Þjóðviljinn - 04.06.1965, Blaðsíða 4

ÞffóWiUINN
4 SlÐA
Otgefandi: Sameinmgarflokfcur alþýöu — Sósíalistaflokto-
urinn. —
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson (áb), Magnús Kjartansson,
Sigurður Guðmundssan.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Ritstjóri Sunnudags: Jón Bjamason.
Augiýsingastjóri: Þorvaldur Jóhannesson.
Ritstjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja, Skólavörðust. 19.
Simi 17-500 (5 Iínur). Áskriftarverð kr. 90.00 á mánuðL
Æt/a bændur að borga
herkostnað íhaldsins?
Jjjóðviljinn skýrði frá því í gær, að tvö af öflug-
ustu bændasamtökum landsins, Mjólkurbú
Flóamanna og Mjólkursamsalan, hefðu skrifað
bréf verkalýðsfélögunum, sem eru viðsemjendur
þeirra um kaup og kjör starfsfólksins og tilkynnt
að þessi áhrifamiklu samtök bændanna hefðu
gengið í Vinnuveitendasamband íslands og fari
það með samninga fyrir þeirra hönd. Alkunnugt
er að hið svonefnda Vinnuveitendasamband ís-
lands er ekki nein venjuleg atvinnurekendasam-
tök, heldur lýtur það algerlega stjórn íhaldsins, og
hefur kveðið svo rammt að, að samvinnuhreyfing-
in hefur talið sig tilneydda að hafa annað átvinnu-
rekendasamband fyrir sín fyrirtæki, Vinnumála-
samband samvinnufélaganna. Ekki er of mik-
ið sagt að vegna framkomu sinnar í kaupdeilum
undanfama áratugi sé Vinnuveitendasamband ís-
lands mjög illa þokkaður félagsskapur hjá öllum
launþegum, enda hefur samband þetta áreiðan-
lega farið eins langt og það hefur fremst komizt
og þorað í því að halda niðri kjörum verkamanna
og annarra launþega og hindra réttarbætur al-
þýðufólks. Sinn mesta styrk hefur þetta aftur-
haldssamband þó löngum haft í stjórnmálahlið
sinni, Sjálfstæðisflokknum, sem lengi hefur haft
aðstöðu til að misbeita-valdi Alþingis-»og—ríkis-
stjómar í samræmi við vilja gróðamannanna og
braskara þjóðfélagsins og gegn hagsmunum alþýð-
unnar.
yið þennan félagsskap hafa Framsóknarmennirn-
ir, sem mestu ráða um stjórn hinna tveggja
stóm bændasamtaka, látið þau blanda blóði og
fjármunum. Það tiltæki verður ekki öðru vísi
skilið en sem stríðsyfirlýsing þessara samtaka og
fyrirtækja á hendur verkalýðshreyfingunni, ein-
mitt nú þegar yfir standa stórfelld átök alþýðunn-
ar í verkalýðsfélögunum við hið steinrunna, kalk-
aða afturhald sem persónugert er í stjórn Vinnu-
veitendasambands íslands. Einmitt vegna þess að
bændasamtökin, sem hér er teflt fram gegn verka-
lýðshreyfingunni, hafa verið utan vinnuveitenda-
samtakanna, hafa þau notið mikilla undanþága í
hinum víðtækustu verkfallsátökum sem orðið hafa
hér á undanfömum árum. Það getur því sannar-
lega verið örlagarík ákvörðun, líka fyrir þessi sam-
tök og fyrirtæki sjálf, að skipa sér einmitt nú í
miðjan „andskotaflokk“ verkalýðshreyfingarinnar,
við hlið versta íhalds og afturhalds landsins.
p*ullvíst má telja að það sé ekki vilji íslenzkra
bænda almennt, að samtök þeirra séu rígbund-
in á klafa reykvískra auðmanna og látin borga her-
kostnað íhaldsins gegn fólkinu í verkalýðsfélög-
unum, en hið svonefnda Vinnuveitendasamband
íhaldsins heimtar af svo stórum fyrirtækjum stór-
fé í s'katt. Allur þorri íslenzkra bænda veit að
bændastéttin á samleið með alþýðunni og verka-
lýðshreyfingunni, svo mestar líkur eru til að
Framsóknarforingjarnir séu hér að misnota völd
sín í bændasamtökunum í pólitískri valdarefskák
sinni, samtímis því að þeir ausa út yfirlýsingum
um stuðning sinn við verkalýðssamtökin. — s.
