Þjóðviljinn - 11.11.1964, Side 7

Miðvikudagur XX. nóvember 1964
ÞIÓÐVILIINN
SlÐA 7
Sterk verkalýðshreyfing eitt
mesta afiið til framíara

FRA ALÞYÐUSAMTOKUNUM
Eftir ýmis konar tafir og
forföll var ég kominn heim
til Björns Bjamasonar að
Bergstaðastræti 48 A, og hann
heilsaði mér með hlýja, fasta
handtakinu sem mér er minn-
isstætt frá því ég heilsaði fyrst
sjómanninum Birni Bjarnasyni
í Jafnaðarrriannafélaginu
Spörtu árið 1929; það er á-
reiðanlega dálítið frábrugðið
handtaki allra annarra manna.
Og þau hjónin buðu mér inn
og höfðu spaugsyrði um að við
lægi að íbúðinni hefði verið
breytt í verkstæði, þau væru
að vinna þar smávegis í frí-
stundum. En við Björn vorum
varla fyrr setztir en komið var
ilmandi kaffi og góðgæti á
milli okkar, sem húsmóðirin
bauð okkur til hressingar, en
lét okkur svo eina, vitandi sem
var að blaðamaður í viðtalshug
er ekki til skipta eða skemmti-
legheita. En gott var að ræða
við Björn lengi kvölds, enda
við gamalkunnir orðnir sem
fyrr segir. Hann er einn þeirra
sem eiga því láni að fagna
að hafa varið miklum hluta
sevi sinnar í þjónustu verka-
lýðshreyfingarinnar og sósíal-
ismans, einn þeirra sem átt
hafa þau heilindi að bregðast
aldrei málstaðnum sem hann
vissi bjartastan og sannastan,
alþýðumálstaðnum. Og hvað
er manni sjálfum meira virði
rosknum en þau heilindi, sam-
hengið í ævistarfi og ævihugs-
un, laun þess sem miðar ævi
sína við eitthvað annað og
stærra en hann er sjálfúr og
þrengsti hringurinn kringum
hann?
vinnutími þinn hafi verið að
jafnaði síðustu árin?
— Hann hefur oft verið
fjórtán — fimmtán tímar.
— Og hvað ertu þá orðinn
gamall?
— Bráðum 66, þú getur
sjálfur reiknað, ég er fæddur
í janúar 1899.
— Og finnst þér ekki komið
mál að fara að stytta vinnu-
tímann?
— Jú, það er hrein hörm-
ung hvað okkur hefur farið
þar aftur. Átta stunda vinnu-
dagur er varla til lengur nema
á pappírnum. Þetta baráttu-
mál verkalýðshreyfingarinnar
er nú svo illa komið að varla
nokkur tekur það alvarlega.
*
— Og þú ert að vinna f frí-
stundum? Hvað heldurðu að
PállLíndal
skipaður
borgarlögm.
Borgarstjórn Reykjavíkur sam-
þykkti með samhljóða atkvæð-
um s. 1. fimmtudag samkv. til-
lögu borgarráðs að skipa Pál
Líndal, skrifstofustjóra borgar-
stjóra í embætti borgarlög-
manns.
Páll Líndal er tæplega fertug-
ur að aldri, fæddur 9. des. 1924.
Hann tók stúdentspróf frá
Menntaskólanum í Reykjavík
1943 og lögfræðipróf frá Há-
skóla fslands 1949. Hann varð
sama ár fulltrúi borgarstjóra og
gegndi því starfi til 1957 er
hann var ráðinn skrifstofustjóri
borgarstjóra. Páll er varafor-
maður Sambands ísl. sveitarfé-
laga. Jafnhliða skipan Páls í
borgarjögmannsembættið ákvað
borgarstjórn að auglýsa embætti
skrifstofustjóra borgarstjóra
laust til umsóknar.
Aðsókn er góð að
sýningru Vilh>álms
Málverkasýning Vilhjálms
Bergssonar í Listamannaskálan-
um hefur nú staðið frá því 31.
fyrra mánaðar. Aðsókn hefur
verið góð, um 400 manns séð
sýninguna og sex myndir eru
seldar. Sýning Vilhjálms stendur
til 14. nóvember og er opin dag-
lega frá 2—10.
