Þjóðviljinn - 03.05.1964, Síða 3

ÞJÖÐVÍUINN
Erlendar bækur
um íslenzk fræði
Palle Bregnhöi hefur tciknaö mikið af myndum í ,,Guder og
helte í Norden". Með þessari mynd af Freyju er vísan úr
Hyndluljóðum. „Rannt at Óði ey þreyjandi, skutusk þér fleiri
und fyrirskyrtu; hleypur þú, Óðs vina, úti á nóttum, sem með
höfrum Heiðrún fari.“.
Eækt fræðimanna í Englandi
við íslenzk fræði hefur áð-
ur verið gerð að umtalsefni í
þessum þáttum, og virðist hún
heldur vaxa en þverra. Á
síðasta ári kom Gísla saga í
nýrri þýðingu kanadíska fræði-
mannsins George Johnstons
með ýtarlegum formála eftir
Peter Foote, Heimskringla er
aftur fáanleg í þrem bindum
í Everymans Library og þýð-
ingin endurskoðuð, prófessor
Gwyn Jones hefur þýtt nokkr-
ar sögur og þætti sem gefin
eru út í einu bindi í hinum
útbreidda flokki World's Class-
ics og von kvað vera á Lax-
dælu hjá Pengutn í þýðingu
Magnúsar Magnússonar. Þetta
eru allt alþýðlegar útgáfur og
er vafalaust eitthvað vantalið.
Þar að auki ei-u svo fræðirit.
Tvær bækur sem til þess flokks
teljast eru komnar út á þessu
ári. Fjallar önnur um landa-
fundi Norðmanna og íslend-
inga á söguöld en hin um nor-
ræna goðafræði.
Goðafræðin nær að vísu langt
út fyrir endimörk ís-
lenzkra fræða, en hlutur Edd-
anna og dróttkvæðanna er svo
ríflegur að varla verður talin
nein goðgá að nefna þetta
tvennt í sömu andránni.
Myndir frá Þingvöllum. af
Helgafelli og úr Þórsmörk
prýða líka bókina Myth and
Religion of the Nortli eftir
prófessor Turville-Petre í Ox-
ford. Þetta er bindi í miklum
flokki rita um trúarbragðasögu
sem Weidenfeld & Nicoison
gefur út. I löngum ritdómi í
Times Literary Supplement er
miklu lofsorði lokið á bókina,
hún „hlýtur samstundis að fá
þann sess að verða talin ó-
missandi”, segir höfundur.
Einkum hrósar hann Turville-
Petre fyrir að sýna fram á
hversu ritaðar heimildir og
niðurstöður fornleifarannsókna
varpi ljósi hvort á annað svo
að vitneskja manna um ása-
trú sé nú skýrari og fyllri en
nokkru sinni fyrr og sviðin
þar sem óvissa ríkir afmörk-
uð. Turville-Petre hefur áður
skrifað merkisrit um uppruna
íslenzkra bókmennta.
Ibók prófessorsins í Oxford
er mikið tillit tekið til
rannsókna og kenninga franska
fræðimannsins Georges Dum-
ézil. Að öðrum ólöstuðum er
óhætt að segja að enginn hef-
ur síðustu áratugi lagt annan
eins skerf til nýrra sjónar-
miða til rannsókna á nor-
rænni goðafræði. Dumézil er
botnlaus fræðasjór um goða-
fræði indóevrópskra þjóða, og
vitneskju sinni hefur hann sér
í lagi beitt til að rekja slóð
norrænna guða og goðsagna
um Evrópu og Asiu þvera og
endilanga. Hann hefur fund-
ið hliðstæður goða og sagna-
minna úr Gylfaginningu
Snorra hjá þjóðflokkum aust-
ur í Kákasus, Iran og Ind-
landi. Til dæmis heldur hann
því fram að skyldleiki sé milli
sagnarinnar um Loka og Bald-
ur og goðsögulegs kvæðis hjá
Ossetum, þjóð nokkurri í
Kákasus sem talin er afkom-
endur Skýþa hinna fornu.
sem drottnuðu yfir sléttum
Suður-Rússlands þegar sögur
hófust. Það er í stuttu
máli sagt kenning Dumézils
að Gylfaginning Snorra sé
stórum traustari heimild um
ásatrú en fræðimenn hafa tal-
ið um skeið, sem sjá megi af
að þar sé að finna mörg at-
riði sem eigi sér hliðstæður í
elztu goðafræði Indverja,
Vedabókunum og Mahabhar-
ata-kviðunni. Turville-Petre
kemst svo að orði í formálan-
um að goðafræði sinni, að þótt
niðurstöður Dumézils séu enn
umdeildar geti enginn borið
brigdur á þýðingu athugana
hans.
