Þjóðviljinn - 17.08.1966, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN — Miðvifcudagur 17. ágúst 1966.
Otgebmdi: SameinlogarQofckur mlþýðu — Sóeíalistaflokte-
urinn.
Ritetjórar: Ivar H. Jónsson (áb). Magnús Ejartansson*
Sigurður euðmundsson.
rróttaritatjóri: Sigurður V. Piiðþjófsson.
Auglýsingastj.: Þorva’dur Jótanneasoo.
Sími 17-S00 (5 lfnur). Askriftarverð kr. 105.00 á máxtuði. Lausa-
söluverð kr. 5.00.
Brautryð/andinn
17'erkalýðshreyfingin á íslandi á sér orðið all-
" lainga sögu, allt frá prentarasamtökum um
1887, Bárufélögunum 1894, verkamanpafélögunum
á Akureyri og Seyðisfirði tveimur árum síðar.
Iðnaðarmannafélög komu kringum aldamótin;
Dagsbrún, Hlíf og fleiri verkamannafélög á fyrsta
áratugi tuttugustu aldar. En í fámenni hins ís-
lenzka þjóðlífs og fábreytni atvinnuhátta lands-
manna varð vöxtur verkalýðshreyfingarinnar
fremur hægur fram yfir 1920. Úr því tekur hreyf-
ingin að eflast mjög ört og verður á næstu ára-
tugum að miklu áhrifavaldi í þjóðlífinu, grípur
meira og meira inn í gang almennra þjóðmála,
bæði verkalýðsfélögin sjálf, sameinuð eftir 1940
í óháð fagsambamd, og þá fara líka verkalýðsflokk-
ar, sprottnir af sömu rót, sömu alþýðuhreyf-
ingu, að eflast svo um munar.
ff^að er með ólíkindum að ævi eins brautryðjanda
*■ verkalýðshreyfingarinnkr á íslandi, Ottós N.
Þorlákssonar, skuli spenna yfir nær allan sögu-
tíma íslenzkrar verkalýðshreyfingar. Hann vinn-
ur rösklega tvítugur að stofnun fyrsta Bárufé-
lagsins og er um fimmtán ára skeið aiðalleiðtogi
þeirra samtaka, en Bárufélög, sjómannafélög-
spretta upp í mörgum verstöðvum suðvestanlands
á þessum árum, og mynduðu samband sín á milli
og var Ottó forseti þess. Unnu Bárufélögin stór-
merkt brautryðjendastarf jafnt að því að auka
félagsþroska og efla heilbrigt sjálfsálit íslenzkra
sjómanna og með kjarabaráttu og þrýstingi á um-
bætur í öryggismálum sjómanna og aðstöðu þeirra
almennt. Bárufélögin urðu undir handleiðslu Ott-
ós N. Þorlákssonar dýrmætur skóli ýmsum hinum
beztu baráttumön'num Dagsbrúnar og Hásetafé-
lags Reykjavíkur, og munu áhrif þessara merku
sjómannasamtaka hafa enzt lengi og vel íslenzkri
verkalýðshreyfingu. Ottó verður svo þegar á fyrstu
árum Verkamannafélagsins Dagsbrúnar áhrifa-
maður í því félagi, á drjúgan hlut að stofnun hins
skammlífa Verkamannasambands íslands 1907. Og
hann flytur tillöguna í Dagsbrún sem leiddi til
stofnunar Alþýðusambands íslands, og var kjör-
inn fyrsti forseti þess á stofnþinginu 1916. Hann
verður svo á sextugsaldri samstiga ungri róttækri
fylkingu sem stofnaði Kommúnistaflokk íslands
1930 og Sósíalistaflokkinn ásamt vinstra armi Al-
þýðuflokksins átta árum síðar. Og hann hélt rót-
tækni sinni og skýrri hugsun allt til æviloka. Ottó
andaðist 9. þ.m. og verður jarðsettur í dag.
