Þjóðviljinn - 15.04.1965, Side 1

Pdskablaö um
Fimmtudagur 15. apríl 1965 — Skírdagur
HAFOG
HÁIR
MÚRAR
Aðaltorgið í gamla borgarhlutanum í Dubrovník.
Byron og
íslenzkur læknir
Á stuttri ferð til Júgóslavíu
fyrir skömmu, heyri ég, að
fyrir fáum árum hafi íslenzk-
ur læknir látizt í sveitaþorpi í
Serbíu, sem stærst er hinna
sex júgóslavnesku sambands-
ríkja. Hann hafi verið í námi
í Vín nokkru eftir aldamót, og
gerzt sjálfboðaliði í serbneska
hernum í heimsstyrjöldinni
fyrri og fcekið þá þátt í frægri
og hörmulegri göngu yfir Ál-
baníu. Síðan hafi þessi maður
gifzt serbneskri konu og stund-
að lækningar í sveitaþorpi þar
í landi lengi vel og ekkert
samband haft við fólk sitt uppi
á íslandi. Það fylgir og sög-
unni að á heimsstyrjaldarár-
unum seinni hafi hann gert að
sárum skæruliða Títós.
Líklega eru þetta mestu af-
skipti íslenzk af málefnum
Suður-Slafa. Enn í dag leggja
fáir íslendingar leið sína suð-
ur þangað og er þó landið for-
vitnilegt fyrir sakir fjölskrúð-
ugs mannlífs og fagurrar nátt-
úru. Að því leyti hefur ekkert
breytzt síðan Byron lávarður
gerði strandhögg á Dalmatíu-
strönd, dáðist að hrikalegum
fjöllum og yfirmáta fjörlegum
þjóðdönsum, naut einlægrar
gestrisni ítalsk-slavneskra höfð-
ingja. Og þó — ekki getum
við í dag látið fara um okkur
rómantískan hroll vegna blóð-
hefnda Svartfjallamanna. Sem
betur fer, því engri þjóð, ut-
an Gyðinga, var tekið svomik-
ið blóð sem Júgóslövum í síð-
asta stríði: það er vel ef Dauð-
inn verður fyrir vonbrigðum
á þessum slóðum. Amen.
Fjöll og frúlur
Já, það er fallegt á Dalma-
tíuströnd. Dimmblátt Adría-
hafið skolast upp í vel tennta
kjafta fjarðanna. Myndarleg
fjöll rísa ljósgrá og hálfnakin
upp af svo til engu undirlendi
og ekkert bendir til þess að
þau kikni undan minningum
um allan þann hetjuskap að
fornu og nýju sem íbúar lands-
ins hafa. sýnt í viðureign við
árásarmenn — einkum Hund-
tyrkjann og Hitler. Og úti fyr-
ir eru grænar eyjar og efst á
þeim rísa klausturmúrar, mett-
ir af andvörpum niðurbælenda
holdsins frammi fyrir togin-
leitum bílætum Krists. Á
ströndinni dedúa fiskimenn við
net sín og eru hreyknir af 10
kílóum af makríl sem þeir
veiddu í gær. Og á torginu
fyrir utan krána sitja strákar
og leika þjóðlög á harmóniku
og þjóðlega tréflautu, frúlu,
yfir sínu plómubrennivíni og
það má engu muna að karl-
mennirnir stökkvi ekki á fæt-
ur, grípi um axlir hver ann-
ars og stígi kolo með f jörlegu
hvíi. En upp þrönga götu ríð-
ur þrifleg kona í svörtum kró-
atískum þjóðbúningi asna,
þessari elskulegu skepnu sem
þræðir einstigin þolinmóð jafnt
með skæruliðavélbyssur frels-
isstríðsins og hænuegg friðar-
ins.