Aðgengilegasta rit Dumézils
er nú fáanlegt á sænsku í ó-
dýrri útgáfu. Bókin nefnist De
nordiska gudarna og útgefandi
er Aldus/Bonniers.
Nýr skilningur fræðimanna á
mörgu því sem varðar
fornan átrúnað, gcðafræði og
hetjusögur hefur glætt áhuga
á viðfangsefninu meðal al-
mennings og má meðal annars
marka það af útgáfu alþýð-
legra rita um fræði þessi. Ný-
lega gaf bókaútgáfa Politiken
í Danmörku til að mynda út
í handbókaflokki sínum Guder
og helte í Norden, þar sem
A. Bæksted bæði endursegir
meginefnið út Eddunum, Dana-
sögu Saxa, nokkrum fomald-
ai'sögum. Bjólfskviðu og fleiri
slíkum heimildum og gerir
jafnframt grein fyrir helztu
skoðunum nútíma fræðimanna
á þessum verkum. Bókina
prýðir fjöldi mynda eftir lista-
menn sem fyrr og síðar hafa
valið sér viðfangsefni úr goða-
og hetjusögum. Þarna birtist
elzta myndskreyting íslenzks
listamanns á Eddunum og
jafnframt sú helzta allt til
þessa dags. Eru það fjórtán
myndir sem séra Ólafur Brynj-
ólfsson í Kirkjubæ teiknaði f
Edduhandrit sitt um miðja 18.
öld. Þetta eru bráðskemmtileg-
ar myndir og er mér ókunn-
ugt um að þær hafi verið
prentaðar áður nema ein í
Handritaspjalli Jóns Helga-
sonar.
Gyldendal í Kaupmannahöfn
gefur út í flokkifræðibóka
í vasabroti endursögn fræði-
mannsins Vilhelms Grönbechs
á norrænni goða- og hetjusög-
um, Nordiske Myter og Sagn.
Þá bók hefur Thormod Kidde
myndskreytt. Alþingishátíðar-
árið kom út hjá Gyldendal
safn íslendingasagna í þrem
bindum með myndum eftir Jo-
hannes Larsen. Þýðingarnar
önnuðust ýmis fremstu þálif-
andi skáld Dana svo sem Jo-
hannes V. Jensen. Meðal
þeirra sem sáu um útgáfuna
voru Jón Helgason og Gunn-
ar Gunnarsson. Þessi útgáfa
var lengi ófáanleg en loks
endurprentuð 1960. Eftirspurn
reyndist svo mikil að verkið
seldist upp á þrem árum. Nú
eru De islandske Sagaer gefn-
ar út í þriðja sinn. Munu þær
kosta um 3400 krónur í skinn-
bandi.
Sænski fræðimaðurinn Ake
Ohlmarks fjallar ura ása-
trú á sinn hátt í Asar, vaner
och vidunder sem Bonniers
gefur út. Þetta er enn ein
endursögnin á Eddunum og
öðrum heimildum og auk þess
lætur Ohlmarks móðan mása
um norræna goðafræði. Áður
hefur hann gefið út þrjú bind'
þýðinga á Eddukvæðum, eitt
með býðingum bundins máls
úr fornaldarsögum og öðrum
fornum kveðskap eftir ókunna
höfunda sem geymzt hefur ut-
an Edduhandritanna og loks
tvö bindi með þýðingum á
kveðskap, sem eignaður er
nafngreindum mönnum á
fyrstu öldum Islandsbyggðar. I
bessum síðastnefndu bókum,
Islands liedna skaldediktning
og Tors skalder och Hvide-
Krists, fylgja æviágrip skáld-
anna og er gerð grein fyrir
skilningi ýmissa fræðimanna
og skýringatilraunum á hverri
vísu um sig. Er þar saman
komið á einn stað efni sem
annars er dre:ft um fjölda rita
á ýmsum málum, en mest
styðst Ohlmarks við skoðanir
E. A. Kocks. Sá ljóður er á
ráði Ohlmarks að hann er ekki
að sama skapi vandvirkur og
hann er afkastmikill. Þykir
vandfýsnum fræðimönnum
hann all glannafenginn i á-
lyktunum. Peter Hallberg
skrifaði ritdóm um goðafræði-
bókina sem áður er nefnd í
Göteborgs handels- och sjö-
farts-tidning og kemst svo að
orði: ,,Fyrir kemur að hug-
myndaflug (Ohlmarks) hefst til
hæða eins og loftbelgur og
svífur á braut óháð bæði stað-
reyndum og jarðbundnari sjón-
arvottum.”
