Þjóðviljinn - 21.05.1963, Síða 7

Þriðjudagurinn 21. maí 1963 ---------—------------------— —..............—----------- ÞIÖÐVILIINN — ■ ............................—----------------- ■—----------------------------------SÍÐA ’J
Tryggvi Emilsson, ritari Verkamannafélagsins Dagsbrúnar:
Vinnuþrælkun gerír ulþýðu
ófært uð lifu menninguríífi
Þrátt fyrir mikla skólagöngu
og margar opnar dyr til gagn-
legs skólanáms, er þannig
háttað þjóðfélagsaðstæðum að
almenn fræðsiumál eða alþýðu-
fræðsla er á hættulegum tíma-
mótum og þegar ég hugleiði
þau mál, leggst mér þungt
á hjarta mín eigin fá-
tækt, þar sem mennt og
menning eru dýr orð og mér
ofviða að bera þau á tungu.
Og þó ég viti að uppsprettan
sem er undirstraumur þeirra
dýru orða, sé slegin úr bergi
íslenzks vinnuarms, þá liggur
sá mikli menningarforði í fjöl-
breytilegum búnaði sem bók-
mennta- og listamenn hafa gef-
ið þjóðinni, utan dyra verka-
mannsins að langmestu leyti.
Að vísu kljúfa margir þrítugan
hamarinn til þess að afla sér
bóka og lesa þær, en skörin til
þeirrar fræðslu er nú mjög
kröpp, þar sem sjaldan eiga
samieið mikil erfiðisvinna og
ástundun góðra bóka eða list-
skilningur, auk bess sem bóka-
verð hefur nú skiiið laun
verkamannsins langt að baki.
Svo er sjálfvitað að við erfið
lífsskilyrði liggur sú hætta á
hvers manns hillu, að það sem
léttvægt er sé frekar borið fyr-
ir augu í þreytu og áhyggjum
daglegs lífs. Og ekki brestur á
aðsóp hverskyns órita.
Alþýðufræðsla og þá helzt
bóklestur hefur verið þjóðlæg'
í landinu og stunduð við
heimaarin, enda hafa bók-
menntamenn og fræðimenn lát-
ið mikið í té. þannig varð al-
þýðufræðslan það menningar-
bjarg sem þjóðin hefði reist
hús sitt á og því varð hvergi
neinn verulegur misbrestur í
almennum viðbrögðum þegar
vísindi og tækni tóku að ryðja
sér til rúms.
Þannig urðu fornar dyggðir
þjóðmenningar að leiðarljósum
nýsköpunar atvinnulífsins
vegna þróaðrar sjálfsmenntun-
ar. Og eins álít ég að nýjar
dyggðir verkalýðsbaráttunnar
fyrir bættum lífskjörum blátt
áfram knýi menn til þess að
afla sér fræðslu á fræðslu of-
an, sem geri landsfólkið þekk-
ingarhæft, svo takast megi að
skapa hér réttlátt þjóðfélag.
Ekki kann ég um list að
ræða, en mjög sýnist mér að
hún fylgi fast í kjölfar efna-
hagsþróunar og það sem ferð-
uglegast er dafni i umhverfi
peningamanna og hverfi við
þau mörk og beri því ekki í
sjálfri sér kröfu til þjóðmenn-
ingar.
Það er þessi þróun sem
verkalýðshreyfingin verður að
sporna við að auðmönnunum
takist, ýmist að smeygja
peningakúnstinni inn í lista-
verkin, eða loka það inni sem
dýrmætast er. meðan almenn-
ingur horfir í gaupnir sér og
les þar rúnir ofþreytu og lifs-
eyðingar.
Erfiðismenn eiga að sjálf-
sögðu örðugastan gang í því
kapphlaupi sem sífellt er háð
um peninga og gildi þeirra, en
fjölmargir þeir sem léttari
störfin vinna og með styttri
vinnutíma hafa það lág laun
að þau eru engum manni ávís-
un til menningarlífs. Alþýðu-
fræðsla verður því að hafa
þann höfuðtilgang að gera
menn sem hæfasta í lifsbarátt-
unni við vinnúborðið og i
starfsiðninni og sem ríkasta að
þekkingu á sjálfu þjóðfélaginu.
Útfrá því sjónarmiði sem ég
drap hér á, hve öll list, allar
góðar bókmenntir öll ferðalög
og yfirleitt allt sem ljómar
upp lífdagana, er dýrt í pen-
ingaverði og tímafrekt og verð-
ur því sérréttur peningafólks
að miklu leyti, er alveg ófrá-
víkjanleg þjóðfélagsnauðsyn að
vinnandi fólk efli samtök sín
og baráttu til þess að troðast
ekki í svað þrælaómenningar í
kapphlaupinu.
