Þjóðviljinn - 17.12.1964, Blaðsíða 6

5 SlÐA
ÞIÓÐVILIINN
Fimmtudagur 17. desember 1964
■ Meðan yfir stóð „Vetrarstríðið“ 1939—40 milli Finnlands og Sovétríkjanna, voru
blaðalesendur um heim allan fóðraðir á frásögnum um árás einræðisrfkisins á lýðræð-
isríkið Finnland. Gleymd var nú með öllu ógnarstjóm h-vítliðanna eftir borgarastyrj-
öldina í Finnlandi, gleymd var vopnuð, finnsk innrás í hið unga sovétlýðveldi, gleymd
var hin fasistíska Lappo-hreyfing og samúð yfirvaldanna með þeirri hreyfingu. Eftir
var aðeins „lýðræðið11 sem erlent ofbeldi tróð nú undir fótum. Raunverulega hafði lýð-
ræðið búið við harla þröngan kost í hinu unga, finnska ríki. Það var afturhald og
lýðræði „svartstakkanna“, sem með völdin fór og notaði þá aðstöðu á ýmsan þann hátt,
sem minnti á þróun mála með hinum þýzku vopnabræðrum. — Frá því segir Helge
Larsen í eftirfarandi grein.
Myndin er af aðalstöðvum finnsku fasistasamtakanna IKL, cða
Alþýðuhreyfingar föðurlandsins.
Helge Larsen skrifar
um aðdragandann að
„vetrarstríðinu" 1939-40
LYÐRÆÐI
SVARTSTAKKANNA
Stór-Finnland
Þeir menn, er með völdin
fóru í Finnlandi, reyndu ekki
árið 1918 að leyna hatri sinu
á sósíalismanum, og var jafnt
um að ræða sósíalisma innan
landamæranna sem utan. íætta
hatur birtist hvað greinilegast
í borgarastyrjöldinni, og einn-
ig þegar finnskar hersveitir
reyndu að leggja grundvöllinn
að Stór-Finnlandi með því að
ráðast inn í Austur-Karelíu,
sem ávallt hefur verið rúss-
neskt landssvæði. Þessi innrás
Finna fór út um þúfur eins
og *®ðMr innrásir Vesturveld-
anna í Sovétríkin — en draum-
urinn um Stór-Finnland hvarf
ekki úr sögunni með því, hann
var lagður til hliðar og birt-
ist æ oftar á ný eftir að naz-
istar tóku völd í Þýzkalandi.
Einn helzti talsmaður þessa
draums var fyrrverandi liðs-
foringi í keisarahemum, Mann-
erheim, en um hann segir svo
í bókinni „Finland och andra
várldskriget”:
— Hann skýrir svo frá, að
hann hafi þegar í lok árs 1917
reynt að efla til vopnaðrar
nppreisnar gegn bolsévika-
stjórnbmi í Kússlandl, áður
en hann yfirgaf rússneska her-
inn og sneri aftur til Finn-
lands. Eftir ósigur sinn við
fyrstu forsetakosningar í Finn-
Iandi 1919 reyndi hann sem
einn áhrifamesti óbreyttur
borgari landsins að koma þvf
til Ieiðar, að Finnland tæki
þátt í alþjóðlegri innrásarher-
ferð til þess að vinna Petro-
grad til handa rússneskri í-
haldsstjóm.
Og enda þótt þeir Manner-
heim og Svinhufvud rsíkisstjóri
væru um margt ósammála, voru
þeir innilega sammála um
það, að lýðræði væri óþörf
vara í Finnlandi, eða kurteis-
legar sagt, að „finnska þjóðin
væri ekki nægilega þroskuð
fyrir lýðræði". Þetta var meg-
inatriðið í stefnuskrá Svinhufv-
uds, en sú stefna setti svip
sinn á fyrsta — og einnig síð-
ara — sjálfstæðistímabil lands-
ins. Þessi stefna hvatti til aft-
urhalds og fasisma. Þessi stefna
lýsti sér meðal annars í því, að
Kommúnistaflokkur Finnlands
sem stofnaður hafði verið ólög-
lega 1918, gat ekki komið op-
inberlega fram fyTr en 1944.
Þar við bættist, að yfirvöldin
ofsóttu á allan hugsanlegan
hátt sérhverja flokksstofnun
sem var til vinstri við hinn
hægrisinnaða, nýstofnaða Sós-
íaldemókrataflokk, en forystu-
menn hans voru menn á borð
við Váinö Tanner og aðrir
uppgjafaspekúlantar. Þetta
sannnðist einnig á Sósíalistíska
verkamannaflokknum, sem
stofnaður var í maí 1920. Stofn-
þinginu var slitið af lögregl-
imni, sem handtók þingforset-
ana, og í febrúar 1921 voru
ellefu af hinum væntanlegu
stofnendum dæmdir í saman-
lagt 40 ára fangelsisvist.
