Þjóðviljinn - 04.06.1965, Blaðsíða 7

Föstudagur 4. júní 1965
ÞI6ÐVILIINN
SJÖ
ALDIR
LIÐNAR
FRÁ
FÆÐINGU
DANTES
ÁRNI
BERGMANN
TÓK
SAMAN
ÁSTIR,
ÚTLEGÐ,
FRÆÐI-
MENNSKA
Þe&il tílýífa* Rossettis er byggð á því kvæði i Vita' núóva sem lysir dauða BEATRICE.
keisara sjöunda tækist að
leggja undir sig' Flórens og
sameina ítalíu — skrifaði þá
lært rit um nauðsyn keisara-
stjórnar yfir öllum heimi Hin-
riki til framdráttar. En skáld-
ið sá allar vonir sínar bresta,
og tvívegis strikaði ættborg
hans hann af lista yfir náðaða
útlaga. Síðustu ár sín dvaldi
hann í Ravenna hjá Guido Pot-
enta greifa og þar lauk hann
við sitt mesta verk, Hinn guð-
dómlega gleðileik. Hann vonaði
að skáldfrægðin myndi að 'ok-
um leyfa honum að snúa heim
með sæmd, en dauði hans kom
í veg fyrir það. Hann dó 1321
og var grafinn í Ravenna. Flór-
ensmenn reyndu síðar marg-
sinnis að fá jarðneskar leyfar
síns mikla sonar fluttar heim,
en Ravennar höfnuðu alltaf
þeirri málaleitan.
Þrettánda öld
Dante, sem nefndur hefur
verið síðasta skáld miðalda og
fyrsta skáld hins nýja rfma,
fasddist fyrir sjö hundruð ár-
um — árið 1265.
Það er varla fyrir óútskýrða
duttluriga örlaganna. að skáld
er hlýtur slíka nafngift kemur
fram einmitt á Italíu, og þá í
einhverju háþróaðasta borgríki
landsins, Flórens. Italía var
um þessar mundir orðin mið-
stöð fjörugra viðskipta milli
austurs og vesturs, borgir
landsins uxu hratt og efldust
af þeim auði, er til varð fyr-
ir starf snjallra kaupmanna og
duglegra iðnaðarmanna. Og
þetta nýja efnahagslega vald
breytir smám saman byggingu
þjóðfélagsins — þótt borgimar
viðurkenndu yfirleitt í orði
kveðnu vald páfa eða þýzks
keisara voru þær í raun og
veru mjög sjálfstæðar, og s.iálf-
stæð tilvera þeirra veldur æ
meiri upplausn í stirðu þjóðfé-
lagi lénsveldisins. Kapítalism-
inn er að fæðast.
En þessi þróun gekk ekki
andskotalaust. Lénsveldið átti
sér öflug virki og þróun gekk
mjög mishratt í ýmsum hlut-
um landsins. Auk þess reyndist
ekkert ríki eitt nógu öflugt til
að geta risið til ótvíræðrar
forystu, landið var áfram clof-
ið í mörg smáríki. sem Mfðu
sjálfstæðri tilveru og áttu i
harðri inribyrðis baráttu. Full-
trúar hinna nýju tíma hlutu
hinsvegar að stefna að samein-
ingu landsins, kapítalism'nn,
þetta efnjlega reifabam, burfti
á rúmum innri markaði að
halda til að geta orðið stór og
sterkur. Og í hverju borgriki
komu upp flokkadrættir, um
það, hvemig :bezt yrði að siíkri
einingu stefnt. I þeim átökum
birtust og hin langvinna bar-
átbu milli páfastóls og keisara:
gíbellínar börðust fyrir samein-
ingu landsins undir ægishjáhni
hins þýzka keisara, guelfar á-
litu hmsvegar að páfinn væri
sá aðili sem bezt væri að sam-
einast um.
