Þjóðviljinn - 26.06.1966, Síða 7

e
Sunnudagur 26. júní 1966 — ÞJÓÐVTUINN — SÍÐA J
(JÖRORÐ HINS SÆNSKA RÍKIS GÆTI YERIÐ:
NEYTTU
Um þessar mundir er að birtast í franska
vinstrmtinu Le nouvel observateur greina-
flokkur sem nefnist ,,Hinn skandinavíski
draumur" eftir Michel Bousquet. I eftirfar-
andi grein er mjög veitzt að frumstæðri
neyzluhugsjón þess velferðarríkis sem sænsk-
ir jafnaðarmenn stæra sig af, að slælegri
frammistöðu verklýðsfélaga, og um leið gerð
grein fyrir þeirri kreppu sem sænskt auð-
magn er í nú og þá fyrir au'knum áhuga á sósí-
alistískum úrræðum, sem birtist í margefldri
starfsemi kommúnista og vinstri sósíalista.
Sænski verkamaðurinn er
borgari sem vinnur með sín-
um eigin höndum — þetta er
hin opinbera skilgreining.
Stéttabaráttan? Hún er úr sög-
unni „af því að við erum í
stjörn‘‘. En hvað um vald
verkalýðsins, frelsun þeirra?
Slagorð tóm: það sem skiptir
máli. 'er að hafa peninga og
frelsi til að velja á milii nokk-
urra tegunda af sömu vöru.
Eða svo hefur forsætisráðherr-
ann, Tage Erlander, sagt.
Lýðræði á vinnustað? Það
höfum við hvorki heyrt né séð.
Það er hlutverk séffans að
stjóma. Verkalýðsfélagsins að
vaka yfir kaupgreiðslum. Og
svo eru allir ánægðir. Og
frjálsir: frelsi verkamannsins
er fólgið í þvi að geta verið
neytandi eftir vinnu — eins og
burgeisinn.
Loftræst helvíti
Til að sjá hvernig þetta virk-
ar í reynd hef ég heimsótt nýja
Volvoverksmiðju skammt frá
Gautaborg. Rúmgóðir vinnusal-
ir. hreinir, ioftræstir; ungir
menn og konur við færiböndin,
eftir hvert handtak fá þau
aumabliks hvíld.
Er þetta ekki ágætt? Nei,
þetta er loftræst helvíti. Þetta
er vísindaleg skipulagning á
mannlegupi afköstum ham-
kvæmt MTM-aðferðinni, inn-
fluttri frá Bandaríkjunum, en
hún byggir á þvi að mæla
hverja hreyfingu í sekúndu-
brotum. Launin eru allgóð —
og verkalýðsfélagið hefur sjálft
sambykkt hina amerísku að-
ferð. En jafnvel í Vestuf-
Þýzkalandi berjast verkalýð.s-
félögin gegn þessum tímamæl-
ingum —■ f Frajjklandi og ítal-
íú tpykir það sjálfsagt mál.
— Hér höfum við, segir
verklýðsforingi einn, fengið
vald til að sjá um að tíma-
mælingarnar séu réttar.
— Furðulegt, segjum við.
Hafið þið ekki, eins og ftolsk
verklýðsfélög, gengið frá ykk-
ar eigin vinnuhagræðingu, sem
þið setjið upp andspænis áætl-
unum atvinnurekenda?
— Nei, rannsóknarstofa okk-
ar hefur aldrei rannsakað þetta
mál. Við álítum það sé at-
vinnurekandans að skipuleggja
framleiðsluna, okkar er að sjá
um að starfsfólkinu sé vel
launað. \
Það virðist sem sagt enn einu
sinni, að peningarnir séu við-
urkenndur mælikvarði alls en
vinnan ekki annað en leiðinda-
tími sem þarf að ljúka af. Ekki
orð um „frelsun vinnunnar“
— menn bíða eftir kvöldinu til
að verða aftur menn með
kaupinu sínu: Og samt: þrátt
fvrir góð laun flýja verkamenn
Volvo. Arið 1965 réðust. 5422
nýir menn til verksmiðjanna
OG
sem ekki er gerð nein tilraun
til 'að andæfa gegn. Það er ekki
að undra þótt atvinnurekendur,
ýmsir hægrimenn og einn
vinstriflbkkur láti sig dreyma
um hina sænsku fyrirmynd:
hin miklu verklýðssamtök
landsins eru færiband fyrir
hagsmuni ríkisins.