Fyrir lýðræðisöflin var það
nokkur sigur, að Mannerheim,
sem í lok ársins 1918 leysti
Svinhufvud af hólmi sem rík-
isstjóri, féll við forsetakosning-
arnar næsta ár. Kosinn var
Stáhlberg, sem var heldur meir
hægfara. En afturhaldið hafði
berg, en Relander hafði tekið
við af honum sem forseti, var
numinn á brott ásamt konu
sinni og farið með hann að
landamærum Sovétríkjanna,
sama var gert við Hakkila, hinn
sósíaldemókratíska varaforseta
þingsins. Meðlimum í stjóm-
arskrárnefnd þingsins var mein-
að að mæta á fundum nefnd-
arinnar og þeir numdir á brott.
Til þess að þjarma nú veru-
lega að stjóm og þingi og fá
þessa aðila til þess að herða
á baráttunni gegn kommúnism-
ich, sem var þekktur fyrir and-
stöðu sína gegn Lappo-hreyf-
ingunni, halda þar ræðu. —
Lappo-hreyfingin mótmælti, og
krafðist þess, að fundurinn
yrði bannaður. Nokkur hundr-
uð manna vopnaður hópur
Lappo-liða bar fram kröfuna,
og þegar henni var vísað á
bug, hófu fasistamir skothríð
á fundarhúsið. Leiðtogar hreyf-
ingarinnar notuðu tækifærið til
að senda forsetanum símskeyti
og krefjast þess að stjórnin
yrðisettfrá völdum, og „stjóm-
Ariö 1931 var fasistinn Pebr Evind Svinhufvud kjörinn forseti Finnlands. Á myndinni liér að
ofan sést hann æfa skotfimi sína.
hvorki misst kjarkinn né tapað
orustunni, og 1923 lét stjóm
Kallios fangelsa þá vinstrisinn-
aða þingmenn, sem hún lýsti
sem kommúnistum.
Lappo-hreyfingin
Undir slagorðum andkomm-
únismans og með „frelsi“ á
vörum tók afturhaldið á sig æ
meiri fasistablæ. Lappo-hreyf-
ingin, sem stofnuð var í lok
áratugsins eftir 1920 Qg dreg-
ur nafn sitt af bænum Lappo,
þar sem stofnunin fór fram,
var nákvæm hliðstæða við SA-
sveitir Hitlers í Þýzkalandi.
Það gaf hreyfingunni byr und-
ir báða vængi, að menn eins
og Mannerheim og Svinhufvud
ásamt öðrum háttsettum stjóm-
málamönnum lýstu yfir fylgi
sínu við hana, enda væri hún
„alþjóðarhreyfing” gegn komm-
únismanum.
Á sama hátt og í Þýzkalandi
hófu fasistahópamir árásir á
kommúnista og vinstrisinnaða
menn. Prentsmiðjur vinstri afl-
anna í landinu voru eyðilagð-
ar, mannrán og morð áttu sér
stað hvað eftir annað. Stáhl-
anum, efndi Lappo-hreyfingin
í júlí 1930 til bændagöngu til
Helsinki — en þær aðgerðir
fengu stuðning hægrisinna og
að nokkru leyti bændaflokks-
ins.
f stað þess að láta til skar-
ar skríða gegn Lappo-'hreyfing-
unni, lét rikisstjómin undan
kröfum hreyfingarinnar og
herti á lagaákvæðum gegn
starfsemi kommúnista, tak-
markaði ritfrelsi og fangelsaði
þá þingmenn, sem um þessar
mundir höfðu fengið á sig
kommúnistastimpilinn. Með öll-
um þessum aðgerðum tókst
Lappo-hreyfingunní að fá Svin-
hufvud kjörinn forseta 1931
með atkvæðum 151 kjörmanns,
Stáhlberg hlaut 149. Hreyfing-
in hafði hér unnið nýjan sig-
ur og komið sínum manni, en
það var Svinhufvud fremur
öllu öðru, á forsetastól.
En fasistahreyfingin gekk
svo langt, að ríkisstjómin taldi
sig að lokum tilneydda til þess
að snúast gegn henni, enda þótt
það væri gert af ítmstu nær-
gætni. 1 febrúar 1932 höfðu
sósíaldemókratar boðað til
fundar í bænum Mantsala, og
skyldi þingmaðurinn Mikko Er-
arstefnunni breytt“. Fleiri og
fleiri Lappo-liðar söfnuðust
saman í Mantsála, sem að lok-
um var í nokkurskonar umsát-
ursástandi. Ríkisstjómin neydd-
ist til þess að „gera vamar-
ráðstafanir" til þess að hindra
hergöngu til Helsinki, og nokkr-
ir leiðtogar hreyfingarinnar
voru handteknir. Þetta hafði
það í för með sér, að tveir
hægrisinnaðir ráðherrar hurfu
úr stjórninni í mótmælaskyni
við þessar „óréttmætu" hand-
tökur. Eftir viku tíma gafst
Lappo upp og hreyfingin var
„leyst upp“.