T^Tú vita fáir hvað brautryðjendur íslenzkrar
-‘-x’ verkalýðshreyfingar áttu við að stríða, en
hinir beztu þeirra og þrekmestu stæltust við hverja
raun og unnu afrek sem ekki einungis alþýðan
nýtur í dag og framvegis, heldur öll þjóðin. Einn
þeirra var Ottó N. Þorláksson. Flokkur hans,
Sósíalistaflokkurinn, og Þjóðviljinn þakka hon-
um afrekin og ævistarfið í bágu verkalýðshreyf-
igarinnar og sósíalisma á íslandi.
Lokið er ævi elzta forustu-
manns íslenzkrar verkalýðs-
hreyfingar. Mikill brautryðj-
andi er fallinn í valinn, hinn
síðasti úr þeim hópi, sem hófu
merkið rétt fyrir síðustu alda-
mót. Langt æviskeið helgað
baráttunni fyrir málstað ís-
lenzkrar alþýðu er á enda
runnið. Frá því er mikil saga,
sem jafnframt er þróunarsaga
íslenzkrar verkalýðshreyfingar
og íslenzks sósíalisma. Það er
nú orðið meira en mál að sú
saga verði skráð. Til þess þarf
vel að vanda, því að gildi slíks
verks fyrir nútímann er ómet-
anlegt, ef vel tekst til. Það er
ekki hægt að skilja nútímann
og vandamál hans án þess að
þekkja þá sögu og kunna glögg
skil á tengslum hennar við nú-
tímann og þá baráttu, sem nú
er háð. f dag munu hinir fær-
ustu menn, sem lagt hafa mikla
vinnu í að afla heimilda um
þetta tímabil, víkja að einstök-
um þáttum þeirrar sögu. Von-
andi verður þess ekki langt að
bíða að yngri kynslóðin, sem
verður að bera hita og
þunga dagsins, fái í hendur
það vopn er hún má sízt án
vera, vandað verk um sögu ’S-
lenzkrar verkalýðshreyfingar
frá upphafi. Nafn Ottós N. Þor-
lákssonar er órjúfanlega tengt
þeirri sögu frá upphafi vega
og allt fram á þennan dag.
Þetta verður naumast sagt um
nokkurn annan forustumann ís-
lenzkrar alþýðu. Sá sem tæki
sér fyrir hendur að skrifa ævi-
sögu Ottós, yrði jafnframt að
skrifa sögu íslenzkrar verka-
lýðshreyfingar að verulegu
leyti. Og sá sem tæki að sér
f. 4. nów. 1871 —
að skrifa sögu íslenzkrar verka-
lýðshreyfingar, yrði jafnframt
að skrifa sögu Ottós eða að
minnsta kosti þann þátt henn-
ar, sem mestu máli skiptir bæði
fyrir sjálfan hann og samtíð
hans.
Mér þótti rétt að koma þess-
ari ósk minni og von á fram-
færi um leið og ég flyt Ottó
hinztu kveðju mína. Ég var
svo lánsamur að kynnast Ottó
og heimili hans þegar í æsku,
einmitt á því aldursskeiði, er
mannshugurinn verður fyrir
þeim áhrifum, sem endast allt
lífið. Þá tengdist ég honum og
fjölskyldu hans þeim vináttu-
böndum, er aldrei hafa rofnað.
Ég vil nota þetta tækifæri til
þess að flytja þessu ágæta
heimili dýpstu þakkir mínar
fyrir þá skuld, sem aldrei verð-
ur greidd.
