Þjóðviljinn - 17.04.1964, Blaðsíða 6

SlÐA
ÞIÓÐVILIINN
Föstudagur 17. apríl 1964
Sjötíu ára ferill
byltingarmanns
Sú kynslóð sem lifað hefur
og mótað stórfenglegustu
umbrotatíma sögunnar, kyn-
slóð tveggja heimsstyrjalda,
mestu þjóðfélagsby4tinga,
skjótustu framvindu mannlegr-
ar þekkingar og hugvits, tíma
einstæðra framfara en um leið
sárustu niðurlægingar — sú
kynslóð fer nú brátt að Ijúka
göngu sinni. Því fer þó fjarri
að sá maður þessarar kynslóð-
ar sem hér skal minnzt sé orð-
inn vegmóður. Hann stendur
enn í miðjum þeim sviptibylj-
um sem einkenna svo mjög
alla sögu okkar aldar og ein-
mitt nú, á þeim tímamótum
ævi sinnar þegar flestum mun
efst í huga að hvílast eftir
eril áranna, biða hans á næsta
leiti ákvarðanir sem trúlega
eiga eftir að marka djúp spor
í langri sögu.
Það er fáum mönnum gefið
að verða örlagavaldar þjóða
sinna og það er gömul saga
að sjaldnast er því spáð
við vöggu þeirra. Nikita Serge-
évitsj Krústjoff fæddist 17.
ur og þremur árum síðar
kominn á skrá keisaralögregl-
unnar yfir hættulega undir-
róðursmenn.
Októberbyltingin var gerð
tveimur árum síðar og
árið 1918, þegar Krústjoff var
24 ára gamall, gekk hann í
kommúnistaflokkinn. Saga
hans næstu áratugina er æði
svipuð og þúsunda annarra
ungra manna úr öreigastétt
sem voru viðbúnir þegar kall-
ið kom, hvenær sem var reiðu-
búnir að leggja allt í sölurn-
ar fyrir þann málstað sem
þeir höfðu kosið sér eða hafði
útvalið þá. Hann barðist í
borgarastríðinu þar til sigur
vannst. f því höfðu verið
drýgðar miklar hetjudáðir, en
þó mun nærri sanni að þau
verkefni sem við blöstu að
því loknu og leysa varð ef
allt átti ekki að glatast aftur
hafi krafizt enn meiri stað-
festu, enn meiri hugsjóna-
tryggðar og hetjulundar. Hér er
enginn staður til að rekja þá
sögu og aðeins verður stiklað
Krústjoff var lengi aðalritari flokksins í Moskvu, bæði fyrir og
eftir stirið. Þar er myndin tekin 1936.
april 1894 í þorpinu Kalinovka
í Kúrskhéraði. Hann var af
bláfátæku bændafólki, afi
hans hafði verið. ánauðugur;
jarðnæðislaus faðir hans flosn-
aði upp frá átthögunum og
vann allan aldur sinn í kola-
námunum í Donéts. Nikita
fylgdi á eftir föður sínum
þangað þegar hann var fimmt-
án ára. Hann vann sem lær-
lingur í vélsmiðju og viðgerð-
armaður námuvéla. Hann
komst því fljótt í kynni við
hina ungu en ört vaxandi
verklýðsstétt sem þegar var
vöknuð til vitundar um hlut-
verk sitt og að sjálfsögðu hef-
ur það ráðið miklu um lífs-
ferjl hans. Það var kyrrt á
yfirborðinu í Rússlandi keis-
arans á þessum árum, bylt-
ingin 1905 hafði verið kæfð
í blóði, innlent lénsvald og
erlent iðnaðarauðvald þóttust
hafa öll ráð í höndum sér. En
eldur byltingarinnar logaði
undir og þessi dapurlegu ár
bættust henni þeir iiðsmenn,
sem áttu eftir að leiða mál-
stað hennar til sigurs. Hinn
ungi Nikita var einn þeirra.
Átján ára gamall var hann
orðinn lífsreyndur baráttumað-
á stóru í æviferli Krústjoffs.