Föstudagur 4. júní 1965
Prófessor Haraldur Bessason:
sem
arnir gleymast
■ Eðlilegt er að íslendingar fylgist vél með þjóðræknisstarfi því sem menn
af íslenzkum stofni vinna vestan hafs. íslenzkir útflytjendur í Ameríku hafa
skapað þar menningarverðmæti, sem jafnan verða metin til afreka íslenzks
anda, íslenzkra bókmennta, verk sem ævinlega munu geymast sem hluti af
menningararfi íslenzkra manna.
0 Fyrir þá Íslendinga ‘ sem áhuga hafa á þessu starfi er jafnan fengur í
Tímariti Þjóðrœknisfélags íslendinga í Vesturheimi, vönduðu ársriti, sem gef-
ið er út í Winnipeg og flytur greinar um þjóðræknisstarfið vestra og íslenzk
menningarmál. í Tímaritinu 1964 er m.a- grein eftir dr. Richard Beck um
Davíð Stefánsson og þar er einnig sú athyglisverða grein sem hér er birt, eft-
ir prófessor Harald Bessason tekin í bessaleyfi til þess að fleiri fslendingar
sjái hana og um leið til að vekja athygli á Tímaritinu og starfi þjóðræknis-
manna vestra.
Þær fræðibækur sem á ann-
að borð nefna ísland, láta þess
ávallt getið, að fsland sé lít-
ið land, og fólkið, sem byggi
það, sé fátt. Hin viðameiri rit
bæta oftast við þeirri dapur-
legu staðreynd, ag vegna hall-
æra hafi íslendingum ‘ fremur
fækkað en fjölgað fyrr á öld-
um.
Fræðsla af þessu tæi er lítt
til þess fallin að vekja áhuga
útlendra manna á fslandi, enda
vita þeir fremur lítið um þetta
norðlæga eyland, ef frá er skil-
inn fámennur hópur fræði-
manna og nokkrir kaupsýslu-
menn, sem hug hafa á fisk-
verzlun.
Vögguvisur.
hað var fieddur' krakki í Koti
Kúrði sig í vöggu-skoti
Btáeygur með bros á inunni
Businn, efni manns.
Gestur seni að enginn unni
Utan niamma hans.
Mánaljós um mjallir blakti.
— ■ju-fo'V**'
ÍhfJ(dvhf-
út-,
Æ,dí.
tír Andvökum, kvæðasafnl Stephans G. Stephanssonar, með eigin-
handarskýringum höfundarins.
Sízt er ástæða til að erfa
það við almúg.af.ólk., þó að það
sé ógeymið á þann þurra fróð-
leik, sem finna má í landfræði-
bókum. Mannlegri þekkingu
eru takmörk gett, og fáfræði er
ósaknæm, ef hún er ekki
blandin neinni meinfýsi Engu
að síður erum við íslendingar
furðuuppnæmir fyrir hvers
konar ranghermi um ísland,
sem við kunnum að heyra af
vörum erlendra manna eða lesa
í erlendum ritum. Við slik
tækifæri er okkur gjamt að
rjúka upp til handa og fóta og
reyna að taka þar upp þráð-
inn sem Arngrímur lærði varð
frá að hverfa með því að ryðja
úr okkur upplýsingum um
stærð hitaveitugeymanna í
Reykjavík, um hitastig á sunn-
anverðu íslandi í þorrainngang,
um fjölda íslenzkra Nóbelsverð-
launahafa, sem við teljum í
þessu ofboði vera einn og hálf-
an. Þá er okkur það ekkert
launungarmál að Þingeyingar
eigi heimsmet í sundi og að
tylft hættulegra skurðaðgerða
séu daglega framkvæmdar á
Landspítalanum við Hring-
braut. í þessum efnum má
segja, að okkur skorti eitthvað
af rósemi Englendinga, sem
mæla greind annarra þjóða eft-
ir kunnáttu þeirra í brezkri
sögu.