Ottó Þorláksson var alda-
mótamaður, v'erðugur fulltrúi
þeirrar kynslóðar, sem við
minnumst nú með virðin^u og
þakklæti. Hann hafði mörg ein-
kenni hennar og marga beztu
kosti hennar, hugsjónatryggð,
stefnufestu, sannleiksást og
heiðríkju í hugsun og hann var
mikill andstæðingur trúar-
bragða og trúarhleypidóma. En
um margt var hann einstakur
og ólíkur öðrum aldamóta-
mönnum. Sjálfstæðisbaráttan og
baráttan fyrir íslenzkri end-
urreisn á sviði efnahagsmála
og menningar var hið sögulega
hlutverk þeirrar kynslóðar. Á
þeiúi vígstöðvum var Ottó í
fremstu röð, eldheitur sjálf-
stæðismaður og jafnan í hin-
um róttækasta armi. En hann
sá miklu lengra en flestir fé-
d. 9. ág. 1966
lagar hans og samtíðarmenn.
Honum var Ijóst, að þegar horft
var lengra fram, urðu sjálf-
stæðisbaráttan og frelsisbarátta
íslenzkrar alþýðu ekki aðskild-
ar, þetta voru tvær greinar á
einum stofni, tveir þættir sögu
legrar framvindu í órofa tengsl-
um. f frelsisbaráttunni gat
fólkið engum treyst nema sjálfu
sér og til þess þurfti það að rísa
úr öskustónni, hrista af sér
margra alda áþján, andlega
eymd og volæði, vanmáttar-
kennd, vonleysi og ómenningu.
Frelsisbaráttan hlaut að vera
menningarbarátta um leið. Þess-
vegna barðist Ottó á þrennum
vígstöðvum í senn, í verkalýðs-
hreyfingunni, sjálfstæðishreyf-
ingunni og bindindishreyfing-
unni og var jafnskeleggur og
jafnheitur andstæðingur alls
undansláttar í þeim öllum.
Það er þessi víðsýni og
framsýni, hinn alþýðlegi sagn-
arandi, hið næma stéttarskyn
alþýðumannsins, er gerir Ottó
svo einstakan í persónusögu
þessarar aldar, sem raun ber
vitni. Frá því fyrir aldamót,
þegar Ottó starfaði að stofn-
un fyrstu verkalýðsfélaganna,
hefur mikið vatn runnið til
sjávar og meiri og stórstígari
breytingar orðið en um aldir
áður. Kynslóð hefur tekið við
af kynslóð, þar sem hver hefur
haft sínu hlutverki að gegna
um tiltölulega stutt skeið, ný
verkefni kröfðust nýrra manna,
hinir eldri áttu erfitt með að
fylgjast með og hurfu fljótt
úr sögunni og hinir yngri höfðu
oít ærið takmarkaðan skilning
á tímabilinu næst á undan.
Þetta eru mennirnir, sem hugsa
í árum en ekki öldum, takmark-
aðir við horf og vérkefni til-
tekins árabils. En Ottó var
alltaf ungur, alltaf jafnglögg-
skyggn á verkefni hvers tíma-
Ottó N. Þorláksson fæddist
að Holtakotum í Biskupstung-
um 4. nóvember 1871, og var
því á 95. aldursári er hann
lézt 9. ágúst sl. Foreldrar hans
voru Þorlákur Sigurðsson, síð-
ar bóndi að Korpúlfsstöðum, og
Elín Sæmundsdóttir frá Hellu-
dal í Biskupstungum. Foreldr-
um Ottós auðnuðust ekki sam-
vistir og var hann á bams- og
unglingsaldri með móður sinni
og frændum.
Sjálfur hefur hann sagt frá
æsku sinni og óvenjulegri sjálfs-
menntun af bóklestri á ung-
lingsárum: .
„Ég man lítið eftir mér fyrr
en á níunda ári, var með móð-
ur minni á hálfgerðum flæk-
ingi. En þá komst ég að Hellu-
dal í Biskupstungum og varþar
til 18 ára aldurs hjá frænda
mínum Eiríkl Þórðarsyni og
konu hans . Guðrúnu Magnús-
dóttur. I Helludal var tvíbýli,
hinn ábúandinn hét Guðmund-
ur Magnússon, þjóðhagi og
snillingur, smíðaði allt hugsan-
-legt, var jafnvigur á smíðar úr
járni, tré, kopar og hverju sem
var. Hann átti mikið af bókum
og ég lá í þeim hvenær sem
færi gafst frá vinnu, en hún
var allströng eins og alstaðar
í þá daga; þó átti "ég gott hjá
frænda minum.