Séu ákvæðisvinnutaxtar settir
af einhverri skynsemi á ekki
að vinna hraðar en svo, að ó-
eðlilegt sé að laun fari meir
en 65% fram úr mánaðarkaupi'
Vinnuaflið er eina eignin sem
verkamaðurinn á og hann
verður að fara með það í ein-
hverri líkingu við það sem far-
ið er með dýrmætar eignir aðr-
ar, og það þýðir í mörgum til-
fellum betur en hann gerir nú.
— Hvað heldurðu að sé
venjulegastur vinnutími hjá
iðnverkafólki nú?
— Ég gæti trúað að hann
væri um 10 tímar. Það er orð-
in sorgleg staðreynd að varia
þýðir að bjóða manni vinnu,
að minnsta kosti ekki karl-
manni, nema honum sé tryggð
tveggja tíma eftirvinna.
*

— Ákvæðisvinna eykst nú í
iðnaðinum?
— Já, fólk hefur meira upp í
ákvæðisvinnu. Og segja má að
döfinni meira en tvö ár og
stjórn Iðju verið með þetta á
prjónunum í samvinnu við Fé-
lag íslenzkra iðnrekenda. Það
er erfitt að greina störfin í
sundur £ einstaka þætti vegna
mikillar fjölbreytni þeirra,
starfsgreinarnar eru svo marg-
ar og ólíkt í þeim unnið, og
mismunur á störfum jafnvel
milli einstakra fyrirtækja t
sömu grein, að það á ekki
saman nema nafnið eitt. Það
liggur við að iðngreinamar séu
eins margar og vinnustaðimir.
En þetta starf hefur gengið
of hægt, þó að það sé komið
í samninga félaganna að það
skuli unnið. En þetta er að
vísu þannig starf, að þó menn
séu búnir að koma sér niður
á eitthvað, þarf það endur-
skoðunar við eftir nokkur ár.
— En á slíkri greiningu
starfanna væri hægt að byggja
taxta ákvæðisvinnunnar.
Björn Bjarnason heldur ræðu á Iðjufundi.
þess, að áður hafði verið gerð
tilraun að stofna félag iðn-
verkafólks á einum vinnustað
hér í bæ. Það voru tvær stúlk-
ur í Kexverksmiðjunni Frón,
Margrét Árnadóttir og Vilborg
Sigurðardóttir sem reyndu að
koma upp félagi á vinnustaðn-
um. Þær urðu að gjalda fyrir
það með missi vinnunnar, voru
báðar reknar. Og þegar foryst-
an var farin lognaðist félagið
útaf. Þær voru báðar félagar í
Félagi ungra kommúnista og
hygg ég að fyrir þeim hafi vak-
að að þetta yrði vísir að al-
mennu verkalýðsfélagi iðn-
verkamanna.
Nú í haust eru þrjátíu ár liðin frá stofnun Iðju,
félags verksmiðjufólks í Reykjavík. Hér er birt
viðtal við BJÖRN BJARNASON í tilefni af
afmæli þessu, en hann var um 15 ára skeið for-
maður félagsins og átti drjúgan þátt að
stofnun Iðju fyrir þremur áratugum.
— Er heldur styttri vinnu-
tíminn hjá konum?
— Já, það er ekki eins al-
gengt að föst eftirvinna sé
unnin í kvennavinnunni. Það
er meira framboð á konum f
iðnaðarvinnu. Það er mun nær
því að þær vinni átta stunda
vinnudag. Þó er það mjög
mismunandi eftir starfsgrein-
um og árstíma. Til dæmis
hafa sælgætisgerðirnar mjög
mikið að gera fyrir jól og
páska, þá er alltaf um mikla
eftirvinnu að ræða.
I fatnaðariðnaðinum og þar
sem um mikla ákvæðisvinnu
er að ræða mundi fólk ekki
halda það út að vinna veru-
lega eftirvinnu, svo hefur
vinnuhraðinn aukizt.
— Hefur vinnuhraði í iðn-
aðinum aukizt að miklum
mun?
— Já, yfirleitt. Og þegar á-
kvæðisvinna er unnin er það
oft verkamaðurinn sjálfur sem
eykur vinnuhraðann og kannski
í mörgum tilfellum úr hófi.
Því var það ákvæði sett í
Iðjusamningana og er búið að
vera þar lengi að ákvæðis-
vinnutaxta varð að miða við
að útkoman úr ákvæðisvinnu
mátti aldrei verða lakari en
svö, að verkamaður bæri 20%
meira úr býtum, með sam-
bærilegum vinnutíma, en mán-
aðarkaupið.
En fyrir skömmu var einnig
sett hámarksákvæði í samn-
ingana um ákvæðisvinnukaup.