„Upplausnin" var þó ekki
betur framkvæmd en svo, að
önnur fasistasamtök vom
mynduð í staðinn, hin svo-
nefnda Alþýðuhreyfing föður-
Iandsins (HCL), sem hélt áfram
baráttunni gegn lýðræði og
kommúnisma — með sömu að-
ferðum. Er sósíaldemókratar
héldu þing í Tammerfors í maí
1933 réðust IKL-liðar á hina
rauðu fána, afleiðingin varð
sú, að hert var á þeirri lög-
gjöf, sem framar öllu var beint
gegn vinstrihreyfingunni.
Ognarstjórn
f fangelsunum var einnig
hert óhugnanlega á ógnar-
stjóminni gegn pólitískum föng-
um. Á þingi kröfðust hægri
menn þess, að þá mætti berja
með svipum (það var leyfilegt
við óbreytta glæpamenn), og í
fangelsinu í Ekenás hafði þeg-
ar verið aflað nauðsynlegra
verkfæra. Starfsmenn fangels-
isins, en margir þeirra klædd-
ust svartstökkum til þess að
sýna stjórnmálaskoðanir sínar,
ræddu það hástöfum sín á
milli, hvaða fangar ættu að
verða svipunnar aðnjótandi. í
júní fékk fangelsið nýjan vara-
fangelssistjóra, sem alræmdur
var frá dvöl sinni í Svea-
borg fyrir grimmd. Víðsvegar
í fangelsinu var komið fyrir
hríðskotabyssum til þess að
tryggja „röð og reglu“.
Pólitískir fangar voru eitt-
hvað um 400 í fangelsinu. 12.
júlí 1933 hófu þeir hungur-
verkfall og 16. sama mánaðar
bættust ca. 130 konur, sem sátu
í fangelsinu Tavastehus fyrir
stjómmálaskoðanir sínar, í
hópinn. Á sjöunda degi hungur-
verkfallsins var farið með rúm-
fötin fanganna út svo þeir
skyldu ekki freistast tii þess,
örmagna cins og þeir voru, að
hvíla* si£ í ‘ rúminu. Nokkrum
dögum síðar var það ráð upp
tekið af fangavörðunum að
mata fangana með valdi og
sparka í þá og misþyrma þeim
um leið. Fjórir fangaverðir
héldu hverjum fanga, en lækn-
ir og hjúkrunarkona sáu um
mötunina á svo hrottaiegan
hátt, að allmargir fangar veikt-
ust alvarlega. Allmargir þeirra
fengu mjólk í Iungu og fljót-
lega dóu fjórir af völdum með-
ferðarinnar. Hálfum mánuði
síðar lézt hinn fimmti, og ýms-
ir biðu fangavistarinnar aldrei
bætur.
ITungurverkfallið vakti at-
hygli langt út fyrir finnsk
landamæri, og erlendis að bár-
ust mótmæli. Mary Pekkala,
sem var enskættuð og gift
dómsmálaráðherranum í fyrstu
stjóm Finnlands eftir „fram-
haldsstríðið", reit pésa um á-
standið í fangelsum Finnlands.
Hún hafði rétt lokið við að
senda þingmönnum eintök þeg-
ar öryggiSlögreglan lagði hald
á það sem eftir var af upplag-
inu. f bæklingi sínum hafði
hún m.a. borið saman pynding-
amar á vinstri sinnuðum póli-
tískum föngum og þá vægu
meðferð, sem hinir sárafáu
handteknu fasistar hlutu eftir
uppreisnartilraunina í Mánt-
sálá. Þeir höfðu líka farið i
hungurverkfall o-g verið sleppt
úr haldi að heita má öllum
eftir fáa daga.
Albjóðlega lögfræðingasam-
bandið sendi fulltrúa — franska
lögfræðinginn Villard — til
Finnlands um sumarið 1934 og
átti hann að rannsaka málið,
en yfirvöldin neituðu honum
að starfa. Verri útreið fékk
ritarinn í hinni sænsku Finn-
lands-nefnd, Johen Anders-
son, sem kom til Finnlands
í október sama ár. Strax eftir
að Andersson var kominn til
hótels síns fékk hann þau skila-
boð frá öryggislögreglunni, að
ef hann ekki hefði sig strax á
burt úr landinu yrði hann
handtekinn.