1 ættborg Dantes. Flórens,
urðu átökin milli þessara
flokka löng og hörð, en árið
1282 hafa guelfar náð undirtök-
um og svipbu gíbellfna öllum
rétti til þátttöku í stjóm borg-
arinnar, nokkru síðar voru gí-
bellínar, sem studdust við aðal-
inn, sviptir öllum pólitískum
réttindum. En guelfar klofnuðu
síðar í „svarta‘‘ og ,,hvíta“, og
meðal hinna hvítu guelfa lifði
töluvert af hugmyndum gíbell-
ína. einnig að því er varðar af-
stöðu páfa og keisara.
Stiórnmál
Hér er sagt nokkuð frá oess-
um pólitísku átökum fyrir bær
sakir, að þau eru riKtengd lifi
og starfi Dantés, höfðu djúp-
stæð áhrif bæði á líf hans og
skáldskap. Fjölskylda Dantes
studdi guelfa, og sjálfur var
hann, er harin náði lögaldri,
skráður f gildi apótekara og
lækna, en í þvf gildi voru einn-
ig bóksalar og listamenn. Ung-
ur berst hann með sínum flokki
gegn gíbellínum. Hann getur
sér gott orð, situr í borgarráði
á tíunda tug þrettándu aldrar
og lýðveldið felur honum ým-
isleg diplómatísk verkefni. Ar-
ið 1300 er hann kjörinn í koll-
egfu hinna sex príóra er bprg-
inni stjómuðu. Eftir að flokkur
guelfa klofnaði styður hann þá
hvítu, og beitir sér gegn dekri
við páfa. Páfinn, Bonifacius
áttundi kallaði þá á franskt
herlið til stuðnings hinum
,,svörtu“ vinum sínum. I nóv-
ember 1301 hefjast miklar of-
sóknir á hendur forystumönn-
um hvítra, og í janúar 1302 er
Dante stefnt fyrir rétt og hann
borinn lognum sökum um
mútuþægni. Skáldið bjóst við
hinu versta, og fíúði og eigur
hans voru gerðar upptækar.
Dante lifði í útlegð það sem
eftir var ævinnar og leit aldrei
framar Flórens, ,.hið dásamlega '
fjárhús þar sem hann svaf sem
lamb“.
I útlegðinni hélt Dante áfram
pólitískri starfsemi, reyndi að
efla þá hvítu til valdatöku í
Flórens, gerði um tíma banda-
lag við fyrri fjandmenn, hina
útlægu gíbellfna; miklar vonir
batt hann við það, að Hinriki
enda hans. Til Proyence sóttu
Italir þá skáldskaparhefð sem
einkum stundaði á lofsöngva tíl
hinnar riddaralegu árásar.
Þúngamiðja þessa skáldskapar
er ,,madonna“, fegurðin sjálf
holdtekin en um leið grimmur
harðstjóri yfir þeim vesaling
sem elskar hana, og sýnir hún
gjama þjóni sínum þann kulda
sem verður honum að aldurtila,
en hann er sínu leyti blessar
þær þjáningar er hún leiðir yf-
ir hann. En þessi skáldskapar-
formúla tekur nokkrum stakka-
skiptum á leið sinni um Italiu.
Þannig skapast í því ágæta
menntasetri, Bolognia, 'ærð,
heimspeki og lýrik, þar sem
hin heittelskaða verður fyrst
Franskur maður að nafni
Dominique Birmann deRelles
dvaldi hér á landi í fyrra og
gerði tslandskvikmynd (svart-
hvíta) með aðstoð pólsks
kvikmyndatökumanns. Enn-
fremur gerði hann kvikmynd-
ir í Færeyjum og á Græn-
landi og nefnir hann myndir
þessar „Europe oubliée“ —
hin gleymda Evrópa.
De Relles hefur nú boðið
íslenzka sendiráðinu í París
að sjá þessar myndir, og
segir í frétt frá sendiráðinu.
að upptakan hafi verið tækní-
Islandskvikmyndm
kostaðc aleiguna
lega mjög vel gerð og list-
ræn. Talað er við nokkra !s-
lendinga í myndinni og virð-
ist þau á margan hátt fróð-
leg um land og þjóð, þótt
nokkuð séu þau ungæðisleg ft
köflum.
