Þjóðviljinn - 11.11.1964, Qupperneq 4

SlÐA
MÖÐVILJINN
Miðvikudagur 11. nóvember 1964
nomfiuiNN
Ctgelandi: Samelningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokk-
urinn. —
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson (áb), Magnús Kjartansson,
Sigurður Suðmundsson.
Ritstjóri Sunnndags: Jón Bjamason.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Ritstjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja, Skólavörðust. 19,
SímJ 17-500 (5 Unur). Áskriftarverð kl. 90,00 á mánuði.
Aukinn kaupmáttur
Segja má að það sé að verða trúarjátningara'triði
í áróðri atvinnurekenda og íhaldsblaðanna að
kaup á íslandi megi ekki hækka. Verkamönnum
og öðrum launþegum er vorkunn þó þeim finnist
þetta hjáróma trúarjátning á tímum þegar sjávar-
afli er meiri en nokkru sinni í sögunni og útflutn-
ingsviðskipti hin hagstæðustu. Stórgróði safnast
í hendur auðmanna og braskara en alþýðu manna
er sagt, að engin leið sé til að auka kaupmátt
launa hennar.
rjri _ ...
Iforystugrein nýútkomins heftis af tímaritinu
Rétti ræðir ritstjórinn .Einar Olgeirsson þetta
mál og bendir þar m.a. á að kaupmáttur tíma-
kaupsins hafi fyrir sex árum verið 97 (miðað við
100 1945). Hann sé nú enn milli 80 og 90. Þessum
mismuni verði tafarlaust að skila launþegum og
tryggja síðan stöðugt hækkandi grunnkaup. —
„Verkalýður og aðrir launþegar hafa reynt að bæta
sér upp kaupránið með þrotlausum vinnuþræl-
dómi“, segir Einar í framhaldi af þessu. „Óstjóm
atvinnurekendastéttarinnar á þjóðarbúskap Islands
hefur nú leitt til þess að íslenzk alþýða býr við
lengstan vinnudag í Evrópu og sto'fnar heilsu
sinni, menningu og raunverulegu félagsfrelsi í
voða með þessum þrældómi. Þeir íslenzkir a't-
vinnurekendur, sem ekki geta skipulagt iðnað og
verzlun af slíku viti og fors.já að launþegar geti
lifað mannsæmandi lífi af átta tíma vinnudegi,
hafa ekkert í þeim atvinnurekstri að gera. Vinnu-
þrældómurinn kveður upp dauðadóminn yfir
einkaframtakinu, e'f það stendur sig ekki betur
en það he'fur gert. íslenzkur verkalýður mun
hvorki þola íslenzkri atvinnurekendastétt1 at-
vinnuleysi, verðbólgu eða vinnuþrældóm. Sýni at-
vinnurekendastéttin sig ekki færa um nú fram
'til júní 1965 að gerbreyta svo stjóm sinni á at-
vinnulífinu, að atvinnuleysi og verðbólgu sé af-
stýrt og veruleg grunnkaupshækkun framkvæmd
og vinnutíminn stórlega styttur, þá er alveg ó-
hjákvæmilegt fyrir íslenzkan verkalýð að fara að
búast til að taka sjálfur stjórnvölinn á atvinnulíf-
inu í sínar hendur í ríkum mæli. Og það er satt
að segja- ekki líklegt eftir fyrri reynslu af þröng-
sýni voldugustu og harðskeyttustu atvinnurek-
endanna, að þeir megni að framkvæma hina óhjá-
kvæmilegu endurskipulagningu íslenzks atvinnu-
lífs öðru vísi en með tilsögn og aðhaldi íslenzkrar
verkalýðshreyfingar.“
Hér er gripið á máli sem líklegt er að verði mlk-
ið rætt og ritað um næstu mánuði. Alþýða
landsins mun ekki sætta sig við að vera nein
hornreka í íslenzku þjóðfélagi, heldur treysta sam-
tök sín og sækja rétt sinn. Einar leggur áherzlu
á að atvinnurekendur hefðu getað borgað grunn-
kaupshækkun í samningunum á þessu ári og hefðu
átt að gera það. Þeir hafi fengið árs frest, en þá
verði reikningurinn að greiðast. Verkalýðshreyf-
ingin muni þá knýja fram kröfur um verulega
grunnkaupshækkun án þess að auðmannastett-
inni haldist uppi að velta henni yfir á þjóðfélao-
ið með því að setja verðbólguhjólið í gang á ný.