En svo var það Haukadalur,
þangað var ekki nema tuttugu
mínútna gangur. Þar bjó Sig-
urður Pálsson, afi Sigurðar
Greipssonar, og átti afasystur
mína fyrir konu. í Haukadal
var kirkja og þar var kirkju-
loft. Og loftið var fullt af bók-
skeiðs í lífi hans. Þó var hann
allra manna sjálfstæðastur
gagnvart straumum tízkunnar.
Það er nefnilega hægt að fylgj-
ast með tímanum á tvennan
hátt: Að láta berast eins og
fis fyrir hverjum andblæ tízk-
unnar, og á hinn veginn að
skilja verkefni hvers tíma í
ljósi sögulegrar framvindu.
Hinn fyrri berst með straumi,
hinn síðari syndir oftast á móti
straumi. Tizkumennirnir úreld-
ast fljótt og verk þeirra eru
eins og spor í sandi. Hinir eru
skyggnir á nútíðina í Ijósi
framtíðarinnar. Þeir eru skap-
endur sögunnar.
Þetta er skýringin á hinni ó-
venjulegu sögu Ottós Þorláks-
sonar. Hann yar stofnandi
fyrstu Bárufélaganna, virkur
baráttumaður í Sjálfstæðis-
flokknum gamla, fyrsti forseti
Alþýðusambands íslands, stofn-
andi Kommúnistaflokksins og
Sósíalistaflokksins, áhrifamað-
ur í flokki verkalýðsins allt
fram til síðustu ára og alltaf
var hann í róttækasta armi
meðan hann mátti mæla. Þó
var hann alltaf samur við sig,
hélt alla ævi bjargfasta tryggð
við æskuhugsjónirnar. Allt var
þetta í órofa tengslum, ein
keðja þróunarinnar, þar sem
hver hlekkurinn tók við af öðr-
um, eitt samfellt ævistarf í
þjónustu mikillar hugsjónar í
mörgum áföngum.
Ottó átti það sammerkt með
flestum röttækum baráttu-
mönnum og brautryðjendum
aldamótaáranna, að hann trúði
ekki á líf eftir dauðann og
kærði sig ekki um neitt fram-
líf. En eitt er alveg víst, hvort
sem honum líkar betur eða
verr, hefur hann öðlast frcrna-
líf í íslenzkri verkalýðshreyf-
ingu.
Brynjólfur Bjarnason.
um! Ég held að þau hjón hafi
átt flestar bækur sem til voru
á íslenzku. Sigurði var sárt
um bækumar, og ég var eini
unglingurinn sem fékkaðganga
i þær. Þarna á kirkjuloftinu var
ég hvenær sem færi gafst og
mér var gagn að vera ekki
myrkfælinn.
□
Þarrta las ég kynstur afbók-
um, ein þeirra var stjörnu-
fræðin. Að loknum þeim lestri
kom ég inn í bæ og var mik-
Ot(,ó á sextugsaldri,
myndin tekin 1926.
Átímenningarnir sem útskrifuðust úr Stýrimannaskólanum í
Reykjavík 1895: Fremri röð, frá vinstri: Halldór Þorsteinsson,
Hátúni, einn á lífi. Jafet E. Ólafsson, Geir Sigurðsson. Aftari
röð, frá vinstri: Magnús Pétursson (?), Þorvaldur Eyjólfsson,
Þórarinn Guðmundsson, Oddgeir Magnússon (?), Ottó N. Þor-
láksson (24 ára).