Þjóðviljinn - 16.11.1963, Blaðsíða 6

6 ““-------------------------------------------HðÐVIUINN
Gömul saga rifjuð upp - eftir tuttugu ár
---------------------Laugardagur 16. nóvember 1963
Mál Helanders biskups
skömmu í „New York Her-
ald Tribune“ sögu bókarinnar „Máninn líður“, sem hann
skrifaði á stríðsárunum. Bókin er lýsing á ástandi í her-
numdu landi, og rithöfundurinn fékk handritið endur-
sent með þeim ummælum, að hún væri óholl siðferði
almennings í landinu.
Tilefni grein-
arfamar var
það, að
danskur rit-
stjóri, vfaiur
Steinbeoks.
sendi hanum
gámalt og lú-
ið eintak af
dötnskrj þýð-
ingunni, sem
gefin var út
ólöglega á
sfnum tíma.
Stríðið
S t e in beck
rifjar upp
þessa 20 ára
gömlu sögu.
og rinnst hún
hafa orðið
harla merki-
leg og óraun-
veruleg íljósi
tímjms. Hann
John Steinbeck.
líður" eftir Steinbeck var
í sinni upprunalegu mynd
Nú komið að st/l-
einkennum hans
„Máninn
bönnuð
John Steinbeck sagði fyrir
byrjar á þvi
að lýea högum bandarískra rit-
höfunda og skálda á þessum
árum, þegar þeir fómuðu
sÆtoríðsáreynskinni’' krafta sina.
Þá var stofnað svokallað
..Writers War Board” og ,,Off-
ice of War Information” og rit-
höfundum var sk'ipt á milli
— Við skrifuðum eins og
galnir menn, oft vorum við ó-
sáittir um hvað aetti að skrifa
og hvernig. Sjálfur skrifaði ég
um aflHt mögulegt — ræður,
ritgerðir og skáidsögur, leikrit,
útvarpsiþætti og heila bók um
sprengiflugæfingar. Ég skrifaði
um allt, sem ég kamst yfir að
skrífa. og allt sem mér var
sagt að skrifa, og svo var um
marga aðra starísbnæður mína.
Kannske var takmarkað lið í
okkur. en við brugðum a.m.k.
ekiki fæti fyrir „stríðsáreynsl-
una” ....
Kunningjar frá
Evrópu
Steinbeck kynntást mjög
mörgum flóttamönnum frá
Evrópu, hemumdu álfunni. Það
hafði mikil áhrif á hann að
kynnast þessu fólki og sjá, að
það gafst ekki upp fyrr en
í fulla hnefana, þótt Þjóðverj-
ar réðu yfir landi þearra.
Honum fannst margt ólfkt
með högum þeirra allra, þótt
skilyrði væru ólík í hverju
landi fyrir sig. Og hann kornst
að raun um hvemig mótspym-
uhreyfingin skapaðist upp úr
kvíðanum og efanum, sem rfktu
fyrstu mánuðina.
Færði reynslu Evrópu
I amerískan búning
— Mér fannst — finnst enn
— mennimir svo líkir. þótt þeir
búi við ólíkustu skilyrði. Þess
vegna skrifaði ég um reynslu
Evrópubúa og færði hana i
amerfskan búning, breytti stað-
háttum. Og með þessari bók
ætlaði ég að koma löndum mín-
um í skilning um hvað mót-
spymuhreyfingin i Evrópu
væri. Og þá var ekki fjar-
stætt að búast við innrás i
sjálf Bandaríkin, svo að bókin
gat jafnframt orðið einskonar
leiðarvísir.
Atburðarásin fór fram ímeð-
alstórri bandarískri borg og
umhverfi hennar. Söguhetjum-
ar voru bæði kvislingar og
mótspymumenn í þessari upp-
hugsuðu bandarísku borg.
Óhollt siðferði
almennings
Þegar bókin var fullsamin
sendi höfundur hana til yfir-
boðara síns — þvi að hann var
aðeins smátannhjód í vélinni
— ,,a pretty small potato”, sean
varð að fá samþykki fyrir
hverri iínu sem hann skrifaði.
Handritið kom aftur að vörmu
spori með eftíríarandii ummæl-
um :
1) Við erum ekki í hemumdu
landi, og frásögnin er því ó-
sönn.
2) Möngum finnst bókin við-
urkenning á þvi að við gæt-
um tapað, og þetta kann að
hafa slæm áhrif á siðferðið.
Honum var þvi ráðlagt — og
ráðið fól í sér sfcipun — að
grafa handritið sem dýpst niðri
i skrdfborðsskúffu.
„Máninn líður“
Steinbeok var ekki sammála
yfirboðurum sínum, en varð
að hlýða. Vinir hans, flótta-
mennimir frá Evrópu, urðu
mjög sárir yfir þessum úrslit-
um. Um þetta leyti höfðu eng-
ir skrifað um ástandið í lönd-
um þeirn, sem Þjóðverjar höfðu
hemumið, og vinir Steínbecks
lögðu fast að honum að breyta
handritinu þannig. að það feng-
ist birt. Hann tók nafnið úr
„Macbeth" — „The moon ls
down”. Og atburðimir gerðust
nú ekki lengur í Bandaríkjun-
um, heldur einhverstaðar í Evr-
ópu. Hann minntist ekki á
Þjóðverja, en tajlaði um her-
námsliðið — og svo var bókin
prentuð. Sumir hældu bókinm
á hvert reipi, aðrir níddu harm
niður, kölluðu hana óraunsæa
rómantíska og jafnvel svik
samlega.
