Þjóðviljinn - 20.11.1963, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 20. nóvember ,1963
ÞlðÐVILIlNN
SlÐA 7
þjóðhöfðingjavald í Lúxemborg
allt til ársins 1890, er Adolf,
hertogi af Nassau-Weilbourg
var krýndur stórhertogi þar í
landi. Gegndi Adolf því emb-
ætti til dauðadags 1905, er við
tók sonur hans Vilhjálmur
fjórði. 1912 komst svo elzta
dóttir Vilhjáfans, María Aðal-
heiður, til ríkisforráða og 7
árum síðar systir hennar
Karlotta, sem enn er æðsti
þjóðhöfðingi þessa litla ríkis
— og ber ekki á öðra en hún
njóti mikilla vinsælda þegna
sinna, og almenna virðingu
hlaut hún vegna einarðrar af-
stöðu sinnar þegar þýzku naz-
istarnir hemámu Lúxemborg
í maímánuði 1940.
Lúxemborgskan
Hver sem til Lúxemborgar
kemur gæti í fyrstu haldið að
hann væri stíginn á franska
grund. Hvarvetna blasir fransk-
an við, á götuskiltum, auglýs-
ingaspjöldum, í búðargluggum,
og hvar sem inn er komið, á
opinberum stöðum, í verzlun-
um eða þjónustufyrirtækjum,
er ferðalangurinn ávarpaður
fyrst á frönsku.
En þó að franskan sé svona
ráðandi, ekki hvað sízt með
yngri kynslóðinni, er sagan
ekki þar með öll sögð, því að
Lúxemborgarar tala allir eða
a.m.k. langflestir 2—3 tungu-
mál. Þeirra móðurmál er lúx-
emborgskan, sem er á að hlýða
ekki óáþekk hollenzku — QS
er kokhljóðið þó ekki eins á-
berandi. Á hernámsárunum til-
kynntu Þjóðverjar að Lúxem-
borgarar væru þýzkrar þjóðar
og kvöddu vopnfæra karlmehn
á þeirri forsendu í her Þriðja
ríkisins. En þá gerði móður-
mál þeirra innfæddu nokkurt
strik í þýzka reikninginru
Þjóðverjar skildu ekki Lúxem-
borgarann, svo frábrugðið er
málið þýzku.
Börnin læra að tala á lúx-
Framhald á 8. síðu.
Lúxemborg
í 1000 ár
Upphaf sögu Lúxemborgar
er rakið til pálmasunnudags
12. aprfl. 963 er Sigfreður greifi af
Ardenna-héraði náði á sitt vald
kastala nokkrum skammt frá
Lúxemborgarkletti, sem inn-
faeddir kalla Boek, en þama
voru þá fjölfarnar krossgötur,
tveir af aðalvegunum, sem
Rómverjar hinir fomu höfðu
lagt, lágu þar um. Kastali þessi
var nefndur Lucilinburhuc eða
.Juitla virki“, en síðar hlaut
þorpið eða borgin sem brátt
myndaðist þama nafnið Lúx-
emborg. Og það er í dag í
senn nafn stórhertogadæmis-
ins alls og höfuðborgar þess
(ritað Luxembourg á máli
hinna innfæddu).
Sjálfstæði-undir-
okun—sjálfstæði
Ekki skal saga Lúxemborgar
rakin hér; hún fléttast mjög
inn í sögu flestra ríkja Vestur-
og Mið-Evrópu á miðöldum,
blómaskeiði þessa smáríkis.
Margir af þýzku keisurunum
. á- miðöldumi konungar í Bæ-
heimi og Ungverjalandi, drotth-
ingar Frakklands og Englands
og fleira tiginborið fólk rakti
ættir sínar til Lúxemborgar-
greifa. Víðlendast var riki
Lúxemborgara á stjómarárum
Veneslás fyrsta. náði því þá
að verða fimm sinnum stærra
en ríkið er í dag.
Á 15. öld hefst svo margra
alda tímabil erlendrar stjóm-
ar á málefnum Lúxemborgara.
