kórinn þó sjaldan eða
aldrei verið samstilltari og
jafnbetri en einmitt nú, bæði
um framkomu og söng. Þá ger-
ir leikstjórinn of lítið til þess
að auðvelda áhorfendum réttan
skilning þess sem gerist á svið-
inu, hann sniðgengur um of
þann stórbrotna, harmræna og
litríka stil sem óperunni hæfir
að mínu takmarkaða viti. Bún-
aður sviðsins hefur ýmislegt til
síns ágætis, en er ekki í öllu
að mínu skapi; leiktjöldin verk
Lárusar Ingólfssonar, en bún-
ingamir flestir fengnir að láni
í Svíþjóð og yfirleitt með á-
gætum, og þeir sem heima eru
gerðir i engu síðri. Atriðin eru
ekki færri en átta og gerist
hvert á sínum stað, en sviðs-
myndir Lárusar sem að sjálf-
sögðu eru gerðar að fyrirsögn
leikstjórans fátæklegar um skör
fram; þar er ef til vill um
vafasaman spamað að ræða.
Sviðsetning Runstens á eflaust
að vera nýtízk i sniðum og á
sér virðingarverðar og ófáar
hliðstæður erlendis, en missir
marks á þessum stað. Oft eru
baktjöld ein látin nægja og
þekja aðeins helming sviðsins.
flest ekki tilkomumikil og lít-
ið augnayndi; þó er jafnoft út
af þeirri reglu brugðið og ekki
um samræman stíl að ræða; og
ekkert verður úr óhugnaði
dýflisunnar í lokin. Vandvirkni
og alúð hins sænska kunnáttu-
manns lejmir sér hvergi, en
þann dramatíska þrótt sem ó-
perunni sæmir skortir oftar en
skyldi. — Hlutur hljómsveitar-
innar er ótvírætt glæsilegur
sem fyrrum, og Gerhard Schep-
elern stjómar henni af sönn-
um myndugleik og lagni. en
fylgir yfirleitt stefnu leikstjór-
ans; samvinna hinna erlendu
listamanna er með ágætum.
Á söngvarana alla er ósvikin
ánægja að hlýða, þeir eru sam-
valdir og samtaka og kikna
hvergi undir byrði vandasamra
og stórbrotinna hlutverka.
Fyrst skal minnast á gestinn
sænska Ingeborg Kjellgren, hún
hefur fallega en ekki mjög
tilþrifamikla sópranrödd og
beitir henni af gagngerðri þjálf-
un og tækni hinnar reyndu
listakonu; framgangan örugg
og fáguð. Hún er gervileg og
geðfeld í skartklæðum hinnar
spönsku hefðarmeyjar, en ekki
sú fegurðardís sem þrætueplinu
Leonóru sæmir; hún túlkar
djúpa ást hennar og harma af
tilfinningu og einlægni, en
sjálfan ástríðuþungann virðist
skorta á sumum stöðum.
Guðmundur Jónsson brást
ekki trausti aðdáenda sinna.
hann var mjög glæsilegur os
virðulegur Luna greifi. sannur
höfðingi frá endurfæðingar-
tímanum og minnti á málverk
eftir sjálfan Tizian; og bó ef til
vill helzti öldurmannlegur á-
sýndum. Mannvonzka. grimmd
og hefndarþorsti hefur aldrei
verið sérgrein hins mikilhæfa
söngvara, og því ekki að neita
að Guðmundur reyndist of
stillilegur og geðfeldur í sjón s
og raun. Hljómmikil, þýð og j
falleg barýtonrödd hans er söm 5
við sig, en bezt lét honum að !
túlka hina jákvæðari eiginleika j
hins heiptbráða fyirirmanns. bá j
er hann snjallastur er greifinn ■
tjáir Leonóru heita ást sína, :
syngur ariurnar frægu í öðr- i
um þætti leiksins.