„Forystumenn verklýðsfé-
Iaga,‘‘ segir einn úr þeirra hópi,
„hafa ekki annan metnað cn
þann eðlilega metnað, að ná
innan verklýðshreyfingarinnar
starfsframa hliðstæðum þeim
sem þeir hefðu getað náð 5
opinberri þjónustu eða í hern-
um“.
Og hvað gera' þeir í raun og
og 2285 þeirra héldu ekki árið
út. Fyrirtækið gæti ekki starf-
að án útlendinga.
Þetta frétti ég um verklýðs-
félagið og skipulagningu vinn-
unnar. Verklýðsfélagið er vold-
ugt og ríkt og stolt af mætti
sínum: „Það er hægt að ræða
um allt við stjórnina“. En
þetta afl er her sem hefur gef-
izt upp.
Aöir eru hjól
í vélinni
Þegar ég spurði um hvað
væri nú verið að ræða og hvað
hefði áunnizt, þá var vitnað til
klæðaskápanna — áður voru
ekki fyrir þeim hengilásar, nú
eru þeir komnir. En hváð um
verkamannaráðið? Opinberlega
á það að fá upplýsingar um
allt, jafnvel um fjárfestingar-
áætlanir fyrirtækisins — ekki
til að geta haft í fmmmi mót-
bárur gegn þeim ákvörðunum
sem því eru tilkynntar, heldur
til þess að þær verði fram-
kvæmdar vandræðaiaust —
það má ekki koma verkamönn-
unum á óvart. Þetta er kallað
„mannleg samskipti“. f reynd
kemur þetta fram í því, að
ráðamenn pg fulltrúar verka-
manna snæða saman þriðja
hvern mánuð, klappa hver öðr-
um á bakið og segja: „Við er-
um ein stór fjölskylda". í
stjórn verklýðssamtakanna var
mér sagt, að þetta væri allt
skopleikur — oftast ei-u verka-
mannaráð-aðeins látin vita um
hluti sem enga þýðingu hafa.
„Það er ekki hægt að kref.j
ast þess, að forystunicnn fyr-
irtækis, þeir sem ákvarðanir
taka, ráðfæri sig við allt
starfsliðið, skrifar I. Söder-
holm, ritari alþýðusambands-
ins sænska. „Það væri með öllu
óskynsamlegt. Sú rétta lausn
er 5 því fólgin, að allir launa
menn fyrirtækis finni sig á-
byrga fyrir því að það pangi
vel: allir eru hjól i vélinni,
þeir verða að snúast til að fyr-
irtækið dafni'*.
Annar verklýðsforingi segir
að verkamenn séu „skrúfut.
hjól og kolvetni.sgjafar i vél
hins. sænska efnahagslífs" og
heidur því fram að „hjá okkur
tryggir sérfræðingaveldið hverj-
um manni aðgang að velmeg-
uninni og verkfall hlýtur að-
eins að gera þjóðina fátækari,
því að í verkfalli glata allir
ti'ma og peningum". Verkföil í
Frakklandi vill hann telja til
„skorts á b’orgaralegri skyldu-
rækni.“
Vél, skrúfur, mannlegir kol-
vetnisgjáfar: þetta gamla
tuneutak valdsmanna, sem fyr-
irlitið er af baVáttufúsum
verkamönnum Frakklands. sem
eru marxistar eða kaþólikar.
— Þetta tungutak táknar ekki
annað en tæknifræðingaveldi
Hermannsson. Flokkur hans
lýðræðislegastur?
veru? Einu sinni á ári eða á
tveggja ára fresti koma þeir
saman með fulltrúum atvinnu-
rekenda til að ræða um vænt-
anlegar launahækkanir. Þeir
„obreyttu“ segja að nefndir at-
vinnurekenda og verklýðsfélaga
komi ekki saman fyrr en sam-
komulagi hefur í raun og vem
líka 10% kauphækkunar og
hótaði að setja á bann við eft-
irvinnu. Atvinnurekendur svör-
uðu með því að hóta verk-
banni á 750 þús. verkamenn.