Hertoginn af Búrgúndalandi
náði hertogadæminu þar á
sitt vald 1443, síðan náðu
Spánverjar yfirráðum lands-
ins (1555—1684) og svo Frakk-
ar (1684—1679). Þá varð Lúx-
emborg eitt öflugasta virki
heims og var löngum kallað
Vilborg Dagbjartsdóttir:
Jakov Flíer
leikur sónötu í b-moll eftir Chopin
Hvítar rósir vefjast um svartan múr
í tunglskini lækur rennur
Tvö fiðrildi milli rósanna flögra
Blakandi vængjum
hrapar annað í angist
straumurinn flytur það burt
Blár tunglgeisli fellur
á stakt fiðrildi
a ros
Skýfaxi þreytir flugið í
suðaustur yfir Selvogsbanka.
fólk mænir út um glugga
fflugvélarinnar í leit að undri
dagsins. Við erum á leið til
gosstöðvanna suðvestur af
Geirfuglaskeri. Það er þægi-
legt að ferðast á öldum lofts-
ins, og mann ber hratt yfir,
líkt og þegar fugl flýgur.
Fyrir fáum mínútum vorum
við yfir Þorlákshöfn, þar
sem hið nýja sjávarþorp rís
upp úr auðninni við sævi-
barða strönd. Hér er gullinu
skipað á land á vetrarvertíð
hvert ár, í stærri stíl en víð-
ast annarsstaðar. Rísandi
hafnarmannvirki, iðjuver og
mannabústaðir, sem Ægir
konungur réttír dugandi fólki,
sem þorir að leita á hans
fund og eiga við hann glímu.
Allt þetta höfum við að baki,
en myndin frá þessari gömlu
verstöð er ennþá fersk í huga,
þó komið sé langt suðaustur
yfir Selvogsgrunn á fund við
undur dagsins, hið mikla gos.
Vestmannaeyjar blasa við i
austri — norðaustri tígulegar
ásýndum. Hæg austan gola
gárar haffflötinn svo það
sindrar frá hinum lágvöxnu
földum vindgárunnar.
Allt í einu og óvaasnt tekur
LAND
RIS UR SÆ
Skýfaxi sveig á fluginu og
við oss blasir hið miMa und-
ur dagsins, gosstöðvarnar
sraðvestur af Geirfuglaskeri.
Hér var áður rúmlega 120
JÓHANN
J. E. KÚLD:
metra dýpi. og ég minnist
þess í huganum, að einmitt
á þessum stað var ég með
að draga úr sjó seiluð þorska-
net á vertíðinni árið 1930. Nú
blasár þama við okkur ein
stórfenglegasta sjón sem
mannsaugað fær litið. Gufu-
bólstrar þeytast upp frá haf-
fletinum með ógnvekjandi
krafti án afláts og stíga upp
í mörg þúsund metra hæð.
Gufan þeytir með sér brunn-
um vikri hátt í loft, sem síð-
an féllur niður á haftfflötinn
og myndar hrannir á sjón-
um. Skýfaxi myndar sveig
að nýju og nálgast nú gosið
enn meir. Inni í gufumekk-
inum blrtist eyja sem hefur
risið þama úr sæ, mitt f
hinum miklu hamförum nátt-
úrunnar. Eyjan virðist vera
orðin ca. hálfur kilómetri á
lengd og ekkl undir 40—50
metrum á hæð þar sem hana
ber hæst. Byggingameistarinn
sem þama er að verki er
stórvirkur í meira lagi. þar
sem hann kastar bráðinni
hraunleðjunni upp úr iðrum
jarðar, og hleður við eyjuna
í sífellu. Við sjáum dökk
flykki inni í hinum hvíta
mekki, þau koma upp úr
gígnum og ryðja sér braut
til sjávar án uppihalds. Kraft-
ur og kynngi þess uppruna-
lega skapandi máttar, er skóp
himinn og jörð, eru hér aS
verki, og gagnvart þessurp
hamförum móður jarðar
stendur maðurinn í senn
undrandi og ráðþrota. Þetta
er ægifögur sjón sem menn
immu aldrei glejrma er séð
hafa. Lognaldan gáruð fellur
að austurströnd eyjarinnar og
kyssir mjúkum kossi heitt
berglð, hún er að bjóða þenn-
an útvörð Islands velkominn.