Hann hvarf aftur til námuhér-
aðsins í Donéts og að loknu
starfi við eina námuna þar
var hann sendur í verka-
mannadeild Iðnaðarstofnunar
héraðsins. Að námi loknu hófst
langur ferill hans í þjónustu
flokksins. Hann var kjörinn
ritari flokksdeildar, fór til
starfa fyrir flokksdeildina í
Dpnétsk og tók síðar við trún-
aðarstarfi í Kíeff. Hann sett-
ist aftur á skólabekk 1929 í
Iðnaðarakademíunni i Moskvu,
þá 35 ára gamall. Hann í-
lentist um sinn í Moskvu og
fékk þar skjótan frama. 1931
varð hann ritari flokksdeildar
í einu hverfi borgarinnar og
fjórum árum síðar var hann
kosinn ritari flokksins í
Moskvuhérr.ði Á flokksþing-
inu 1934 hafði hann verið kos-
inn í miðstjórn flokksins og
hann varð varafulltrúi í fram-
kvæmdanefnd hennar 1938 og
aðalfulltrúi 1939.
Þetta voru erfið ár, þeir tim-
ar sem reyna á þolri'
manna. Sovétríkin voru risin
úr ösku borgarastríðsins, verk-
lýðurinn hafði af eigin ramleik
og umsetinn af óvinum gert
sjötta hluta jarðar sér undir-
gefinn. Á tæpum áratug hafði
klukku sögunnar verið flýtt
um heila öld, grundvöllur ver-
ið lagður að þeirri stóriðju
sem er óhjákvæmileg forsenda
velferðar og hamingju hverrar
þjóðar á okkar tímum. En
víst höfðu sigrarnir verið dýru
verði keyptir og hörmulegast
var það að mannlegum verð-
mætum var sóað að þarflausu
og reyndar i hrópandi mót-
sögn við allt eðli og allan til-
gang þeirrar baráttu sem ver-
ið var að heyja. Martröð Stal-
ínsdýrkunarinnar var hafin.
Það er sagnfræðinga eða
öllu heldur heimspekinga að
þrátta um hvort hjá henni
hefði mátt komast, og mun
seint verða úr því skorið.
Liðsmenn byltingarinnar,
frurhkvöðlar hins nýja samfé-
lags voru jafnframt hjól sem
gangverk sögunnar knúði
miskunnarlaust áfram. Þeir
höfðu hver sitt verkefni að
vinna og þá var hvorki stund
né staður fyrir vangaveltur
né siðrænar bollaleggingar.
1931 haíði Stalín gefið sovét-
þjóðunum tíu ára frest til að
koma sér upp stóriðju; að öðr-
um kosti myndu fjandmennirn-
ir ganga á milli bols og höf-
uðs á þeim. Hann reyndist
sannspár.
Krústjoff hafði 1938 verið
sendur til Úkraínu sem að-
alritari flokksins þar. Og þar
var hann þegar stríðið hófst.
Sovétþjóðirnar urðu fyrir
þungum áföllum í upphafi
stríðsins, en nú uppskáru þær
arðinn af erfiði og fórnum
uppbyggingaráranna. Það vom
hin nýju iðjuver austan Úral-
fjalla sem gerðu gæfumuninn,
þegar innrásarherinn hafði
lagt undir sig nær öll iðnað-
arhéruð hins evrópska hluta
Sovétríkjanna. Krústjoff var öll
stríðsárin hershöfðingi á víg-
stöðvunum og hans er getið
við tvær höfuðorustur striðs-
ins, sem skiptu sköpum; Or-
usturnar um Stalíngrad og
Kúrsk. Hann átti einnig mik-
inn þátt í skipulagningu
skæruliðasveitanna að baki
víglínu Þjóðverja í Úkraínu.
Elzti sonur hans, Leoníd, féll í
loftorastu árið 1943.
Sovétríkin unnu frægan sig-
ur í þessari grimmilegustu
styrjöld sem sagan kann að
greina frá. En hvílíkur sigur!
Landið var flakandi í sárum,
akrarnir brenndir, bústofninn
eyddur, borgirnar brotnar, ó-
taldar miljónir manna fallnar
og aðrar örkumla. Aftur varð
að hefjast handa að byggja
allt upp að nýju. Krústjoff
hafði snúið aftur heim til
Donéts af vígvöllum borgara-
stríðsins, og nú hvarf hann
aftur heim til Kíeff til að
stjórna endurreisnarstarfinu í
Úkraínu. Einstök skipulagn-
ingargáfa hans og óþrjótandi
starfsorka komu þar í góðar
þarfir og óvíða í Sovétríkjun-
um mun endurreisnin hafa
gengið betur en í Úkraínu
undir hans stjórn fyrstu árin
eftir stríð. 1949 fór hann aft-
ur til Moskvu, þegar hann var
kosinn einn af riturum mið-
stjórnarinnar og aðalritari
flokksdeildar Moskvuhéraðs.