Samþjöppun framkvæmdavaidsins
Reykjavík leiðir til ofstjórnar
seg/o flutningsmenn fillögu um dreifingu fram-
kvœmdavalds og eflingu á s]álfssf}órn héraSa
Annars staðar í blaðinu í dag er birt þingsályktunar-
tillaga um dreifingu framkvæmdavalds o.fl-, sem þrir þing-
menn Alþýðubandalagsins flytja. Hér fer á eftir greinar-
gerðin, sem frumvarpinu fylgir.
ÞINGSIA ÞIÓÐVILJANS
„Mikið hefur verið rætt að
undanfömu um jafnvægisleys-
ið í byggð landsins. Allir virð-
ast vera á þeirri sko.ðun, að
hinn öri vöxtur höfuðborgar-
innar og nágrannabyggða henn-
ar á kostnað ýmissa byggðar-
laga úti á landi sé ekki æski-
legur. Ýmsar tillögur hafa ver-
ið uppi um það, hvað tiítæki-
legast væri að gera til þess að
hamla gegn fólksflutningum úr
vissum byggðarlögum.
Oftast hefur því verið hald-
ið fram, að fólksflutningamir
utan af landi til höfuðborgar-
innar og nágrennis hennar stöf-
uðu af ótryggri atvinnu, lægri
launum eða verri lífskjörum
úti á landi, en hér væru í þétt-
býlinu við Faxaflóa. Mörg dæmi
eru þó til, sem sýna á ótví-
ræðan hátt, að þessar ástæður
eru ekki fyrir hendi, þar sem
byggðin úti á landi á þó greini-
lega í vök að verjast fyrir að-
dráttarafli höfuðborgarinnar.
LÆGRI TEK.TTJR í
REYKJAVÍK
Opinberar skýrslur sýna t.d.
að atvinnutekjur verkamanna,
sjómanna og iðnaðarmanna^
hafa verið hærri í nokkur und-
anfarin ár í ýmsum byggðar-
lögum úti á landi en í Reykja.
vik. Vöxtur þeirra byggðarlaga
hefur þó ekki orðið teljandi á
þessum árum og lítill í sam-
anburði við nágrannabyggðir
Reykjavíkur. Þó að á þessar
staðreyndir sé bent, skal ekki
úr þvi dregið á neinn hátt,
að auðvitað hefur atvinnuör-
yggi og góð lífsafkoma úrslita
áhrif á þróun hvers byggðar-
lags. En fram hjá hlnu má
ekki líta, að ýmis önnur atriði
en launakjörin og atvinnu-
möguleikar hafa einnig mikil
áhrif á vaxtarskilyrði nútíma-
byggðar. Góðar samgöngur hafa
mikil áhrif. Skilyrði til mennt-
unar skipta líka máli. Og yf-
irleitt skiptir miklu máli að-
staðan til þess að llfa menn-
ingarlífi og til þess að geta
komið áhugamálum sínum og
hugðarefnum fram.
ERFITTART ÁSTTJND-
UN MENNINGARLÍFS
Aðstaðan í þessum efnum er
í mörgum tilfellum mjög léleg
úti á landi og allt önnur og
verri en { Reykjavík og ná-
grannabyggðum hennar. Þrðun-
in hefur orðið sú um nokk-
urra ára skeið, að í Reykja-
vík hefur setzt að svo að segja
allt miðstöðvar- og fram-
kvæmdavald Iandsins. Þar eru
allir stjórnendur fræðslumála,
vegamála og hafnarméla. Þar
er tryggingastofnun alls lands-
ins. Þar eru lánveitingasjóðir
alls landsins. Og þar eru mið-
stöðvar allra samgangna. 'f
Reykjavík er fjárveitingavaldið
og allar framkvæmdastofnanir
bess.
Samþjöppun þessa mikla
valds í Reykjavík hefur í ýms-
um tilfellum Ieitt til algerrar
ofsfjómar, sem sárlega hefur
hvílt á athafnasemi þess fólks,
sem heima á úti á landi. Skýrt
dæmi um slíka ofstjðm er sú
skipan, sem nú er ráðandi i
úthlutun og afgreið<0u fbúðar-
búsalána. landbúnaðarlána n"
stofnlána sjávarútvegsins.
ÓHENTUGT
FYRIRKOMULAG
Nú er t.d. þannig um hnút-
ana búið varðandi úthlutun og
afgreiðslu íbúðarlána, að láns-
umsækjandi, sem býr í smá-
þorpi austur á landi eða vest-
ur á fjörðum, verður að senda
vandútfyllta skýrslu um fyrir-
hugaðar byggingarframkvæmd-
ir sínar til stofnunar í Reykja-
vík. Sú stofnun þarf fyrst að
samþykkja bygginguna, stærð,
gerð og skipulag, áður en til
lánveitingar getur komið. Þessi
byggingarlánastofnun í Reykja-
vík getur síðan ákveðið, að
Páll Pálsson á Raufarhöfn skuli
fremur fá umbeðið lán en Jón
Jónsson á Flateyri. Þegar bygg-
ingarlánastofnunin hefur ákveð-
ið að veita umsækjanda íbúð-
arlán, verður hann enn á ný
að senda margvísleg skjöl og
skilríki og umboð til einhvers
aðila í Reykjavík, til þess að
þar sé hægt að ganga formlega
frá láninu og greiða lánið út;
annars staðar virðist ekki vera
mögulegt að ganga formlega
frá því.