— Þessar ásakanirsærðu mig
skrifar Steinbeck — af þvf að
mér fannst ég með þessari bók
vera að vinna fyrir föðurland
ið. Það fannst líka vinum mín-
um, sem höfðu hvatt mig til
þess að skrifa. og þeir gátu
engan veginn skilið, að ég
væri fórnarlamb hættulegra
gróusagna.
Þýzkir nazistar bönnuðu
þegnum sínum að lesa þessa
bók. og ströng refsing lá við
því að eiga hana í fórum sér.
Mér þykir afar leiðinlegt að
hugsa til þess að fólk skyldi
hafa lent í örðugleikum hennar
vegna.
★
Aðéins 20 ár erj síðan þetta
var, og við höfum þegar gleymt
óttanum öryggisleysinu og því
hversu ósammála menn voru
um hvor vegurinn skyldi far-
inn. Eichmann - réttarhöldin
vöktu að visu vissar endur-
minningar og þessi gamla bók
vakti mig til umhugsunar á
ný.
— Það er ekkert róm-
antísikt við hugrekki kúgaðra
manna. Það skulum við hafa
í huga, segir Steinbeck í lok
greinarinnar.
STOKKHÖLMI 15/11 — I
maraþonrcttarhaldinu í máli
Dlcks Helanders biskups er nú
komið að einu umdeildasta at-
riðinu sem lagt var til grund-
vallar scktardómnum sem
kveðinn var upp yfir honum
fyrir tíu árum: Er hægtaðráða
það a£ stíleinkennum á níð-
bréfunum sem dreift var fyrir
biskupskjörið í Strangnásstifti
1952, að Helander sé höfundur
þeirra?
Helander var sjálfur ekki
mættur í réttinum þegar mál-
ið var aftur tekið fyrir í gær
eftir hálfsmánaðar hlé.
32 atriði
Fjöldi málfræðinga og bók-
menntafræðinga verður kallað-
ur til að bera vitni, en ágrein-
ingur hefur verið milli fræði-
manna um, hvort ráða megi á
stílnum á níðbréfunum að Hel-
ander hafi skrifað þau.
Þegar málið var tekið fyrir
í bæjarréttinum í Uppsölum
fyrir tíu árum var lögð fram
skýrsla prófessoranna Ture Jo-
hannisson og Eríks Weander
um málið á bréfunum. Bæjar-
rétturinn komst að þeirra nið-
urstöðu að athugun prófessor-
anna benti svo eindregið til þess
að Helander hefði skrifað nfð-
bréfin að það gætí talizt nær
fullsannað og það var ekki
hvað sízt á þeirri forsendu að
hann var dæmdur.
Prófessoramir tóku saman í
32 atriðum þau sérkenni á stíl
og málfari bréfanna sem þeir
höfðu fundið í ritum Heland-
ers. Prófessor Ivan Modéer,
sem nú er látinn, var hins veg-
ar algjörlega ósammála niður-
stöðum starfsbræðra sinna. I
gær var í réttinum farið yfir
skýrslu þerra Johannissons og
Weanders og efarnig mótbár-
ur Modéers.
Samí höfundur
Þeir Johannisson og Weand-
er komust að þeim niðurstöð-
um, að öll níðbréfin væro
skrifuð af sama manni, að
bréfritarinn vær vel kunnugur
málefnum kirkjunnar og að ým-
is sérkenni bentu til þess að
Helander væri höfundurinn.
Þeir sýndu fram á að stíll
bréfanna væri undarlegt sam-
bland af losaralegu talmáli og
stirðu bókmáli og vitnuðu i
kafla úr bókum Helanders sem
sýndu að í þeim gættí sama
skorts á málskyni og einkenndi
bréfin.
Ný rannsókn
Eftir að bæjarrétturinn kvað
upp sektardóm sinn yfir Hel-
ander gerði prófessor Ture Jo-
hannisson aðra athugun og
samanburð á bréfunum og rit-
um Helanders og komst aftur
að sömu niðurstöðu.
Bemdt Bemdtsson saksókn-
ari sagði i réttinum 1 gær, að
sú mótbára Helanders að rann-
sókn þeirra Johannissons og
Wellanders hefði mótazt af
hlutdrægni og að þeir hefðu
valið úr þá eina staði í bréf-
unum sem gátu komið honum
illa fengi ekki staðizt og vitn-
aði saksóknarinn þvi til stuðn-
ings í ummæli Carls Ivars
Stánge, norrænuprófessors við
Stokkhólmsháskóla.
Eins og útlitslýsing
Berndtsson saksóknari líkti
aðferð prófessors Johannissons
við þá sem venjulega er notuð
begar lýst er eftir mönnum. Þá
eru fyrst talin upp almenn at-
riði svo sem kyn, aldur, hasð,
augnalitur, líkamsburðir og
göngulag en síðan nefnd sér-
kenni svo sem fæðingarblettir,
likamsgallar. gulltennur o.s.frv.
MADRID 14711 — Kaþólska
skáldið José Bergamin hefur
leitað hælis í sendiráði Urugu-
ays í Madrid og hefur sendi-
herrann farið þess á leit við
spænsku stjórnina að hún leyfi
Bergamin að fara úr landi.
rí!>
OPNUMI DAG
NÝJA DEILD AÐ LAUGAVEGI 26
Á 2. HÆÐ
VERÐUM MEÐ ENN SEM FYRR
FJÖLBREYTT
HÚSGAGNAÚRVAL
FRÁ YFIR 40 FRAMLEIÐENDUM
EINNIG:
HEIMILISTÆKI
LAMPA KERAMIK
ÚTVARPS- &
SJÓNVARPSTÆKI
ALLT HEIMSÞEKKT MERKI
SAMBAND
HÚSGAGNAFRAMLEIÐENDA
LAUGAVEGI 26 - SÍMI 20970
landhersins, flotans og fliug-
hersins.