Það má ekki fara meira en
65% yfir mánaðarkaup. Ég
yar því fylgjandi að þetta á-
kvæði væri sett, fyrst og
fremst út frá því sjónarmiði
að það yrði til þess að tak-
marka óhæfilegan vinnuhraða.
ýmsu leyti sé ákvæðisvinna
sanngjöm og heppileg, en þó
því aðeins að taxtarnir séu
settir að undangenginni rann-
sókn og af einhverju viti, en
ekki af handahófi út í bláinn.
Segja má að atvinnurekendur
hafi oft viljað setja ákvæðis-
vinnutaxta algerlega af handa-
hófi. Þegar taxtarnir hafa svo
að þeirra dómi kannski reynzt
óhæfilega háir, þannig að
verkafólkið fengi of mikið út
úr þeim, hafa þeir stundum
viljað lækka þá aftur og úr
orðið vandræði á vinnustöðum
og óánægja. Aðrir taxtar hafa
verið settir svo lágt, að fólk
hefur orðið að ganga fram af
sér tíl að bera eitthvað sæmi-
legt úr býtum. Þetta er vegna
þess að ekki hefur legið fyrir
nein rannsókn á þessari vinnu.
sem bent gæti til hvað væri
sanngjarnt og skynsamlegt.
— Nú eru allir að tala um
„vinnuhagræðingu” £ þessu
skyni.
— Já og farið er að byrja á
ýmsum ráðstöfunum á vinnu-
stöðum f nafni vinnuhagræð-
ingar. Og verkalýðshreyfingin
getur ekki og á ekki að vera
á móti vinnuhagræðingu sem á
það nafn skilið, en hún verður
að taka orðinu, eins og það
er notað, með fyrirvara. Að
minnsta kosti þegar atvinnu-
rekendur tala um slfkt virð-
ist orðið £ þeirra munni ekki
eiga að þýða annað en aukinn
vinnuhraða, en það er að sjálf-
sögðu ekki vinnuhagræðing.
Með þvf er fyrst og fremst átt
við, að öll skipulagning á
vinnustað sé slfk, að vinnuafl-
ið nýtist sem bezt og aðstaða
verkamanna við vinnuna sé
bætt. Það er sú vinnuhagræð-
ing sem verkalýðshreyfingin
verður alltaf með
— Ekki bara ákvæðisvinnu-
taxta, heldur allt launakerfið,
hvers eðlis sem það vaeri. Þá
fyrst er hægt að miða við það
í samningum að þetta skuli
greitt fyrir þetta tiltekna starf,
en ekki hitt, hve langan tíma
maðurinn hefur verið að vinna
það.
*
— Þá er víst mál að snúa
sér að því sem viðtalið átti
að vera um, en það var ef þú
vildir segja mér eitthvað frá
stofnun Iðju og fyrstu árunum,
í tilefni af 30 ára afmælinu.
Fyrst, er stofndagurinn eitt-
hvað á reiki?
— Ja, þáð má segja að stofn-
dagarnir séu eiginlega tveir, sá
fyrri 17. október og hinn síðari
28. október, þegar endanlega
var gengið frá félagsstofnun-
inni. Ég held að sfðari dagur-
inn hafi venjulega verið talinn
stofndagur, þó ekki sé hægt
að segja að hitt sé rangt; að
miða við 17. október.
Runólfur Pctursson
fyrsti formaður Iðju
*

— Er ekki erfitt að greina
störfin í iðnaðinum f einingar
líkt og gert hefur verið með
gjaldskrá trésmiðanna um
þeirra starfssvið?
— Jú, það er mjög erfitt
verk en verður þó að vinnast.
Það er raunar fcúið að vera á
— Voru iðnverkamenn í
Dagsbrún og í öðrum félögum
fyrir stofnun Iðju?
— Algengast var að þeir
væru ófélagsbundnir með öllu,
og nær allt það fólk sem stofn-
aði Iðju var ófélagsbundið. Ég
var f Sjómannafélagi Reykja-
víkur, því skammt var frá því
ég hættl að stunda sjó.
— Var þá komið margt fólk
í iðnaðinn í Reykjavík og ná-
grenni?
— Það var komið nokkuð
margt fólk í iðnaðinn á þess-
um árum, og má segja að
stofnfélagamir séu ekki stór
hluti af þeim fjölda. Þeir voru
innan við 30 eftir seinni fund-
inn
áður en hann fæddist.