Hallberg hefur samið tvö
stutt en afbragðsgóð yfir-
litsrit um helztu þætti ís-
lenzkra fornbókmennta. Den
islandska saga og Den fornis-
lándska poesien. Sú fyrri fjall-
ar eins og nafnið bendir til
um Islendingasögur en hin um
bundið mál, bæði Eddukvæði
og dróttkvæði. Bókin um Is-
lendingasögur kom út í enskri
þýðingu í Bandaríkjunum i
fyrra. Þetta er bezta bók sem
völ er á fyrir útlendinga ó-
læsa á íslenzku sem langar til
að fræðast um Islendingasög-
ur. Hallberg hefur gert breyt-
ingar á bókinni í annarri út-
gáfu sem von er á innan
skamms á sænsku.
Ritið um landafundina sem
nefnt var i upphafi þessa
máls er eftir prófessor Gwyn
Jones við Wales-háskóla í
Aberystwyth og heitir The
Norse Atlantic Saga en Oxford
University Press gefur út.
Höfundur greinir fyrst frá
landnámi Islands og sögu þjóð-
veldisins. Síðan fjallar hann
um fund Grænlands og Vin-
lands, rekur það sem ritaðar
heimildir og fornleifarannsókn-
ir gefa til kynna um sögu og
endalok byggðar norrænna
manna á Grænlandi og setur
fram sína túlkun á frásögn-
um íslenzkra fornrita af Vin-
landsferðum. Síðari hluti bók-
arinnar er nýjar þýðingar
Jones prófessors á íslenzkum
heimildarritum, svo sem Ei-
ríks sögu rauða, Grænlend-
ingaþætt.i og köflum úr Land-
námu. Textanum fylgja ljós-
myndir, teikningar og landa-
kort.
R'tdómari Times Literary
Supplement hælir bókinni á
hvert reipi, hún ..sameini
kosti fyrsta flokks sögu kost
þroskaðrar og nákvæmrar
fræðimennsku”. Höfundurinn
hafi náð þeim tilgangi sínum
að semja rit sem bæði sé við
hæfi óbreyttra lesenda sem
fýsi að kynna sér efnið sem
um er fjallað og námsmanna
sem þurfi að átta sig á helztu
leiðarmerkjum áður en þeir
taki að nema íslenzk fræði. Að
stærðinni undantekinni þolir
þessi nýja bók samanburð við
Origines Islandice þeirra Guð-
Framhald á 7. síðu.
JblasCopco
Loftþjöppur og loftverkfærí
Útvegum allar stærðir af loftþjöppum, og hverskonar þrýsti-
loftknúin verkfæri.
Loftslöngur og borstál oftast fyrirliggjandi.
SLÍPIVÉL fyrir slípidiska,
steina, skífur, vírburstar,
skurðarskífur o.fl.
LOFTÞJAPPA, hentug
fyrir máiningarverkstæði
bifreiðaverkstæði o.fl.
LANDSSMIÐJAN
SIMI 20680.
pin‘ö*iT3
i3-tiuriir:
/IhíDTBM Shfirlin,
SrShisn.'infm. 40 ýjt
i-1it'jii51Ifcýt'Jtr,AxnJÍ 5"v Þftih.5
faýa-tXXhX&Jlljlhte Ca'

m.

Ein af Eddumyndum séra Ólafs Brynjólfssonar í Kirkjubæ í
Hróarstungu. Kýrin Auðumla sleikir hrímsteina og sprettur þá
undan tungu hennar höfuð Búra, ættföður Ása. Mjólkár fjórar
renna úr spenum hennar. Texta mcð myndum sínum skrifaði
séra Ólaíur jöfnum höndum með vcnjulegu skrifletri 18. aldar,
rúnum og felulctri.