Alþýðufólkið verður sjálft að
leysa sinn vanda, þeir sem
bera þreyttasta hönd að penna
að loknum vinnudegi og eiga
aðeins innhlaup í svefntímann
til bóklesturs, verða að heyja
baráttu fyrir almennri þekk-
ingarsókn, sem launum og
styttum vinnutíma. Hverjum
einum verður þar þungt fyrir
fæti og fer þar saman menn-
ingarstaðan og efling verk-
lýðssamtakanna.
Nú vita allir að alþýðufóik
leggur fram drjúgan skerf tii
menningarmála með starfi sínu
og lífserfiði og hefur þannig
orkað á bókmcnningu og list-
þroska, sem eiga þrátt fyrir
allt tilveru sína í lífstengslum
við vinnu og framleiðslu.
öll barátta verkalýðssamtak-
anna hefur beinzt að því að
marka stefnuna til nýrrar þjóð-
menningar, þar sem grunngerð
hverrar kröíu, allra átaka og
sigra hefur mótazt af fram-
sóknarvilja fólksins til menn-
ingarlegri lífsafkomu.
En það hefur orðið og verður
að berjast fyrir hverri réttar-
bót við fólk. sem ræður rétt-
laust yfir þeim uppsprettum
sem öll lífsafkoma byggist á.
Það er vinnandi fólk landsins
sem skapar verðmætin og hegg-
ur það bjarg menntunar og
menningar.
En þó vitað sé að alþýðufólk
hefur með baráttu sinni lagt
þjóðmenningunni hnoða í
hönd, eru fræðslumál þeirra
sem erfiða eins og gengið sé
á upptíning að loknu löngu
dagsverki.
Slík fræðsla var, á meðan
fáir voru menntaðir og þjóð-
lífið hávaðalítið, mörgum nokk-
uð fulinægjandi. 1 dag þarf
meira til. Fjöldi fólks gengur
nú veg mennta og sérnáms og
sá hópur fer stækkandi, og er
það sannarlega vel og í fullu
samræmi við kröfur tímans. En
verður ekki mörgum á að
sleppa úr þættinum um þjóðfé-
lagsvandamálin? Ekki veit ég
það, en víst er að margt
menntað fólk þykist verða að
kaupa sér lífsstöðuna og það
jafnvel með lífssannfæringunni
sem menn þá annaðhvort fela
i skónum sínum, eða taka þann
kostinn að horfa bara í hring.
En tæplega má það teljast
sæmandi nokkrum sannmennt-
uðum manni, þar sem slík af-
staða er stuðningur við auð-
valdsþjóðskipulag þar sem sí-
fellt er hlaðið undir fáa ríka.
En sem betur fer eiga ekki
allir menntamenn sammerkt,
margir þora enn að vera menn.
En verkafólk verður vel að
gæta að þessum hlutum, að
taka ekki að elta mútuandann,
en efla heldur baráttuþrekið,
sem jafnframt eflir manndóms-
kraft millistéttafólks og
menntamanna og þjappar fólk-
inu saman Verklýðssamtök-
in mega hvergi slaka á kröfum
sínum, sem eru undirstöðukröf-
ur menningarþjóðfélags. Það
verður að ieiða fólkið, mennt-
að og ómenntað, hlið við hlið,
útúr eyö'.mörk auðvaldshyggj-
unnar og fylgja fast fram þeim
höfuðsannindum að allir menn
eigi fullan og jafnan rétt til
lífsins gæða.
Þetta er kjami málsins og
ætti reyndar að liggja í augum
uppi. Peningamennimir með
öllum sínum fjölbrögðum eru
enn drottnandi yfir hugum
fólks og virðast hafa ráð svo
margra í hendi sér. Og allar
hugleiðingar um betra og bjart-
ara mannlíf ber að sama
brunni.
Það cru samtök vinnandi
inanna sem verður að efla. Og
í dag liggja á borði kröfumar,
kröfur verklýðssamtakanna
sem allar stefna að menningar-
legri lífsafkomu.
Tekjurnar verða að hækka
og vinnutiminn að styttast,
næg hvíld og öryggisvitund
verða að koma í stað vinnu-
þrælkunar og óvissrar lífsaf-
komu. Og það verður að höfða
til þeirrar ábyrgðar sem hvíl-
ir á hverjum einum vinnandi
manni og til allra þeirra
manna sem bera hin dýru orð
mennt og menning sér á
brjóstl. En öllu framar verða
forystumenn verklýðssamtak-
anna að nýta alla þá möguleika
sem samtökin hafa yfir að ráða
til þess að fræða menn um til-
gang samtakanna. um baráttu-
söguna, um nýmæli tækniþró-
unarinnar, og að sýna fram á
hvað til þarf að geta notið
Tryggvi Emilsson.
fagurra lista og góðra bók-
mennta.