Allt er þetta skipulag með
þeim hætti, að líkast er því, að
verið sé að hræða fólk úti á
landi frá því að sækja um lán
til íbúðarhúsabygginga.
Svipað fyrirkomulag þessu er
einnig ríkjandi hjá stofnlána-
sjóðum landbúnaðar og sjávar-
útvegs, sem krefjast þess skil-
yrðislaust, að aðeins hér i Rvík
sé formlega gengið frá öllum
lánum þeirra sjóða.
ÓSTJÓRN
Reglur sem þessar eru til
orðnar í samræmi við hina
riku tilhneigingu til samþjöpp-
unar valds í Reykjavík og til
þess, að hér skuli öll stjómun
og öll framkvæmdastjóm vera.
Hér er um ofstjómun að ræða,
sem veldur þeim, sem heima
eiga fjarri Reykjavík, margvís-
legum erfiðleikum. Oft leiðir
skipulag eins og þetta til þess,
að fólk' úti á landi nýtur í
framkvæmd minni réttar en
þeir, sem auðveldast eiga með
að sækja til framkvæmdavalds-
ins.
Full ástæða er til, að komið
verði upp þvi lánveitingakerfi,
sem geri það mögulegt, að ibú-
ar í hverjum landsfjórðungi
eða hverri sýslu geti í sínu
heimahéraði gengið frá almenn-
' um lánum og fengið þau þar
greidd út.
Vissulega kæmi til greina að
haga veitingu • íbúðarhúsalána
þannig, að yfirstjóm húsnæð-
ismálalána í Reykjavík veitti
hverju sinni heildarlánveiting-
arfjárhæð í hvert lánaumdæmi
(sem mættu vera nokkur í
landinu) og síðan úthlutaði
sérstök nefnd í hverju um-
dæmi lánunum þar, á milli um-
sækjenda í umdæminu.
SLÁANDI DÆMI
Nú er öll yfirstjóm vegagerð-
ar ríkisins staðsett í Reykjavík.
í Reykjavík eru allar brýr, ,sem
ráðgert er að byggja, teiknaðar,
og hið sama er að segja um
önnur mannvirki, sem vega-
gerðin sér um. Allir, sem ræða
vilja við yfirvöldin um fram-
kvæmdir í vegamálum, verða
að leggja leið sína til Reykja-
víkur. Auðvitað væri hægt að
hafa undirbúnings- og ifram-
kvæmdaskrifstofur vegagerðar-
innar á nokkmm stöðum á
landinu. Hvers vegna ætti t.d.
ekki að vera hægt að hafa sér-
staka vegagerðarskrifstofu stað-
setta á Norður- eða Austur-
landi fyTir þau verkefni, sem
þessum landshlutum tilheyra?
Þar ætti að teikna þær brýr,
sém þar eiga að byggjast, og
undirbúa á verkfræðilegan hátt
þau verk, sem þar eiga að vinn-
ast. Aðalskrifstofa vegamála-
stjóra gæti eftir sem áður ver-
ið í Reykjavík.
Hið sama er að segjá um
skipulag vitamálaskrifstofunn-
ar. Hún gæti einnig verið í
Framhald á 9. síðu.
Stjórnarvöldin athugi á
ætlunarráhið í tæka tíð
I fyrradag var m.a. til u«n-
ræðu á Alþingi frumvarp Ein-
ars Olgeirssonar, um áætlunar-
ráð ríkisins. Þjóðviljinn hefur
áður birt þetta frumvarp og
verður þvf aðcins rakið hér
hið helzta úr ræðu Einars, er
hann talaði fyrir frumvarpinu.
Einar sagði, að nú hefði
komið f ljós, að hinir ýmsu
aðilar hefðu gert áætlanir t.d.
f raforkumálum, um áburðar-.
framleiðslu o.fl. Þessar áætl-
anir væm góðra gjalda verð-
ar, hver um sig, en þegar bet-
ur væri að gáð kæml í ljós
að þær væm sundurlausar og
út í hött, þar sem aldrei væri
t þeim tekið tillit til þjóðar-
búskaparins f heild.