Viðkvæmni okkar um alít
það, sem ísland varðar, er
vafalítið að einhverju leyti
tengd þeirri vanmetakennd,
sem smáþjóðir ala einatt hið
innra með sér. Hitt mun þó
vafalaust þyngra á metunum,
ag fslendingar eru óvanir þeim
mælieiningum, sem stærri þjóð-
ír nota í mati sínu á smá-
þjóðunum, því að þeir hafa
aldrej notað slíkar einingar í
mati sínu á sjálfum sér. Það
er engu líkara en að einhvem
tíma í grárri forneskju hafi
stærðarhlutföll íslenzks mann-
lífs. miðað við alheiminn, rask-
azt, þannig ag á ísland hafi
þumlungarnir lengzt og orðið
að álnum og álnir að föðmum.
Við slíkar breytingar hafa svo
komið fram stórbrotin, sérís-
lenzk hlutföll milli einstaklings
Og heildar. Hér er naumast um
að ræða ofmat heildar á ein-
staklingi, heldur sanni nær,
að í augum einstaklingsins
hafi fámenn þjóðarheild feng-
ið yfirbragð stórþjóðar.
Stærðarmat íslendinga á
sjálfum sér er ekki byggt á
þjóðemisdrambi eða ættar-
hroka, þó að slíkar tilfinning-
ar kunni endrum og eins að
hafa bœrzt í brjóstum fá-
einna manna. Hins ber miklu
fremur að gaeta, að um sjálfs-
skoðun og mat á eigin sögu
standa íslendingar öðruvísi að
vígi en aðrar þjóðir.
Eins og fyrr getur, er hér
um að ræða viðhorf, sem er
ævafom arfleifð. Fom-fslend-
ingum fannst sitt eigið þjóðfé-
lag nógu stórt til þess að gefa
bví þing og lög, og það var
líka nógu stórt til að skapa og
verða efniviður í stórbrotin
bókmenntaverk. Þess gætir
ekki, að hinir fomu höfundar
hafi gert sér rellu út af smæð
Málverkasýning á Húsavík
HÚSAVlK. — Nýlokið er málverkasýningu Benedikts Jónssonar
er opin var í bamaskólanum dagana 22.-26. maí.
Á sýningunni voru þrjátíu og fimm olíumálverk, fjórtán vatns-
litamyndir, sex kolkrítarmyndir, tvær stemprentanir og tvær
mósaikmyndir.
Það forna máltæki ,.Engin er spámaður í sínu föðurlandi“ rættist
ekki í þetta sinn því sýningin var mjög fjölsótt og seldust um
fjörutíu myndir. Eina þeirra keypti Húsavíkurbær til skreytingar
á bamaskólanum.
Málverkasýningar eru hér sjaldgæfir atburðir, og þótti mönnum
þetta skemmtileg nýbreyttni í menningarlífi á staðnum. Mynd'n
sýnir Benedikt Jónsson við eina mynda sinna. Hann hefur sýnt I
f Reykjavík ekki alls fyrir löngu — það var í Bogasal. — K. E. J. I
landsing og fæð fólksins. Þá
sýna orðræður fomra höfðiiigja
viðhorf einstaklinga til sjálfra
sin og þjóðar sinnar. Sem
dæmi má nefna þau orð, som
tólftu aldar höfðinginn Jón
Loftsfon lét falla sem svar við
ágengni erlends stórveldis, en
honum fórust svo orð; „Heyra
má ég erkibiskups bóðskap. en
ráðinn er ég í að Kalda hahn
að engu, — og eigi hygg ég, að
hann vilji betur ,né viti en
mínir foréldrar, " Sæmundur
hinn fróði og synir hans.“ í
þessu tilsvari er íislenzk bænda-
menning þyngri á metunum
heldur en ægivald kaþólskrar
miðaldakristni.