I söu verklýðssamtakanna,
sem að miklu ieyti liggur enn
grafin við garða, er að finna
hræringar daglega lífsins í
framlögum fjölmargra áhuga-
manna, sem lögðu baráttunni
til allar sínar frístundir og
lögðust aldrei á kodda andvara-
leysis. Þar eru kröfurnar á
hverjum tíma sem samtökin
mótuðu og börðust fyrir til sig-
urs. Áhrifin sem baráttan hef-
ur haft á aiit þjóðlífið. Og i
baráttusögunni er að finna lif-
andi neista hugsjónarinnar fyr-
ir jafnrétti allra manna. bar-
áttuvissuna.
Þessa sögu verður að skrá,
vegna þeirra sem eiga að erfa
þetta land og leiða hugsjónina
fram til sigurs.
En í beinu sambandi við
menningarsókn alþýðufólks
hljótum við að horfa á það
raunhæft að í þvi mesta góð-
Framhald á 10. síðu.
Vestræningar
Bragur sá, er hér birtist, er eftir norðfirzkan verkamann
og hagyrðing, Valdimar Eyjólfsson. Bragurinn er ortur
veturinn 1962, skömmu fyrir kosningahríðina fyrir síð-
ustu bæjarstjórnarkosningar.
Þessar vísur eru í fullu gildi enn í dag, og síðasta
vísan er reyndar nokkurs konar eftirmáli með sérstakri
hliðsjón af tilvonandi kosningum.
í fullveldinu sjálfu við frelsi okkar glötum,
þvi fyrirmyndir höfum við til vesturheima sótt.
Það gengur svona öfugt hjá íhaldi og krötum,
að allur verkdlýður þarf að strita dag og nótt.
Og helminginn til Bretanna af landhelginni látum
og lánum heilan skaga undir amerískan her,
því veiðiþjófa brezka við meira en ísland mátum,
og mikilvœga dýrtíð við sköpum okkur hér.
Við landið okkar seljum og sjóiim 'okkar líka,
og séktir upp við gefum að alveg nýjum sið,
en það er okkar kostur að stjórn við höfum slíka,
er stefnir öllu í sömu átt með erlend sjónarmið.
Þótt tímakaupið lœkkað sé með lögum annað slagið,
og lítil verði atvinna, það gerir ekkert til,
við nefnilega gengum í Natóbandalagið,
svo náttúrlega er passað þar, að okkur líði vel.
Svo er líka ein blessun, sem það brœðralag oss veitir,
sem búið er að lofsyngja einn og sérhvem dag,
það sjálfstæði og forrœði af sjálfum okkur reytir
hið svokállaða Evrópu efnahagsbandalag.
Nú á okkur inn í þetta bandalag að binda
og beðið er um herstöðvar, þá má ei segja nei.
En við látum okkur síðan út í hrunadansinn hrinda,
við hrekjumst undan bárum sem stjómlaust
lítið fley,
og til að geta móttekið hin margumtöluðu skeyti.
sem milli heimsálfanna má skjóta í einum dúr,
að hugsa um slíkt við leggjum ekki höfuð vor
í bleyti,
en herinn bjóðum velkominn sem innsta kopp í búr.
Og þannig lagað sofandi að feiðgarósi fljótum,
því flestir inni í kjörklefanum hugsa ekki neitt,
en okkar réttu leiðtoga við þekkjum ei frá þrjótum.
Já. það er einmitt það, sem til hins verra hefur leitt.
Við eigum líka menn, sem undir þessu standa.
íhaldið þeir styðja, já meira en hér um bil.
Ef engir vœru kratar, þá yrðum við ekki í vanda.
því auðvaldsskipulagið væri þá ei lengur til.
Nú á að fara að kjósa til Alþingis hér bráðum,
og ósannindavaðallinn vex um Rússlandsstjórn,
og kratarnir og Framsókn eru fremstir þar í ráðum.
þeir færa þurfa íhaldinv sína miklu fórn.
Valdimar Eyjólfsson.
Samsöngur Karla-
kórs Reykjavíkur
Karlakór Reykjavíkur hefur
nú haldið fyrstu söngskemmt-
un sína undir stjóm hins
nýja söngstjóra Jóns S. Jóns-
sonar. Undirritaður hlýddi á
þá endurtekningu samsöngs-
ins, sem fram fór í Austur-
bæjarbíói föstudaginn 10. þ.m.
Af því. sem var á fyrri
hluta efnisskrárinnar, fór kór-
inn einna bezt með sænska
þjóðlagið „Och inte vill jag
sörja” og „Líf” eftir söng-
stjórann sjálfan, allgott lag
og vel gert, að þvi er virðist
við fyrstu áheyrn. Miður tók-
ust lögin tvö eftir Orlandus
Lassus. Þar skorti allmjög á
nauðsynlegt jafnvægi og stíl-
festu í flutningi.