íslandsmyndin er um 16
mm og sýningartími um 37
mínútur. Efni hennar er
andstæða sveita- og borgar-
lífs. Islenzkt tal var með
myndinni og önnuðust það
Andri Isaksson, Sveinn Ein-
Hinn Ijúfi stíil
Dante skrifaði sín fyrstu
kvæði í anda suðurfransks
skáldskapar og ítalskra stæl-
og fremst hjúpur utan um á-
kveðnar hugsjónir. Ástin verð-
ur yfirmáta andleg og „ma-
donnan“ tákn sannleikans og
dyggðarinnar. Þessu nýja ínni-
haldi fylgdi þrælslungið form
og hágöfugt heimspeki'.egt
tungutak. Þessi skáldskapar-
skóli, sem gefið var nafnið
„hinn Ijúfi nýji stíll“, lét hina
raunverulegu konu lönd og
Ieiðir, hún varð aðeins tilefni
skáldum til að beygja hné sín
fyrir háleitum siðgæðishug-
myndum.
Á þessum brautum steig hið
unga skáld sín fyrstu skref.
Af miklum dugnaði tileinkaði
hann sér heimspeki og flókið
táknmál þessa skóla. En honum
tókst snemma að rjúfa að
nokkrú takmarkanir bessa
kveðskapar, túlka dýpri og e'n-
lægari tilfinningu en skáld-
bræðrum hans, sýna næmara
og fyllra veruleikaskyn.
Nýtt líf
Þekktasta verk hins unga
Dante er ,,Nýtt líf“, kvæðakver
skrifað um áramótin 1291-92.
I þessari bók eru um þrjátíu
ljóð, sem tengd eru saman með
frásögn í óbundnu máli. Þar
segir frá ást skáldsins til Beat-
rice, þessari heimsfrægu ást
sem síðan hefur haft hin ólík-
legustu áhrif um allar jarðir:
eða hvort hefði Þórbergur
Þórðarson gengið með þvílík-
um ágætum til elskunnar sinn-
ar ef ekki hefðu spurzt til Is-
lands, þótt seint væri, tíðiodi
af ástum þessa samtimamanns
morðingja Snorra Sturlusonar?
Við fyrsta fund þeirra Beat-
rice, segir skáldið, hafði sál
hans kippzt við af fögnuði —
þá voru þessir ágætu elskendur
níu ára gömul. Níu árum síðar
sáust þau aftur og þá hneigði
Beatrice sig alúðlega í kveðju-
skyni — og þessi kveðja fyilti
sál skáldsins óumræðanlegri
sælu. Hann hleypur í felur og
þar dreymir hann draum er
hann lýsir í sinni fyrstu sonn-
ettu. Þar sýnir hann ástarguð-
inn, berandi þá heittelskuðu á
höndum sér og gefur hann
henni að eta af hjarta skálds-
ins. Vinum skáldsins finnst
þetta furðuleg mynd: ung
stúlka etur af hjarta elskhug-
ans og þeir gera gys að skáld-
inu. Spé þeirra og ísmeygileg-
ar spurningar freista Dante til
arsson og fleiri. Enn hafa
franskir skýringartextar ekki
verið settir við myndina, eu
höfundur vinnur að því nú
og verður myndin sýnd með
íslenzku tali.
Birmann de Relles hefur
þegar selt myndina sænska
kvikmyndafyrirt.aekinu Svensk
Filmindustrie, og er það vori
hans að hún verði keypt af
sjónvarpsstöðvum víða um
heim og verða þá settir
skýringartextar á viðeigandi
málum við franska textann.