Farandsöngvaranum sjálfum j
er vel borgið í höndum tenórs- •
ins Guðmundar Guðjónssonar, ;
hann hefur enn þroskazt og :
eflzt frá því við kynntumst j
honum síðast, enda unnið sigra j
erlendis, og minnir litt á fyrri j
hlutverk sfn. Mest þótti mér ■
koma til ástarsöngva hans og i
ágætrar þátttöku í dramatísk- i
um tvfsöngvum hans og Leon- i
óru og Azúenu í síðasta þætti. j
Hins er ekki að dyljast að gervi ■
hans og búningur er stórlega ■
gallað, það hefði átt að vera i
auðvelt að gera hinn geðfellda i
söngvara að því glæsimenni og j
hetju sem Manrico á að vera. j
Snjöllust mannlýsing óper- j
unnar er tatarakonan Azúena, :
og í gervi hennar vann Sigur- j
veig Hjaltested minnisverðan j
og stóran sigur. Hún er gerð *
hlutverki Azúcnu.
óþarflega forynjuleg og fjör-
gömul, en innfjálg leikræn
túlkun hennar og þróttmikill
blæbrigðaríkur söngur rataði til
hjartans, hún var sú sem með
sönnustum hætti lýsti hatri bví
og ástríðuþunga sem í söng-
leiknum býr; tilkomumikill
leikur hennar og söngur í loka-
bætti gleymist varla í bráð.
Af öðrum söngvurum mæðir
langmest á Jóni Sigurbjörns-
syni, en hann er traustur og
vasklegur Ferrandó í öllu, mað-
ur mikilúðlegari og jáfnan1 crúr
herra sínum. og flytur þýðing-
armikla og langa aríu hans í
upphafi leiksins af karl-
mennsku og þrótti. Svala Níel-
sen og Erlingur Vigfússon eru
ungir og lítt reyndir söngv-
arar sem mikils má af vsenta
er stundir líða, og fóru vel
með lítil hlutverk; loks ber að
nefna hinn aðsópsmikla tatara
Hjálmar Kjartansson og sendi-
manninn Gunnar Einarsson.
„H ti:ovatore“ er ekki galla-
laus sýning, en á eftir að eign-
ast ófáa vini; það sýndi al-
mennur fögnuður leikgesta.
Sérstæðan töfraheim Guiseppe
Verdi munu þeir fúslega gista
sem unna tónaseiði og fögrum
söng. A. Hj.
f átjándu skák sinni
kepptu meistararnir hvor við
annan í Ijst langvarandj
stöðustríðs. Eftjr fjörutiu
leiki var komin upp flók-
in og allmannmörg staða og
hafði heimsmeistarinn nokk-
urt frumkvæði-
Drottningargambítur
Botvinnik — Petrosjan
1. d4 d5, 2. c4 e6, 3. Rc3
Be7, 4. cxd exd, 5. Bf4 c6.
6. e3 Bf5, 7. g4 Be6, 8. h3
Rf6. 9. Rf3 Rb-d7. 10. Bd3
Rb6, ll.Dc2 Rc4, 12. Kfl Rd6
13. Rd2 Ðc8, 14. Kg2 Rd7
5. f3 g6, 16. Ha-cl Rb6. 17
b3 Dd7, 18. Re2 Rd-c8, 19
a4 a5, 20. Bg3 Bd6. 21. Rf4
Re7, 22. Rfl h5. 23. Be2 h4
24.Bh2 g5, 25. Rd3 Dc7. 26.
Dd2 Rd7, 27. Bgl Rg6. 28
Bh2 Re7. 29. Bdl b6, 30
Kgl f6, 31. e4 Bxh2t. 32.
Göngu og Ijós- i
myndatökuferð 1
á Vífilfell '
Æskulýðsráð Reykjavíkur og
Farfugladeild Reykjavíkur efna
til göngu- og ljósmyndatöku-
ferðar n-k. sunnudag (19. maí).