Þá ræddi Einar nokkur
dæmi þessu til sönnunar
en vék sfðan að þetrri
vinnuhagræðingu, sem nú væri
mikið státað af. Hann sagði
að þetta vær aðens skipulagn-
ing á vinnuþrældómi, reynt að
gera verkafólkinu kleift að
flýta sér sem allra mest. Það
sem þyrfti til að spara fram-
leiðslukostnað og vinnuafl við
framleiðsluna væri fyrst og
fremst hagræðing á atvinnulíf-
inu sjálfu.
22 frystihús
Ræðumaður sagði, að hver
atvinnurekandi hér vildi ólm-
ur starfa einn út af fyrir
sig. Þarna störfuðu fáeinar
hræður hver ofaní annarri en
þó mætti ekki sameina það
í eitt stórt fyrirtæki. Gott
dærni um óráðsíuna væri er
22 frystihúsum hafi verið dritað
niður á leiðinni frá Keflavik
til Reykjavíkur. Þá hefðu árið
1960 veriö starfandf hér 9
skóverksrr.iðjur o.fl. o.fl.
Með þessum smáatvinnu-
rekstri gætum við aldrei stað-
ist samkeppnina við erlendar
vömr. Til þess þyrftum við^að
setja upp miðstöð fyrir fram-
leiðslugreinarnar og framleiða
með heill þjóðarbúsins fyrir
augum en ekki einstakra at-
vinnurekenda.
„Þunn“ atvinnurek-
endastétt
Þá minntist Einar á auð-
mannastéttina erlendis, sem
væri vön að sjá skipulagn-
ingarþörfina sjálf. Hérna væri
öðm máli að gegna. Hver smá-
atvinnurekandinn kúldraðist f
sínu horni og kennir svo höft-
um og kröfuhörðum verkalýð
um, ef fyrirtækið fer á haus-
inn hjá honum.
Áaétlunarráð ríkisins ætti að
ráðleggja iðnrekendum hvernig
ætti með tilliti til rekstrar-
hagkvæmni að reka iðnaðinn.
Með því að skipuleggja
framleiðslufyrirtækin gætum
við t.d. tekið tillit til stað-
setningar þeirra, það skipti
ekki svo miklu fyrir þjóðar-
heildina hvar þau væm sett
niður, en það skipti hins veg-
ar meginmáli fyrir smáþorp út
á landi, ef þar yrði sett upp
stórt iðnfyrirtæki.
Þá sagði Einar, að e.t.v.
mundu nú einhverjir fara að
tala um frjálsa samheppni, en
það væri tómt mál, frjáls sam-
keppni væri ekki til nema f
hugskotum ritstjóra Morgun-
blaðsins og Vísis.
Þá minntist Einar á molbúa-
háttinn, sem einkennir okkar
meðhöndlun á miðilsverðasta
hráefni okkar flskinum. Með-
an við væmm að draga hann
væmm við meðal hinna
fremstu hvað snerti tækni en
þegar hann er kominn í land
væri hann meðhöndlaður á
sama hátt og fyrir aldamót.
.Verkalýðurinn hætti
að borga
Þá sagði Einar, að íslenzk-
ur verkalýður mundi ekki
lengur borga fyrir sukkið í
atvinnurekstrinum. Alltaf, þeg-
ar launþegar gerðu kröfur sín-
ar væri borið við erfiðri
relcstrarafkomu og síðan sníkt
úr ríkissjóði. Þjóðfélagið yrði
að s.kapa aðhald að þessum ó-
prúttnu smáatvinnurekendum.
Nú væri einmitt rétti tím-
inn til að lagfæra ástand-
ið, þegar samið hefði verið við
verkalýðinn um vopnahlé í
kaupgjaldsbaráttunni. Það væri
of seint að fara að kvarta og
berja sér í júní að vori. Það
yrði að hugsa um þjóðarheild-
ina og hag hennar og einmitt
þetta frumvarp fæli í sér til-
lögur til úrbóta, sem nauðsyn-
lega þyrfti að taka til athug-
unar.
Að lokum sagði Einar, að þó
betta fmmvarp yrði svæft
yrðu kröfur verkafólks aldrei
svæfðar, til þess skyldu at-
vinnrekendur hafa augnagotu
ásamt ríkisstjórninni.
Vestfjarðaskip
Þá skal hér getið annars
máls frá þessum fundi þ.e. um
Vestfjarðaskip, tillögu frá
Hannibal Valdemarssyni og
Sigurvini Einarssyni mælti Sig-
urvin fyrir frumvarpinu en
sfðan var þvf vísað til 2. um-
ræðu og samgöngumálanefndar.