Jarðvegur er þarna rýr og
undirlendi lítið sem fyrr segir
— þetta land hefur ekki stað-
ið fyrir mikilli auðsöfnun. Við
litum inn í sumarhöll göfugr-
ar ættar sem kallaði sig ýmist
Gozzi eða Búétítsj eftir því
við hverjum var brosað. Þetta
fólk gaf Byron lávarði að éta
og Franz Jósef Austurrikis-
keisari sótti það heim, þetta
voru svo sem engin Þríhross
smárra sveita. En samt var
þarna furðulítið af þeirri vest-
urevrópsku munaðarvöru sem
gjarna má finna í slíkum að-
alshúsum: líklega hafa króat-
ískir höfðingjar verið heldur
lélegir keppinautar til að
mynda rússneskra óðalsherra
fram á markaðstorginu. Þar
var rifizt um gæði grænmetis
og minjagripasalar voru að
fara á kreik með útskorna tré-
fleyga og þjóðleg teppi: einn
höndlaði með kringlóttar
myndir sem felldar voru í ó-
hóflega plastumgerð, þar voru
myndir frá Dubrovnik, af Tító
oddvita og — „þið ráðið hvort
þið trúið því“ — Kennedy sál-
uga (eftir þær upplýsingar
urðu amerískir ferðafélagar
fullkomlega forvirraðir). En á
torginu miðju sat heljarmenni
og seldi brýni, langa sand-
steinsmola sem hann hafði
klofið og prófað sjálfur. Öðru
hvoru stóð hann upp ogbrýndi
ljá með einum molanum, risti
síðan í sundur með honum
dagblöð eða rakaði á sér hand-
arbökin og horfði á viðstadda
með yfirburðasvip. Þetta er
bezta vara í heimi, sagði hann.
Og, sagði hann með þótta við
væntanlega kaupendur, þú
skalt ekki reyna að velja þér
brýni sjálfur, þú getur aldrei
valið betur en ég. Þessi mað-
ur, silfurmedalíuhafi fyrir
brýningarsnilld, átti torgið á
þessum morgni. Við erum aDt-
af jafn vamarlausir fyrir ör-
uggum og sannfærandi hand-
brögðum.
Napóleon enn
Þessi borg byggir á gamalli
og gróinni velmegun. Landið
umhverfis var ekki auðugt að
náttúrugæðum en Dubrovnik-
menn urðu snemma atkvæða-
menn um siglingar og verzlun,
floti þeirra plægði Miðjarðar-
haf allt og vöruiestir þeirra
þrömmuðu víða um Balkan-
skaga. Þeir stofnuðu snemma
í skjóli sinna miklu múra
menningarlegt aristókratískt
lýðveldi: þeir afnámu þræla-
hald og pyndingar fyrr en
flestir aðrir og hér stóð vagga
slavneskra bókmennta. Stjórn-
arfar þeirra einkenndist eink-
Fran*ald á 7. siðu.
um hylli kátra kvenna í Par-
ísarborg.
Háir múrar
Þó hefur allmikill auður
verið saman kominn í borg-
inni Dubrovnik, sem nú er
mikil ferðamannaparadís og
reyndar kölluð Perla Adría-
Eftir ÁRNA
BERGMANN
oivcmimueg Dorg. Hun er ekki
stór, í henni allri búa um 22
þúsundir og í gamla borgar-
hlutanum, sem umkringdur er
voldugum múrum, búa sex
þúsundir. Hún er meira að
segja svo lítil, að áður en
ferðamannastraumurinn hefst
er ákaflega auðvelt að koma
auga á þann kvenmann sem
helzt er líklegur til að standa
fyrir lauslæti í bænum svo
og þá stúlku sem tvistar af
mestum tilþrifum. Múrarnir
eru breiðir og háir og bjóða
upp á kostulega spásséringu:
annarsvegar himinn og haf og
eyjar, hinsvegar friðsældarleg
miðaldaborg sem varla hefur
breytzt neitt síðustu fimm ald-
irnar. Eftir henni miðri er
sæmilega breitt aðalstræti og
út frá því ganga skuggsælar
götur upp brekkur, svo mjóar
að fullur maður getur ekki
slagað þar neitt að ráði. Hús-
in eru myndarleg, hóflegur
gotneskur stíll í bland við
skynsamlega endurreisn, mjó-
ir skáldakvistir taka við
stjörnuskini, Júlíusvalir fjörga
veggfletina, blómapottar raða
sér á gluggasillur — vítamín
gegn innilokunarkennd í þessu
gráhvíta ríki steinsins. Og
akkúrat engir bílar.
Á sumarkvöldum eru haldn-
ir tónleikar á torginu og Ham-
let er leikinn í gömlu virki,
en að slíkum tíðindum var
ekki enn komið í aprílbyrjun.
Mest sjónarspil fór líklega
SVIPMYNDIR FRÁ JÚGÓSLAVÍU
Júlíusvalir lífga veggfletina.