Lagt verður af stað frá Búnað-
arfélagshúsinu við Lækjargötu
kl. 10 f.h, og ekið i mynni Jó-
sepsdals, en baðan verður gengið
á Vífilfell og um nágrennið.
Leiðbeint verður um meðferð
myndavéla og myndatökur. Þátt-
takendum er ráðlagt að vera vel
búnir og hafa með sér nesti, en
veit verður kókó á áningarstað.
Unglingum sem verið hafa i ljós-
myndaiðju á vegum æskulýðs-
ráðs er sérstaklega bent á þessa
ferð. Nánari upplýsingar verða
veittar i síma 15937.
Rithöfundar mót-
mæla úthlutun
Höfundarlauna
Á fundi Rithöfundafélags Is-
lands þ. 14. maí sl. var samþykkt
einróma eftirfarandi ályktun:
„Almennur fundur í Rithöf-
undafélagi íslands lýsir ein-
dregnum mótmælum sinum
gagn nýlokinni úthlutun höf-
undalauna og einkum því, hversu
berlega hinir yngri og starfandi
rithöfundar eru þar sniðgengn-
ir.
Fundurinn telur úthlutunar-
ncfnd hafa brugöizt trúnaði sín-
un> með því að lita fremur á
stjórnmálalega afstöðu manna en
ritstörf, og álítur það ekki síð-
ur óviðurkvæmilegt hve nefnd-
in virðist hafa hyglað venzla-
mönnum sínum. svo sem út-
hlutunarskráin sýnir“.
Þetta er ekki í fyrsta sinn, sem
Rit.höfundafélag Islands mót-
mælir gerðum úthlutunamefndar
listamannalauna; samskonar á-
lyktun var gerð á s.l. ári, og um
langt skeið hefur verið almenn ó-
ánægja innan félagsins með
stgrf.... .nefndarinnar. enda mun
það álit flestra sem þessum mál-
um eru kunnugastir, að gagn-
gerðra breytinga sé þörf á fyrir-
komulagi úthlutunar listamanna-
launa af almennu fé.
Engin lausn á
Kasmírmálinu
NÝJU DELHI 16/5 — Samn-
ingatilraunir stjórna Indlands og
Pakistans um lausn Kasmír-
málsins fóru algerlega út um
þúfur og er nú enn minnj von
til þess að nokkur lausn fáist
á þvi máli. en áður en þær
hófust.
Dxh2 Dxh2t, 33. Hxh2 Hd8, I
34. Kf2 Kf7. 35. Ke3 Hh-e8. i
36. Hd2 Kg7, 37. Kf2 dxe, j
38. fxe Rf8, 39. Rel Rf-g6, 40. i
Rg2 Hd7 — Hér fór skákin j
i bið.
Þegar síðan var leikið til j
úrsljta lék Botvinnik ekki j
ejns vel og þurft hefði og j
gafst upp í 62. lejk
41. Bc2 Bf7. 42. Rfe3 c5, 5
43. d5 Re5. 44. Hfl Bg6. 45. j
Kel Rc8 46. Hd-f2 Hf7. 47. •
Kd2 Rd6. 48. Rf5t Bxf5. 49. I
exf c4, 50. Hbl b5. 51 b4 j
c3t 52 Kxc.3 Hc7t. 53 Kd2 ■
Re-c4t. 54. Kdl Ra3. 55. j
Hb2 Rd-c4. 56 Ha2 axb 57. j
axb Rxb5, 58. Ha6 Rc3t. 59. j
Kcl Rxd5. 60 Ra4 He-c8. i
61. Rel Rf4.
Hvítur gafst upp og þar ■
með hafði Petrosjan hlotið 5
10 vinninga gegn 8 vinning- i
um andstæðingsins.
Ingeborg Kjellgren (sópran) í hlutverkii Leónóru.
18. SKÁKIN