Þeir vbru að sínu leyti reiðu-
búnir að slást. Verkfallssjóðir
hefðu dugað þeim. í nokkarar
vikur. En þá undirritaði Al-
þýðusambandið nýtt samkomu-
lag, örlítið skárra en þeirsamn-
ingar, sem gilt höfðu. Óbreyttir
verkamenn litu á þetta sem
„uppgjöf.“
Með því að hvorki er um
lýðræði í verkalýðsfélögunum
að ræða né virka kjarabaráttu,
þá er það, þegar allt kemur til
alls hið fræga „launaskrið" sem
ákveður raunveruleg laun
þeirra sem vinna við stóm
fyrirtækin — það er flóttinn
frá of eríiðum vinnustöðum
(eins og Volvo) og samkeppni
um heppilegt vinnuafl sem
hefur orðið til þess að laun
í ýmsum stórfyrirtækjum hafa
hækkað um 9—10% á ári, sem
er miklu meir en gert er ráð
fyrir í samningum.
En launafólk hjá ríkinu, bæj-
arfélögum, litlum fyrirtækjum
úti um byggðir landsins, nýtur
ekki góðs af þessum lauria-
hækkunum. Af þessu ástæðum
kemur upp furðulegt misræmi.
Sú „launapólitík“ sem menn
þykjast reka er meir en lítið
götótt sigti — hún er aðallega
til þess að staðfesta vald ráða-
manna (fyrirtækja, verklýðsfé-
laga, stjórnmála) yfir verka-
lýðnum. Og þó þetta vald geti
ekki komið í veg fyrir „launa-
skrið“ er það pólitískur vei-u-
leiki: það kemur í veg fyrir
frumkvæði að neðan. Það gerir
lýðræðið að valdlausri sendi-
sveit eilífra augnakarla. .
Undir yíirborði jafnréttis er
einhver djúpstæð valdsmennska
í hinu sænska ríki. Það vernd-
ar þegna sína fyrir fátækt og
Volvo — góður vinnustaður, cn verkamcnn flýja.
blöðum eða blöðum sem standa
nálægt Kommúnistaflokki Sví-
þjóðay. Sósíaldemókratar (S.A.
P.) eiga sér ekki lengur stór
dagblöð — „Stockholms-Tidn-
ingen“ var lagt niður af því að
Alþýðusambandið neitaði að
bera lengur hallann af rekstr-
inum; mennfamenn segja það
hafi verið af því að forystu
sambandsins þótti blaðið of
vinstrisinnað.
Þegar menntamenn sem enn
hafa mikil áhrif, vilja ræða
sósíalisma, um verkamannaráð,
þjóðnýtingu rig alþjóðastjórn-
mál, skrifa þeir í blöð frjáls-
lýndra eða blöð vinsamleg
kommúnistum — sem standa
þeim fullkomlega opin. Komm-
únistaflokkurinn hefur að
frumkvæði formanns síns, Her-
mannssons, fært sér þessar að-
stæður vel í nyt. Hann hefur
stuðlað að stofnun vikuritsins
„Tidsignal" en hefur ekki
ritstjórnareftirlit með því —
ritið er véttvangur „hinna nýju
vinstri manna“ í Sósíaldemó-
krataflokknum'.
Kommúnistarnir
Jafnframt þessu hefur Her-
mannsson reynt að gera
Sænska kommúnistaflokkinn
að eina flokk landsins sem er
í raun réttri lýðræðislegur. 1
Sósialdemókrataftokknum er
innanflokkslýðræði í reynd úr
sögunni. 1 flokknum eru 850
# ■ f:
—w; ' S .V......,, Titfiniáiiiii'niiir'
Timburmenn: „menn bíða eítir kvöldinu . . .”
verið náð eftir leynilogt samn-
ingamakk „á háu plani“.
Kauphækkanir og
launaskrið
Samningarnir frá 1964 gera
ráð fyrir 1.5% kauphækkun á
ári og 3.5% árið 1965. Fram-
færslukostnaður jókst um 5%
árið 1964 og um 7% í fyrra.
Þett.a skapaði almenna óánægju
síðasta vetur þegar ganga
skyldi til nýrra samninga.
Verkalýðssambandið krafðist
eymd og fáfræði en það krefst
þess í staðinn að menn afsali
sér í þess hendur allri urnsjón
með velferð almennings. Það er
svið sérfræðipga og stofnana.