Sama ár ferðaðist Martin
Andersen-Nexö til Finnlands á
leið frá Danmörku á rithöf-
undaþing í Sovétr. Frú Pekkala
skýrði honum þá frá því,
hvemig komið væri fyrir hin-
um pólitisku föngum og f
sænska blaðið Social-Demokrat-
en reit hann mótmælagrein,
sem var þrungin heilagri vand-
lætingu. Greinin var endur-
prentuð i finnska blaðinu Ar-
bctarbladet, sem skrifað var á
sænsku. og hafði það i för með
sér, að yfirmaður finnskra
fangelsismála svaraði greininni
og reyndi að gera sem minnst
úr þeim staðrcyndum, sem
Nexö hafði lagt fram um mál-
ið. í svari sínu til fangelsastjór-
ans skýrði hið danska slcáld
frá ýmsum atriðum viðvikjandi
hræðilegu ástandi innan veggja
fangelsanna og benti á, að
fangelsastjórinn hefði ekki
svarað meginatriðunum í fyrstu
grein sinni.
Samtimis þessu hélt áfram
handtökum kommúnista og
vinstrisinnaðra stjórnmála-
manna, og fjölgaði jafnt og
þétt eftir því sem samstarfið
varð nánara við nazistaríkið
Þýzkaland. Með hjálp þessa
sama nazistaríkis vonuðust
finnskir fasistar til að vinna
það. stríð gegn kommúnisman-
um, sem þeir stefndu blint að.
Meðal þeirra, sem handtekinn
var um bessar mundir, var m.
a. núverandi formaður í Komm-
únistaflokki Finnlands, Aimo
Aaltonen og núverandi aðalrit-
ari, Ville Pesse. J>eir sátu báð-
ir í fangelsi frá 1935 til 1944.
,,Ég sver við
fánarm ...
//
f áróðrinum gegn Ráðstjórn-
arríkjunum en fyrir Stór-Finn-
landi höfðu hin fasistísku stúd-
entasamtök AKS miklu hlut-
verki að gegna, og létu til sín
taka snöggtum meir en vaninn
er um venjuleg stúdentasam-
tök. Stofnuð voru þessi þokka-
samtök árið 1933 af finnskum
hermönnum, sem tekið höfðu
bátt i innrás Finna í Austur-
Karelíu. í áðumefndri bók
sinni lýsir prófessor Lund
þessum samtökum á þennan
hátt:
— Að stjómmálastarfi og
stjórnmálasamtökum slepptnm
voru önnur safntök áberandi i
Finnlandi á árunum 1930—40,
nefnilega stúdentasamtökin
AKS, en vart er unnt að ýkja
þjóðrembing og afturhaldssemi
þeirra. Tæpast hefur háskóla-
líf í nokkru öðru frjálsu landi
verið svo háð þjóðernissinnuð-
um einræðis- og afturhalds-
samtökum og hér ...
Eiður sá, sem meðlimir sam-
takanna urðu að sverja til að
teljast fullgildir félagar, var
svohljóðandi:
— Undir fánanum og við
fánann sver ég, við allt sem
mér er heilagt, að helga líf
mitt og starf föðurlandinu og
þjóðernisvakningu þess í nafni
Karclíu. Ingermanlands og Stór-
Finnlands. Svo sem ég á guð
trúi. trúi ég og á mikið Finn-
land og framtíð þess.
Það voru slíkar kenningar
sem þessar er með fullu sam-
þykki stjórnmálaleiðtoganna
var haldið að • íinnskri æsku.
Og það var frá álíka fasista-
samtökum og þessum sem
finnskir liðsforingjar komu.
— Það vakti vissa ánægju,
einnig með þeim er litu með
tortryggni á nazismann, að hið
nýja nazistaríki komst á fót.
Það var almennt í Finnlandi
að lita á Þýzkaland sem mót-
vægi gegn öflugu hervaldi Sov-
étríkjanna, ow begar Þriðia rík-
ið var að verða helmsveldi sem
sneri geirum sínum til aust-
urs, þá jókst enn samúðin með
Þýzkalandi Þetta ritar sænski
rithöfundurinn Bertil Fast í
bókinn) „Stormaktarna och
Norden“ sem út kom i Malmö
1942.
Og þessi samúð hefur án efa
verið ein helzta orsökin til
bess, að finnska stjórnin mátti
ekki heyra það nefnt, að Sovét-
ríkin tryggðu landamæri sín
gegn hugsanlegri árás frá
finnsku landi. Það var þessi
neikvæða afstaða, sem endan-
lega leiddi til ,.Vetrarst.ríðsins“
fyrir aldarfjórðungi.
Helge Larsen,
* I