Þjóðviljinn - 05.05.1966, Blaðsíða 7

Fímmtudagur 5. maí 1966 — ÞJÓÐVTLJINN — SÍÐA "J
Leikfélag Reykjavfkur:
Dúfnaveizlan
eftir HALLDÓR LAXNESS
Leikstjóri Helgi Skúlason
Halldór Laxness og Leikfélag
Reykjavíkur efna til ríkmann-
legrar og forvitnislegrar veizlu
í leikhúsinu gamla við Tjöm-
ina, og verður ekki annað séð
en gestirnir skemmti sér hið
bezta, taki þátt í fagnaði þess-
um af lífi og sól. Frumsýning
var á föstudaginn var og öll-
um aðilum ágætlega tekið,
saman. Um venjulegan senni-
leik söguhetja og atburða er
ekki að rseða fremur en óður,
og á stundum næsta torvelt að
greina röklegt samhengi — á-
horfendur verða að grípa til
ímyndunaraflsins, reyna að
skynja og skilja verkið hver
með sínum hætti og eftir beztu
getu, enda er sú yfirlýst ætlan
Gventló (Gísli Halldórsson) og pressarinn (Þorst. Ö. Stephensen).
hinn margsnjalli aðalleik'ari
Þorsteinn ö. Stephensen kall-
aður fram og hylltur hvað eft-
ir annað, og skáldinu að lok-
um mikið og lengi fagnað með
innilegu og samstilltu lófataki.
Að rnínurn skeikula dómi er
„Dúfnaveizlan“ leikrænast —
hugtækast og alþýðlegast af
sviðsverkum nóbelskáldsins ís-
lenzka — ,.íslandsklukkuna“
skil ég að sjálfsögðu undan,
enda leikíærð skáldsaga. Lax-
r.ess hefur ötullega glímt við
margháttuð vandamál sviðsins
og sú viðureign borið sýnileg-
an ávöxt. dramatísk þekking
hans og verklagni vaxið við
hverja raun. Hins er ekki að
dyljast að ,.Dúfnaveizlan“ ber
auðsæ ættarmót hinna fyrri
leikrita, höfundurinn fer sem
áður eigin leiðir, skeytir engu
um álif annarra. engum líkur
nerria sjálfum sér og skapar
enn þann sérstæða frumlega
stíl sem við þekkjum öll. Hann
kallar „Dúfnaveizluna" skemmt-
unarleik og er vel við hæfi —
verkið verður ekki skilgreint,
með venjulegum hætti. jlungið
gróskumiklu gamni og djúpri
alvöru. félagslegri ádeilu og
tvísæju háði. og að vanda
grípur skáldið til margvíslegra
fáránlegra tiltekta, einkum um
miðbik leiksins. Sum eru dá-
lítið skopleg. önnur lílt heppn-
uð að mínu viti, skjóta yfir
markið, en þannig er Laxness
Eitt atriðanna er látbragðsleik-
ur og mætti ætla að þar værl
um stflbrot og misræmi að
ræða, en atriði þetta fellur
samt mætavel inn í heiidina,
tvístrar ekki heldur tengir
skáldsins. Meginhugsun þess
tel ég þó engum ofraun aö
nema í höfuðatriðum, og verð-
ur ekki nánar farið út í þá
sálma og sagan því síður rak-.
in; Laxness segist sjálfur ætla
að skemmta gestum sínum og
annað ekki, og það tekst hon-
um áreiðanlega að þessu sinni.
Beizk kímni, reiði og napurt
háð einkenna að jafnaði fyrri
leikrit hans, en í „Dúfnaveizl-
unni“ er kímnin græskulausari
en áður og leikurinn allur
mannlegri og hlýlegri, þótt
vopnum sé stundum óvægilega
beitt, orðsvörin alþýðlegri og
nær venjulegu talmáli og verk-
ið líklegt til ærinna vinsælda.
Og áð minnsta kosti þrjár
söguhetjurnar eru merkilegar
og minnisverðar á flesta lund —
ég á við pressarann, þann
óborganlega heiðursmann,
Gvendó hinn furðulega lög-
fræðing og óþokkann unga
Rögnvald Reykil. Pressaranum
kynntumst við í smásögu þeirri
samnefndri sem er undirstaða
og undanfari leiksins, en hér
er mynd hans skemmtilegri.
skýrari og fyllri. Hann á ef-
laust skyldmenni í fyrri verk-
um skáldsins, og þó einstæður
og gleymist engum; frægð hans
verður lengi uppi, en vart of-
mælt að hún muni eiga inn-
fjálgri túlkun Þorsteins ö.
Stephensens margt að þakka.