Kórinn fór og mjög vel með
tvo andlega negrasöngva.
Háfði söngstjórinn búið þá til
flutni-ngs og tekizt vel.
Til dæmis var mjög gott jafn-
vægi í umskiptum veiks og
sterks söngs.
Næst komu svo nokkrir
söngvar úr söngleiknum „Saga
úr Vesturhverfi“ (West Side
story) eftir Bandaríkjamann-
inn Leonard Bernstein, og
hafði Jón einnig hagrætt þeim
fyrir kórinn, píanó og nokkur
önnur hljóðfæri. Heldur er
þetta léttvæg tónlist. nokkurs-
konar dægurlög, en að vísu
hinar betri tegundir i þeim
flokki. Ógnarlega ódýrt er þó
til að mynda lagið „America”
og myndi varla talið samboð-
ið frægum hljómsveitarstjóra
annarsstaðar en í Bandaríkj-
unum. Lágmarkið að tónlistar-
gildi mun samt hafa verið
síðasta lag efnisskrárinnar,
„Seventy-six Trombones” eftir
einhvem Meredith Willson, og
var meira en óþarfi að endur-
taka það.
Hinir góðkunnu söngvarar
Eygló Viktorsdóttir og Guð-
mundur Jónsson voru kórnum
til aðstoðar ásamt nokkrum
hljóðfæraleikurum, og var þar
sérstaklega athyglisverður
snjall leikur Guðjóns Páls-
sonar, píanóleikara sem ekki
mun áður hafa komið hér
fram opinberlega.
Sigurður Þórðarson tón-
skáld lætur nú af stjóm
Karlakórs Reykjavíkur eftir
36 ára starfssemi. Mun það
allra manna mál, að á þessum
óvenjulega langa kórstjómar-
ferli hafi Sigurður innt af
hendi mikið, gott og ávaxta-
ríkt starf í þágu íslenzkra
söngmála. og vill undirritaður
grípa þetta tækifæri til að
þakka honum og óska honum
allra heilla á komandi árum,
jafnframt þvf að nýi söng-
stjórinn skal boðinn velkom-
inn til starfsins.
B. F.
Tónleikar
Sinfóníusveitarínnar
Tónleikarnir hófust á For-
leik í itölskum stíl í C-dúr
eftir Schubert. Að þeim þætti
loknum settjst austurríski
píanóleikarinn Badúra-Skoda
við hljóðfærið og lék af iist
og snilli hinn fagra konsert
Mozarts í B-dúr, K456. Eftir
venjulegt tíu mínútna tón-
leikahlé kom píanóleikarinn
öðm sinni fram á sviðið og
lék nú annan konsert. þessum
harðla ólikan, eftJr Bela Bart-
ók (nr. 3), en slíkt gerist ekki
oft, að tveir konsertar séu
fluttir á sömu tónleikunum.
Listamaðurinn virtist engu
síður heima í stíltegund þessa
síðari konserts en hins fyrri.
og var leikur hans í þessum
tveim verkum fróðlegur sam-
anburðar.
Þó að Badúra-Skoda hafj
ekki komið hingað til lands
áður, mun hann ýmsum
hlustendum hér kunnur af
tónverkum, sem hann hefur
lejkið á hljómplötur. Þetta er
stðrlega snjali píanóleikari
Lejkur hans, mjúkur og þ.iált
en jafnframt svipmikill og á-
hrifaríkur, og ber vitni um
fyllstu kunnáttu og ósvikið
tónljstargeð. Mistök eins og
þau, sem fyrir komu á einum
stað í kqnsertj Bartoks. geta
alla hent og fyrirgefast
fulikomlega listamanni, sem
er svo ágætlega kunnáttu og
kostum búinn sem Badúra-
Skoda Raunar hafði hlust-
andinn allan tímann að þessu
atviki undanteknu, sérstaka
tilfinningu þess. að pfanó-
leikarinn væri einmitt búinn
óvenjulegu öryggi og valdi
vfir viðfangsefninu.
Siðasta verkjð á efnis-
skránni, „Capriccio Espagn-
ol“ eftir Rússann Rimskí-
Korsakov er ekkj veiga-
mikið að efni og kemst
hvergi til jafns við sum
önnur verk þessa ágæta
tónskáids, eins og t.d. „Sche-
herazade”, en er eigi að síður
áheyrilegt og vel samið, og
hljómsveitin undir stjóm
Williams Strjcklands gerði
bví góð skil sem og öðrum
nðfangsefnum tónleikanna
« h
tónlist