Á íslenzkum mlðöldum er
einkar sennilegt, að stórmann-
leg viðhorf hafi látið undan
BÍga fyrir slæmu stjómarfari
og öðmm bágindum, sem leiddu
til andlegrar og efnalegrar ör-
yrkju á ýmsum sviðum. Á
flestum öldum eignaðist þó ís-
land þá menn, sem fannst það
ómaksins vert að gerast full-
tingismenn þjóðar sinnar i and-
legum og veraldlegum efnum.
Til skýringar á þeim mæli-
einingum, sem íslendingar nota
fyrir sjálfa sig má enn nefna,
að íslenzk tunga hefur hagað
því svo, að nútíma fslendingar
eiga sér þúsund ára rætur i
þeirri jörð, sem þeir ganga á.
Jafnvel illa læsir menn vita
altjent nokkur deili á fornum
staðheitum, sem þeir heyra um
,eða taka sér í munn næstum
daglega, og tengd eru þéim
sögnum, sem rekja má aftur
til landnámsaldar. Enginn heim-
sækir svo Laxárdal í Dölum
vestur, að hann verði þess
ekki var, að í vitund fólksins,
sem hann hittir, lifa hinir
fomu Laxdælir góðu lífi í stað-
heitum og kennileitum og em
þannig samtíðarmenn þeirrar
kynslóðar, sem nú byggir tlal-
inn. Sama máli gegnir um sam-
búð Rangæinga og Skaftfell-
inga við sögupersónur Njálu.
Þetta nána sambýli hútíðar-
manna við fortíðina er ofarlega
í huga þeim mönnum, sém
skipa íslenzkum menntamálum,
því að íslenzka og fslands-
saga eru einráðar að kalla í
" sagn- og málvísindiitú '■Wð‘rfíá-
skóla fslands. ú,
Náið samband við fortíðina
er vafalaust meginfwsökii Jþess,
að fslendingum er gjarnara'að
sjá sitt eigig þjó.ðlíf sem lóð-
réttan þverskurð frá fomöld til
nútíðar heldur en sem þver-
skurð af nútíðinni einni, Lóð-
réttu línurnar auka ekki lítið
á stærð þessarar sérstæðu, ef
ekki einstæðu, þjóðlífsmyfldar,
þar sem horfnar kynslóðir eru
látnar bæta upp fæð Iifenda.
Það sem á skortir um breidd
þeirrar myndar bætir lengdin
margfaldlega upp.
1 fornöld varð Island síðasta
heimkynn; andlegrar yíkinga-
aldar Norður-Evrópu. f þeirri
menningu greinum við „hið
stóra í hinu smáa“, þar senj
fámennt þjóðfélag á . norður-
hjara heims reisir andlegri
menningu allra forjy-gerim.
anskra þjóða þann eina vaían ■
lega minnisvarða, sem‘ '
eignuðust. í íslenzkufn gulfald
arbókmenntum öðlúðust • 5 nór
ræn goð ódauðleika á bana-
dægri sínu Þeir fommenn, sem
gáfu sjálfum guðunum eilíft
ltf, voru verðugir forverar þess
fslendings. sem við upphaf
þessarar aldar ávarpaði, tungu
feðra sinna sem drottningú
„allra heimsins tungna“. Samj.
maður ætlaði þjóð sinni hlut-
verk stórþjóðar. f ljóði hans
áttu fslendingar að verðá
„væringjar“ nútímans og „vík-
ingar andans, um. Staði og
hirðir“. Að líkindum hefúr
hvorki fyrr né síðar .verið gerð
stórmannlegri úttekL á framtíð
íslenzkrar menningar.
Það efni, sem nú 'hefur vér-
ið vikið að, er einkar mikil-
vægt til skilnings á^sögu fyrstu
íslenzku kynslóðanna í Vestur-
heimi Forystumenn íslendinga
i sjálfstæðisbaráttuúni á_ nítj-
ándu öld litu svo tii, að ísland
og islenzka þjóðin Væru þrátt
, fyrir smæð sína ,og fátækt
verðug mikilla fóma. Land-
námsmenn þeir, sem komu til
Nýja íslands á áftunda tug
síðustu aldar, litu ' þjóðarbrot
Framhald á 9. síðu.