Pressarinn er hjartahreinastur
og hógværastur nianna og vil)
öllum gott gera, sparsamur og
nægiusamur með afbrigðum.
fulltrúi fomra íslenzkra dyggða
frá tímum harðræðis og hung-
urs, en svo einfaldur og gamal-
dags að hann skilur hvorki
peninga né samtök stéttia; en
þó athyglisverður lífsspekin.gur
á sinn óbrotna hátt. Hlutverkið
er mjög kyrrstætt og einhæft
— gamli maðurinn skipti.r blátt
áfram aldrei skapi, er alltaf
samur og jafn, þótt öldurnar
rlsi hátt og á móti blási. Túlk-
un Þorsteins ö. Stephensens er
engu að síður óvenjulega lif-
andi og rík að litríkum blæ-
brigðum, gervi og allt látbragð
með hreinum ágætum, skap-
gerðarlýsingin heilsteypt og
traust frá grunni; mannleg
hlýja hans, góðsemi og ein-
feldni hjartans dylst hvergi.
Um snilldarleg Drðsvör Þor-
steins er ekki sízt vert, honum
tekst áreynslulaust að gera
barnalegt tal gamla mannsins
svo hnitmiðað og sterkt og (-
smeygilega fyndið að segia
má að tilsvör skáldsins dýpki
og stækki í meðförum hans.
Eitt er víst: pressarinn er á.
meðal stærstu afreka Þorsteins
ö. Stephensens og óþarft að
fara um þá hluti fleiri orðum.
Við hlið pressarans stendur
hin aldraða kona hans, fófaveik
og biblíuföst, góður og tryggur
lífsförunautur sem kvartar
aldrei yfir neinu. Anna Guð-
mundsdóttir er ekki jafnoki
manns síns en leikur jafnan
blátt áfram, eðlilega og hlýlega,
gérir í öllu skyldu sína.
Gvendó lögfræðingur er ör-
fátækur fulltrúi er hann birtist
fyrst og síðast, undarlegur
maður á flesta lund Dg gefinn
fyrir ýmislegar tiktúrur, hann
klæðist jafnvel kvenbúningi frá
árinu 1912 þegar honum býður
svo við að horfa; mjög athygl-
isverð og hugtæk mannlýsing
þótt torvelt sé að skilja til fulls
og virðist standa á mótum hins
gamla og nýja tíma. Pressar-
inn hefur grætt mikið fé vegna
iðni sinnar, vinsælda og spar-
semi og er skapi næst að
fleygja seðlunum eða brenna,
þeir eru óþrifnaður og ófögnuð-
ur að han.s dómi. En Gvendó
tekur peninga gamla mannsins
í sína vörzlu og reynist svo ein-
stæður fjármálasnillingur að
eftir fá ár er pressarinn orð-
inn langríkastur maður á landi
hér, veit ekki aura sinna tal,
Dg er af þeim viðskiptum mikil
saga. „Ef einhver maður verð-
ur fyrir þeirri hremmíngu að
eignast eitt stórhýsi þá er ekki
til það afl á jörðu sem getur
forðað honum frá því að eign-
ast tuttugu og fimm í viðbót.
Þvf miður“. Gvendó veit hvað
hann syngur, og lögmálum
kapxtalismá, spákaupmennsku
og veröbólgu lýsir skáldið með
því mergjaða háði sem honum
er lagið. Þennan fux-ðulega ná-
unga leikur Gísli Halldórsson
af ríkri kímpi og ærnum
þrótti, þótt ekki sé framsögn
hans eins snjöll og í einþátt-
ungum Dai’io Fo. Samleik
þeiri-a Þorsteins skeikar hvergi,
og þi-átt fyrir allt tekst Gísla
að vekja þann samhug með
Gvendó sem ætlazt er til, hann
er jafnskemmtilegur Dg ör-
uggur hvoi-t sem hann kemur
fram sem fátækur mannvinur
eða strokinn og velmetinn fjái-
málamaður.
Gvendó er ekki við eina fjöl-
ina felldur sem áður var sagt.
hann tekur það meðal annars
að sér að koma erlendum mun-
aðarleysingjum f fóstur hjá
góðu fólki á Islandi. Hann ek-
ur lítilli stúlku inn til hinna
SviOsmynd úr „DUFNAVE1ZLUNNI“
barnlausu pressarahjóna —
Anda er hún kölluð og verður
sannur sólargeisli á hinu fá-
tæklega heimili, falleg og góð
stúlka, hæglát og nægjusöm og
langar helzt „að eiga hænsna-
kofa og kálgarð“. En hún vei-ð-
ur fyrir því óláni að hinn al-
ræmdi flagai’i Rögnvaldur
Reykill fíflar hana, hún gefur
varmenni þessu hönd sína og
hjarta, en tilgangur hanssáeinn
að reyna að komast yfir auð-
æfi pressarans. Ætla mætti að
hin fríða og hugþekka leik-
kona Guðrún Ásmundsdóttir
hefði hlutverk öndu á sínu
vakii, en svo er í rauninni
ekki; það verður einhvernveg-
inn minna úr barnslegri ást
hennar og aðdáun, sárum von-
brigðum og réttlátri reiði en
efni standa til. Ástæðan er ef-
laust að nokkru sú að Borgar
Garðarsson veldur ekki hinu
mikla hlutverki sínu, og sam-
leikur hinna ólíku elskenda
svipminni en skyldi og veikast-
ur þáttur sýnmgarinnar. íjn af
Reykli er það skemmst að segja
að hann er alger andstæða
pressarans, og raunar ekki 1
fyrsta sinn að Laxness leiðir
saman einfalda menn og ó-
þokka; ungur spjátrungur,
svikahrappur og glæpamaður,
algerlega samvizkulaus og svo
kærulaus og ósvífinn að firn-
un sætir; öndu telur hann trú
um að hann sé miljónungur,
spekingur og hugsjónamaður.