Hann var einn af framsögu-
mönnum á 19. þingi flokksins
1952 og nokkrum mánuðum
eftir andlgt Stalíns, í septem-
ber 1953, varð hann aðalrit-
ari miðstjórnarinnar. Sá ára-
tugur sem síðan er liðinn hef-
’ir verið réttnefndur „tímabil
Krústioffs" i sögu Sovétríkj-
irma Það er að vísu langt
“■rá bví að hann hafi verið einn
um að móta stefnu sovézka
Landbúnaðurinn hcfur jafnan átt athygli Krústjoffs óskipta og hann hefur m.a. vcrið mikill
hvatamaður maísræktar. — Myndin er tckin á maísakri.
kommúnistaflokksins þessi ár.
En þær geysilegu breytingar
sem þennan áratug hafa orðið
á stjórnarháttum Sovétríkj-
anna og högum landsmanna
eru tengdar nafni hans öðrum
fremur.
Arfur sá sem Stalín lét eft-
ir sig var mikill og mis-
jafn. Sovétríkin voru stórveldi,
enn risin úr ösku ófriðarbáls-
ins eins og eldfugl ævintýr-
isins, hernaðarmáttiur þeirra
óvefengj anlegu r, iðnaðarfram-
leiðsla önnur mesta í heirni og
fór ört vaxandi. F.vrstu meg-
inmarkmiðum byltingarinnar
og frumbýlingsáranna hafði
verið náð; þjóðfélagi sósíalism-
ans hafði verið haslaður völl-
ur og tilvera þess tryggð. En
þau miklu umskipti í efnahag
Sovétríkjanna sem orðið höfðu
frá því að iðnvæðingin hófst
höfðu gerbreytt öllum að-
stæðum og því var þörf nýrra
starfsaðferða. Háþróaður iðn-
aður varð ekki lengur, ef vel
átti að fara, keyrður í bönd
skriffinnsku og valdstjórnar,
sem ekki varð komizt hjá á
fyrsta skeiði iðnvæðingarinn-
ar. Upplýstum og menntuðum
arftökum þess tötralýðs sem
fyrst hafði hlýtt kalli bylting-
arinnar varð ekki haldið í
viðjum bókstafstrúar og ein-
strengingsháttar sem voru
kannski nauðsynlegt aðhald
feðrum þeirra. Valdníðsla
Stalínstímans, lítilsvirðingin
fyrir lögum og rétti, skeyting-
arleysið um afdrif einstak-
lingsins voru í æpandi mót-
sögn við sjálfan grundvöll
þjóðfélagsins, við manngildis-
hugsjón sósíalismans. Sovézkt
þjóðfélag var þannig haldið
ósættanlegum andstæðum, sem
hefðu staðið allri framvindu
þess fyrir þrifum. ef þeim
hefði ekki verið rutt úr vegi
af einbeitni og vægðarleysi.
Ofan á þetta bættist að skip-
an landbúnaðarméla var í ó-
lestri. Hann hafði verið látinn
sitja á hakanum á árum iðn-
væðingarinnar og reyndar gert
að bera allan kostnað af
henni.
Fyrsta verkefni Krústjoffs
eftir að hann tók við stjórn
flokksins haustið 1953 var að
koma landbúnaðinum aftur á
réttan kjöl með margvíslegum
ráðstöfunum, m.a. hinum
djörfu, og kannski fulldjörfu
fyrirætlunum um nýrækt á
geysilegum landflæmum í
Vestur-Síberíu og Kasakstan.
Sú nýrækt gaf mjög góða raun
fyrstu árin, hvað sem síðar
hefur orðið, og varð öllum
efnahag landsins góð lyfti-
stöng. Þótt mikið hafi áunn-
izt er landbúnaðurinn enn veik-
ur hlekkur í annars traustrí
keðju sovézks atvinnulífs. p"
hann hefur jafnan haft ó-
skipta athygli Krústjoffs og
sú stórfellda efling efnaiðnað-
arins og áburðarframleiðslunn-
ar sem fyrirhuguð er á næstu
árum gefur fulla ástæðu til
að ætla að nú verði brátt séð
fyrir enda þessa vandamáls.