Þar voru lögð á ráðin um
stofnun félagsins. Það mun að-
allega hafa komið í minn hlut
að tala við menn á öðrum
vinnustöðum, því ég var all-
vanur starfi í verkalýðsfélög-
um, búinn að vera í Sjómanna-
félaginu frá 1917.
— En hvar var fyrst rætt um
Iðju?
— Ég hygg, að af vinnustöðum
hafi mest verið rætt um nauð-
syn á slíku félagi í kaffistof-
unni f Hreini, en þar lunnum
'
*
*
— Hver voru tildrögin, að-
dragandinn að félagsstofnun-
inni?
— Mér þykir rétt að geta
Guðjón Sigurðsson
núverandi formaður Iðju
við þrjú sem síðar urðum
stofnendur, Sigurbjörn Knud-
sen, sem enn starfar í iðnað-
irrum, og Jóna Pálmadóttir, nú
dáin; hún varð eigandi Þvotta-
hússins Drífu.
Að því er mig minnir var
það hún sem átti uppástunguna
að Iðjunafninu og mun hafa
verið búið að skíra krógann
þama á kaffistofunni aUlöngu
Um þetta leyti mun hafa
verið ákveðið hjá Alþýðusam-
bandsstjórn að stuðla að stofn-
un félags meðal iðnverkafólks-
ins í Reykjavík og var Sigfúsi
Sigurhjartarsyni og Jóni Sig-
urðssyni falið að aðstoða við
stofnunina. Þeim var kunnugt
um þetta brölt í mér og það
varð að samkomulagi okkar
þriggja að við stæðum allir að
fundarboðun í þessu skyni.
Fundur var boðaður að Hót-
el Heklu. Þar var endanlega á-
kveðið að félagið skyldi stofn-
að. Það var að vísu ekki stór
hópurinn sem fundinn sótti en
nær allir lýstu sig reiðubúna
að vera með.
— Voru menn ekki smeykir
við þátttöku?
— Því er ekki að leyna að
allmikill beygur var f ýmsum
vegna þátttöku f verkalýðsfé-
lagi, enda var viðhorf manna
til verkalýðsfélaga ólíkt þá og
nú, þó komið væri fram á
fjórða tug aldarinnar. At-
vinnuleysið stöðugt á næsta
leiti, og lítið þurfti til aðmissa
vinnuna.
Talsverður ágreiningur varð
einnig á þessum fundi um það
hvort félagið skyldi ganga í
Alþýðusambandið eða ekki.
Það kom fram af pólitískum á-
stæðum vegna þess að Alþýðu-
sambandið og Alþýðuflokkur-
inn máttu þá heita eitt og hið
sama, og einir þrír munu ekki
hafa viljað verða stofnendur
af þeim sökum að ákveðið var
að verða aðilar að Alþýðu-
sambandinu; þeir gengu þó í
félagið síðar.
Nafnið IÐJA var samþykkt
einróma. Ég vil taka það frarn
að í því nafni felst ekki nein
. viðurkenning á þeim skilningi
sem nú er farið að leggja f
orðið íðja, einkum í samsetn-
ingunni iðja og iðnaður, heldur
einungis gamla íslenzka merk-
ingin „vinna”.
— Hvemig kom Runi inn f
þetta? Hann varð fyrsti for-
maðurinn.
— Já, Runólfur Pétursson
var starfsmaður Smjörlíkis-
gerðarinnar hf. Það var talið
heppilegt bæði af mér og
fleirum að hann yrði formað-
ur, því hann taldi sig þá til
Alþýðuflokksins. Runólfur
reyndist félaginu mjög nýtur
maður. Hann varð fyrsti for-
maður Iðju, félags verksmiðju-
fólks, ég var ritari, en Þór-
hildur Bergsteinsdóttir gjald-
keri. Hún vann þá í Freyju.
Og formenn Iðju hafa ekki
verið nema fjórir þessi þrjátíu
ár, Runólfur til 1940, en þá
var ég kosinn formaður, Pétur
Lárusson var formaður eitt ár.
Það var mjög efnilegur maður,
og fékk ég hann til að taka
að sér formannsstarfið í þeirri
von, að þar væri kominn til
ýngri maður. En því miður
hætti hann í iðnaðinum áður
en formannsár hans var liðiðj
ég tók þá aftur við formennsku
og hafði hana þar til 1955, að
núverandi formaður Guðjón
Sigurðsson var kosinn.
I

V