-------------------SlÐA ^
að fara í launkofa með ást sína
til Beatrice og látast ástfang-
inn af annarri konu. Þessi láta-
læti takast svo vel, að Beatrice
lætur sannfærast og hættir að
kinnka til hans kolli. Skáldið
er miður sín, fer einförum og
grætur beizkum tárum. Ein-
hverju sinni er Dante í kvenna-
hóp og sér sig þá tilneyddan
til að lýsa því hvers vegna
hann forðist að vera í návist
konunnar sem hann elskar:
hann segist finna æðsta sælu í
þeim orðum er lofi sína hjarta-
drottningu. Við þetta tækifæri
og mörg önnur lýsir hann af
hlýju og einlægni, sem óvana-
leg mátti þá teljast í skáldskap,
þeim göfgandi áhrifum sem
honum finnst Beatrice hafa á
sig og alla menn aðra. Það er
sem hún geisli frá sér góðvild
og dyggð, og sú ást sem hún
vekur í hjörtum reyndist í
sjálfri sér vegur til dyggðar,
siðferðilegrar og vitsmunalegr-
ar fullkomnunar. Og einkum
eflast þessi áhrif eftir dauða
Beatrice — og í harmagráti sín_
um yfir þelm döpru tíðindum
vinnur skáldið stærsta skáld-
lega sigra. Eftir daga örvænt-
ingar og ýmislegra hliðarspora
á lífsbrautinni ákveður skáldið
að helga líf sitt lofsöng um
Beatrice. En hann ákveður um
leið að hann muni ekki nefna
nafn hennar, fyrr en hann geti
sagt frá henni á sæmilegri
hátt — hann muni afla sér
þekkingar er ‘gerí honum kleift
að segja það um Beatrice sem
ekki verði sagt um neina konu
aðra. Þannig má finna í „Nýtt
líf“ fyrirheit um seinni verk
Dantes og þá ekki sizt ,,Hinn
guðdómlega gleðileik" — alla
ævi bar skáldið mynd hinnar
heittelskuðu í hjartanu sér til
- hvatningar og innblásturs.
I þessu verki er margt tek-
ið í arf frá fyrri miðaldabók-
menntum — flókið líkingamál,
talnadulspeki, hefðbundnar sýn-
ir og fleira — en um leið er
,,Nýtt líf“ fyrsta sjálfsmvnd
höfundar í söguformi í vestur-
evrópskum bókmenntum, auð-
ugra og sannfróðara verk urp.
leyndar hræringar hjartans
en menn vissu áður dæmi tiL
Itölsk tunga
I ,,Nýtt líf“ segir Dante fuil-
komlega satt til um fræðiiðk-
anir sínar — eftir dauða Seat-
rice leitaði hann í raun og
veru huggunnar í heimspeki
og öðrum fögrum fræðum,
sökkti sér niður í ,,Huggun
heimspekinnar1' eftir Boetius,
rit heilags Ágústínusar, forn
rómversk skáld. Ávöxtur þesSar-
ar lesningar og íhugana var
heimspekilegt og siðferðilegt
rit, „Samdrykkjan", er hann
ritaði á fyrstu útlegðarárum
sínum.'
Þetta rit átti að vera nokk-
urskonar alfræðibók, þar sem
komið væri að öllum þeim
spumingum sem héldu vóku
fyrir heimspeki á miðöldumr
um guð og engla, eilíft líf,
hamingju, skynsemi og sál. Sú
guðfræði er varla likleg til að
vekja forvitni margra nútíma-
manna. Og því er ritsins getið
hér, að það var skrifað á ít-
alskri tungu, en ekki á latínu
eins og öll lærð rit í þá daga.
Þetta er mjög þýðingarmikil
staðreynd: hér er fyrst reynt að
útbreiða þekkingu miðalda-
manna með því að rita á máli
alþýðu. Og Dante lét ekki þar
við sitja, hann skrifaði sérstakt
Framhald á 9. sfðu.
Myndin verður kynnt á kvik-
myndahátfðum í sumar.
Sjálfur hefur hann lagt til
að eitt eintak af myndinni
verði gefið til Islands, en
Svensk Filmindustrie hefur
nú þegar höfundarréttinn.
Birmann de Relles hefur
ýmsu fórnað til að þessi
mynd yrði til. Hann féll f
hver við Geysi er hann vann
að myndinni og skaðbrenndist
á læri. Og kvikmyndaleið-
angurinn til Islands, Færeyja
og Grænlands kostaði hann
aleiguna.
lUIIUi