Völd Krústjoffs jukust jafnt
og þétt fyrstu árin eftir dauða
Stalíns. Nánustu samstarfs-
menn hans í stjórn flokks og
ríkis munu flestir hafa verið
sammála um að breytinga
væri þörf, enda voru á þess-
um árum stigin fyrstu sporin
á þeirri braut sem síðar var
farin. Krústjoff og ört vaxandi
hópur fylgismanna hans, sem
flestir voru af þeirri kynslóð
sem varð fulltiða að bylting-
unni lokinni, voru þeirrar
skoðunar að gordíonshnútur-
inn sem reyrður var um sov-
ézkt þjóðfélag yrði ekki leyst-
ur með varfærnum og hikandi
handtökum; það yrði að
höggva á hann.
Það högg reið af þegar
Krústjoff flutti „leyniræðu“
sína á 20. flokksþinginu í
Moskvu í febrúar 1956. Upp-
gjör hans við Stalínstimann,
víxlspor fiokksins og misgerð-
ir, var afdráttarlaust og hlífð-
arlaust. Sagan á eftir að skera
úr því hvort það hafi í alla
staði verið réttmætt, en fá-
ir munu lengur efast um að
það hafi verið óhjákvæmilegt.
hans og hafa Sert síðan.
Krústjoff hefur bá lika siðan
verið óumdeildur forystumað-
ur Sovétríkjanna og það var
staðfesting á því hlutverki
hans, þegar hann tók einnig
við embætti forsætisráðherra
af Búlganín í marz'1958. Það
er því eðlilegt að stórstígar
framfarir sem orðið hafa í
Sovétríkjunum þetta timabil
séu tengdar nafni hans. Hag-
ur sovézks almennings hefur
stórum batnað; það nægir að
nefna að á árunum 1958 til
1962 fluttu 50 miljónir manna
i nýtt húsnæði, enda voru fá
vandamál brýnni en húsnæðis-
skorturinn. Hér er enginn
staður til að rekja hagsögu
Sovétríkjanna þessi siðustu
árin, en gerbreytingar hafa
orðið á stjórn og skipulagi at-
vinnulifsins í þvj skyni að
losa af því höft skriffinnsku
og ofstjórnar og gera það hæf-
ara til lausnar þeim verkefn-
um sem nútmatækni býður.
Sumir munu telja að enn mik-
ilsverðari séu þau umskipti
sem genbreytt hafa afstöðu
hins sovézka rikisvalds til
þegnanna; tryggt persónu-
frelsi þeirra, hafið aftur til
virðingar lögmál lýðræðis og
heiðarlegs réttarfars, veitt
mönnum síaukið svigrúm til
orðs og æðis. Enginn heldur
því fram að enn sé ekki í
í sfriðinu var Krústjoff í hcrráðum á ýmsum vígstöðvum og
hans er gctið við stórorusturnar um Kúrsk og Stalingrad. —
Hér er hann á mynd mcð Ércmenko hershöfðingja.
En þá voru ekki allir á þeirri
skqðun; ári síðar var Krústj-
off borinn ofurliði í forsæti
miðstjórnarinnar, en vann al-
geran sigur á andstæðingum
sínum á miðstjórnarfundi í
íúní 1957 og þeim var öllum
vikið til hliðar. Þeir trúnað-
ai'menn flokksins sem bez(
Kekktu viðbröffð sovézkrar a1-
'iýðu vissu hvílíkan hljóm-
grunn orð o? athafnir Krústi
offs áttu i huga hennar. Þeir
fylktu sér u-m hann og stefnu
Sovétríkjunum margt sem þarf
lagfæringar með, að enn eimi
ekki víða eftir af misfellum
fortíðarinnar. Hitt er höfuð-
málið að hvar sem skyggnzt er
um í sovézku samfélagi er
stefnt fram á leið, til aukinn-
ar hagsældar og betra lífs.
Það var gæfa Krústjoffs að
kunna að rata inn á þá braut;
’’að var lán sovétþjóðanna að
'ga mann af hans tagi þegar
var þörf.
ás.