Eins og við værum alls ó-
vitancti fyrirfram um það
sem þama er að gerast, srvo
erurn við einnlg óvitandt um.
hvort hið nýja land sekkur
aítur í sæ bráðlega, eða
stendur þarna áfram í hafinu
og heldur vörð um landhelgi
okkar.
Flugvélin hnitar hringa
marga umhverfis eyjuna og
alltaf birtast okkur nýjar
myndir í gosmekkinum, sí-
breytiiegar í sinni óviðjafn-
anlegu tign. Það eru sýniu
lega komnar gryrmingar út
frá hinni nýju eyju, eða svo
virtist mér vera að sunnan-
verðu við hana.
Þegar fflugvélin sneri heim
á leið blasti við augum lítið
gufugos nokkur hundruð
metrum suðvestur af eyjunni;
hvort það hverfur aftur fljótt,
eða færist í aukana. það veit
enginn þegar þetta er ritað.
lölenzka þjóðin hefur upp-
lifað miklar hörmungar af
völdum éldgosa á umliðnum
öldum, og því skulum við öll
biðja um og vona að svo
verði éfcki að þessu sinni.
En aðalhættan í sambandi við
þetta sjávargos er sú, ef sjór
félli niður í þá jarðsprungu
sem þama hefur myndazt,
því að slíkt gæti orsakað
mikla sprengingu og valdið
flóðbylgju.
Hamingjan gefi að ekkert
slíkt komi fyrir nú, en eyj-
an verði þama þess í stað,
um aldur og ævi sem út-
vörður Islands.
IUXEMB0URG
■ Á lítt byggðu svæði
nálægt miðhluta Lúx-
emborgar er okkur ís-
lenzku blaðamönnun-
um bent á vinnustað,
sérkennilega nýbygg-
ingu, ekki hátt hús en
allmikið um sig. Gluggar eru þar lítt áberandi
en veggfletirnir, sem sjást frá götunni, eins og
saman settir úr tíglum, litimir dempaðir. Virð-
isí þetta við fyrstu sýn harla sérstæð og fögur
bygging.
■ Okkur er sagt' að þetta sé Þjóðleikhús þeirra
Lúxemborgara og hafi samkvæmt áætlun þegar
átt að vera búið að opna það, en nú sé gert ráð
fyrir að úr húsvígslunni verði ekki fyrr en í
næsta mánuði. Við, ísendingarnir, hugsum
með okkur: Nú, já. Það er þá víðar en á íslandi
sem framkvæmda- og byggingaráætlanir stand-
ast ekki! Bílstjórinn okkar er gamansamur ná-
ungi og segir hátt og snjallt í hátalarann, að
vonir standi til að leikhúsbyggingin verði full-
gerð á 2000 ára afmæli Lúxemborgar! Hann
nefnir þessa íEölu í gamni vegna þess að á árinu
hefur þess verið minnzt á margvíslegan hátt í
Lúxemborg að 1000 ár eru liðin síðan kastala-
borgin varð tiL
Djúp g'il skera borgarhlutana í Lúxenjborg sunilur en voldugar brýr tengja þá aftur saman.
Hér sést ein af þessum brúm í höíuðborginni, sú sem kennd er við Adolf stórhertoga. Til
hægri er hluti af hinum forna virkisvegg sem umlauk kastalaborgina frægu á miðöldum.
„Gíbraltar norðursins“. Spán-
verjar náðu landinu aftur
(1697—1714), síðan Austur-
ríkismenn (1714—1795) og þá
Frakkar enn og héldu því til
loka veldis Napoleons mikla
árið 1814.
Þó að Lúxemborg lyti er-
lendum yfirráðum um aldarað-
ir hélzt sjálfstæður þjóðar-
metnaður ibúa landsins óskert-
ur og þeir litu jafnan á sig
sem þjóð óháða þeirri sem
hverju sinni fór með landsyf-
irráðin. Og um og eftir miðja
nítjándu öld fer Lúxemborg
að öðlast æ meiri stjómarfars-
lega sjálfsstjóm. Árið 1839
lýstu helztu Evrópuveldin yfir
fullveldi ríkisins og 28 árum
síðar er samið um ævarandi
hlutleysi þess í stórveldaátök-
um.
Hollandskonungar fóru með