Ætla mó að hann sé ímynd
alls hins. versta sem skáldið
lítur í dáradansi nútímans og
raunar framtíðarinnar líka —
Reykill talar sífellt og af mik-
illi mærS um landnám
á tunglinu, geigvænlegar
uppfinningar og þar fram
eftir' götunum og þykist vei-a
„doktor í geimnum“: spá mín
er sú að Laxness eigi eftir að
gera þessari óhugnanlegu mann-
tegund nánari og fyllri skil,
þótt síðar verði. Borgar Garð-
arsson er of ungur og óþrask-
I aður og skortir sýnilega reynslu
og tækni, það sópar stórum
minna að honum en ætlazt er
til; þó má ætla að hann haíi
ekki leikið betur áður ef tillit
er tekið til allra aðstæðna.
Hlutverkið er aðeins á færi
mikilhæfra og reyndra leikara,
en fyrst það var falið jafn-
ungum manni hvei-svegna varð
Arnar Jónsson ekki fyrir val-
inu?
Af aúkapersónum ber fyrst að
nefna Harald Björnss. forkunn-
legan pokaprest og bDðflennu
í dúfnaveizlunni frægu; hann
er seyi-ður á svip, ágjarn og
ógeðfelldur eins og samstarfs-
manni Reykils hæfir. Sjálfri
veizlurini er betur lýst í smá-
sögunni en leikritinu, en þar
ber þó ýmsa góða leikendur
fyrir augu, þótt hér verði ekki
allir taldir. Guðmundur Páls-
son er tilvalinn kæmeistari,
Emelía Jónasdóttir aðsópsmikil
og hressileg veizlukona, gift
Gesti Pálssyni, Arnar Jónsson
átakanlegur hálfblindur maður
og skýr í máli og Leifur Ivars-
son maður með englahár og
hellu fyrir eyra. Þá er Helgi
Skúlason öruggur í góðu gervi
uppskafnings og heimsborgai-a,
og Helga Bachmann óneitanlega
glæsileg og girnileg sem hin
Helga Bachmann, Haraldur B
í hlutverkum sínur
vergjarna sendiráðsfrú, frilla
Reykils. Hún tekur hann með
sér til útlanda þegar tukthúsið
blasir við honum og öll sund
virðast lokuð, en til Islands
vii-ðist hann ekki eiga aftur-
kvæmt og það er í i-aun og
vem hinn gleðilegi endir þessa
skemmtunarleiks.
Helgi Skúlason er leikstjóri
og vinnur verk sitt af ótví-
ræðri nákvæmni og atorku,
hi-aða og rétt handtök skortir
hvergi. Skáldið íylgdist ná-
kvæmlega með æfingum, enda
virðist fátt fara á milli mála.
Leikmyndirnar tvær eru ágæt
og mjög vönduð vei-k Steinþórs
Sigufðssonar, tveir heimar eins
ólíkir og verða má: kjallara-
kytra pressarans og fordyri f
'Grandhótel, íburðarmikið og
skrautlegt sem bezt má verða.
Vegginn til hægri tókst mér
illa að skilja, svo að öx-litlu
atriði sé fundið.
Tónlist Leifs Þórarinssonar á
lofsverðan þátt í sýningunn’
og ber öllu framar að minnast
á fatahi'einsunarrafsódiuna svo-
nefndu sem oft er leikin og
sungin og jafnan á réttum stöð-
um og öllum til ósvikinnar á-
nægju; hið snjallasta lag og
minnir réttilega ofurlitið á
gamla verkalýössöngva frá
Norðurlöndum. Þó að Fata-
hreineunarfélagið hafi fyrir
löngu breytzt úr samtökum fá-
tæki-a verkamanna í félag at-
örnsson og Borgar Garðarsson
í „Diífnaveizlunni“
s
vinnurekenda og bx-oddborgara,
kyi-jar það hinn forna baráttu-
söng sinn eftir sem áður; þar
birtist enn hið tvíræða háð
skáldsins. Formaður þess og
forsöngvari er Jóhann Pálsson
og stendur vel í stöðu sinni;
og er þá lokið að segja örlítið
frá dúfnaveizlunni og gestgjaf-
anum kostulega, þeim mikla
sómamanni. Á. Hj.
De Gaulle boðið
til Búlgaríu
PARlS ■ 2/5 — Couve de Mur-
ville, utanríkisráðherra Frakk-
lands, er kominn aftur til Par-
ísar úr ferðalagi sínu til Rú-
meníu og Búlgaríu. Skýrt hefur
verið frá því að de Gaulle hafi
verið bDðið í opinbera heimsókn
til Búlgaríu og Sjivkof. forsætis-
ráðherra Búlgaríu. boðið til Par-