Borgarinn er aðeins til sem ein-
staklingur. Kjörorð hins sænska
ríkis gæti verið: „Hver fyrir
s.iálfan sig og ríkið fyrir alla“
Eða — réttara sagt: „Neyttu —
og haltu þér saman.“
Stjórnarandstaðan færir sér
þessa valdsmennsku mjög lag-
lega í nyt. 'Merkar umræður
um stjórnmál og menningarmál
fara nú fram í frjálslyndum
jiús. manns en hann éumskar
aðeins þegar líður að kosning-
um. Ekki til að gefa óbreyttum
liðsmönnum orðið heldUr til að
senda 30 þúsund „aktífista“ í
hvert hús til að smala atkvæð-
um verkalýðsins á kjörstað.
S.A.P. er orðinn útlimur á rík-
isbákninu, færiband sem ráð-
herrar, leiðtogar og atvinnu-
menn stjórna. Frumkvæði og
umræður er varla að fipria
nema helzt. í æskulýðssamtök-
unum.
1 Kommúnistaflokknum eru
umræður hinsvegar opnar,
frjálsar. Hann er eini flokkur-
inn sem heldur opin þing, þar
sem hver sem er getur verið
viðstaddur. Umræður eru öllum
opnar — engar nefndir sem
sitja fyrir luktum dyrum til að
dreifa stöðum og gera hrossa-
kaup. Ný lög ílokksins, sem
lögð verða fyrir næsta þing
hans, gera ráð .fyrir stranglega
leynilegri kosningu allra starfs-
manna og stjórnenda og banna
flokksstjórn að hafa áhrif á val
frambjóðenda. Þetta er dauði
skriffinnskuvaldsins. Og rétt-
urinn til að mynda flokksbrot
er viðurkenndur, ' Það er ekki
að furða þótt vinstri mennta-
menn af öllum tegundum hafi
tekið þátt í umræðum sem
kommúnistaflokkurinn efndi til
nýlega um það „Hverjar kröfur
ber að gera til sósíalista-
flokks?“.
Þessi skynsamlega pólitík er
ekki eina ástæðan fyrir mikl-
um vinsældum og trausti, serri
Hermannssrin nýtur. Það er yf-
irleitt búizt við því að í næstu
kosningum muni flokkur hans
fá 8 prósent. atkvæða í stað
6 prósent í þeim síðustu — eða
jafnvel meir.
Sósíaldemókratar hafa á-
hyggjur af uppgangi kommún-
ista og reyna að þoka ýmsu til
vinstri i stefnuskrá sinni. Hér
má nefna aukaskatt af lóðum
og ágóða, nokkra endurgreiðslu
á kostnaði við tannlækningar,
harðari afstöðu til stefnu
Bandaríkjamanna í Vietnam,
byggingu ríkisfyrirtækja í van-
þróuðum héruðum, aðild hins
opinbera að einkafyrirtækjum
— svo nefnt sé það helzta sem
á að taka upp í-næstu löggjöf.
En að tannlækningatryggingu
undanskilirini eru þessar ráð-
stafanir — einkum að því er
varðar það að þrengja að
einkafjármagni — ekki til
komnar fyrir vi'ja stjómmála-
mgnna heldur afleiðing af
raunverulegu ástandi í landinu.
Ríkiskapítalismi
í raun og veru er emkaauð-
söfnun — grundvöllur kapítal-
istísks efnahagslífs — komin í
mikla úlfakreppu. Ástæðan er
auðskilin: bein skatbaálagning
tekur kerfisbundið rjpmann af
stórgróðanum til að geta stað-
ið undir almannatryggingum,'
skólakerfi, vegum, hinum
myndarlegu ellilaunum fram-
tíðarinnar.
Auðsöfnun fyrirtækja hefur
dregizt saman fyrir sakir kaup-
hækkana bg skorts á vinnuafli.
Handbært fé bankanna (sem
eru einkafyrirtæki) er að veru-
legu leyti bundið f ibúðarbygg-
ingum. En vöxtur félagslegra
sjóða er mjög blómlegur —
einkum eru ellilaunasjóðir í
bann veginn að safna saman
meira fé en bankarnir hafa
til umráða. Það er rökrétt að
draga þá ályktun, að aukning
félagslegra sjóða muni í sí-
auknum mæli standá undir
hagvexti framtíðarinnar. Og þá
er spurt um hvort einkaauð-
Framhald á 9. síðu.
*